Ordubad şəhərinin ərazisində də təxminən adlan qeyd
olunan yaşayış
məskənləri
ilə eyni
vaxtda yaşayış
başlanmışdır və şəhərin əsası ən geci eramızm əvvəllərində
qoyulmuşdur.
ASE-nin VII cildindəki «Ordubad» məqaləsində qeyd
olunur
ki,
Ordubadm
salmdığı
tarix
dəqiq
müəyyənləşdirilməhıişdir. Onun haqqm da fars, türk, gürcü
və Avropa mənbələrində məlumat verilmişdir. Ordubadm
adına ilk dəfə XİI əsr yazılı mənbələrində təsadüf olunur (3,
s. 367). Ümumiyyətlə, son dövrlərədək elmi ədəbiyyatlarda
bu likir hökm ran olmuş, şəhərin əsasınm qoyulması XII
əsrdən hesablanmışdır. Ancaq axır vaxtlar bir sıra
tədqiqatçılar Ordubad şəhərinin daha əvvəlki dövrlərdə
yaranması fıkrini irəli sürmüşlər.
Elmin son naliyyətlərinə əsaslanaraq Ordubad şəhərinin
tarixini
daha
qədim
dövrlərə
çəkmək
mümkündür.
Tədqiqatçılar qaynaqlara əsasəıı eramızm əvvəllərində
bölgəmizdə baş verən hadisələrdən bəhs edərkən Ordubadm
adını çəkirlər (16, s. 212).
Ordubad şəhərinin miladdan sonrakı ilk yüzilliklərdə
mövcud olmasım digər qaynaqlar da təsdiq edir. Tarix
elmləri doktoru, orta əsr mənbələrinə dərindən bələd olan
Seyidağa Onullahi «Ordubad» adlı məqaləsində VII əsrə aid
qaynaqlarda Naxçıvanda «Ordubad» adlı şəhərin mövcud
olmasıııdan bəhs olunduğunu qeyd etmişdir (23). Bu
məlumat şəhərin əsasınm ən geci eramızm əvvəllərində
qoyulduğunu təsdiq edən sanballı faktlardandır.
Şəhərin əsasınm elmi ədəbiyyatda indiyədək hökm ran
olan
tarixdən
(XII
əsr)
daha
əvvəlki
zamanlarda
qoyulmasım yaşayış məskənlərinin tarixini təyin etmək
üçün əvəzsiz rol oynayan epiqrafık abidələr-kitabələr. də
təsdiq edir. 1901-ci ildə Ordubad şəhərinin mərkəzində
yerləşən Came məscidinin ətrafmda bərpa işləri apanlarkən
torpağın altından bir ədəd yazılı kərpic parçası tapılmışdır.
Seyid Səbrinin yazdığma görə həmin kərpicin üzərində
24
«Harun» ləfzi (sözü, kəlməsi- H.S) və hicri-qəməri təqvimi
ilə 111 -ci il tarixi həkk edilibmiş (28).
Hicri tarixi ilə 111-cü il miladi ilə 729-cu ilə müvafiqdir.
Ordubad ərazisində 729-cu ilə aid müsəlman kitabəsinin
tapılması, burada həmin dövrdə hətta möhləşəm məscid
binasınm tikilməsi bir daha təsdiq edir ki, Ordubad VII-
VIII əsrlərdə inkişaf etmiş yaşayış məskənlərindən biri
olmuşdur. Ehtimal ki, O rdubad şəhərinin mərkəzində
yerləşən Came məscidindən bəhs edərkən «Məsciddə bərpa
işləri aparılarkən aşkar cdilən qədim kitabəyə əsasən
müəyyən edilmişdir ki, moscid 1275 il əvvəl inşa edilmişdir»
söyləyən Ə.Fərəcov (64, s. 22) bu kitabəni nəzərdə
tutmuşdur.
Bəzi tədqiqatçılar kitabədə qeyd olunan «Harun» admı
Abbasi xəlifələrindən H arun ər-Rəşidlə eyniləşdirərək
O rdubad Came məscidinin IX yüzillikdə inşa edilməsi
qənaətinə gəlmişdir. Ancaq məlumdur ki, H arun ər-Rəşid
766-809-cu illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Kitabə isə hicri
111-ci, miladi 729-cu ilə aiddir. Fikrimizcə, adı kitabədə
qeyd olunan H arun bölgəni tutan ərəb qoşunlarınm
komandanı, yaxud da Azərbaycan, o cumlədən Naxçıvan
islamlaşdırıldıqdan
sonra
əraziyə
gələn
ərəb
din
xadimlərindən biri olmuşdur. G örünür, islam qayda-
qanunlarmı əhaliyə öyrətmək məqsədilə O rdubada gələn
H arun adlı bu adam ərazidə islamı yaymaqla bərabər, həm
də orada insanlarm ibadət etməsi üçün məscid binası inşa
etdirmişdir.
Elmi ədəbiyyatdan məlumdur ki, O rdubad şəhərində
başqa qədim kitabələr də mövcud olmuşdur. Görkəmli rus
şərqşünası
və
diplomatı
N.V.Xamkov
yazır
ki,
M.Arxangelski 1851-ci ildə O rdubad qəbiristanlığmda onun
üçün bir qəbirüstiı plitə üzərində 227-ci ilə aid kufi xətli
kitabənin estampmı götürm üşdür (41, s. 15; 39, s. 10; 63, s.
142). Hicri 227-ci ilə (miladi ili 842-ci il) aid olan bu kitabə
haqqm da N.V.Xanıkovun məlumatı O rdubad şəhərinin
25
tarixinin öyrənilməsi baxımmdan çox qiymətlidir.
Bir sıra tədqiqatçılar, o cümlədən, t.e.d. T.Bünyadov da
şəhərin yaşının təxminən 1500-2000 il olması fikrindədiı* (6,
s. 106). Sənətşünaslıq namizədi R.Salayeva şəhərin əsasınm
miladdan sonra V-VI əsıiərdə qoyulmasını ehtimal edir (57,
s. 6). Alimin fıkrincə, bu dövrdə feodal münasibətlərinin
möhkəmlənməsi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanda şəhər
həyatı canlanmış^ məhsuldar qüvvələrin inkişafı ticarət və
sənətkarlıq mərkəzi olan yeni şəhərin yaranmasma şərait
yaratımşdır (57, s. 6).
Ordubad şəhərinin bu qədər yaşa malik olmasım şəhərin
ərazisində
indiyədək
qalan
digər
tarix-mədəniyyət
abidələrinin qalıqları, həmçinin təbiət abidələri də təsdiq
edirlər. Bu faktı təsdiq edən qaynaqlardan biri də şəhər
ərazisində indiyədək qalan nəhəng çinar ağaclarıdır.
Mütəxəssislərin fıkrincə, bu çinarlarm bəzisinin 2000 ilə
qədər yaşı vardır. Belə çinarlardan biri şəhərin Sərşəhər
məhəlləsindədir. Gövdəsinin çevrəsinin uzunluğu 18 metr
olan (63, s. 135) çinar öz nəhəngliyi ilə baxanları heyran
edir. Hələ X IX yüzillikdə şəhərdə olan səyyah, tarixçi və
dövlət məmurlan bu çinara biganə qalmamış, öz əsəıiərində
və yol qeydlərində ondan da bəhs etməyi unutmamışlar.
Məsələn, I.Şopen bu.çinarı qədim Baobab adlandırır və
qeyd edir ki, onun gövdəsindəki oyuqda 20 adam yerləşə
bilər (65, s. 336).
V.Sısoyev Derptli professor Petsolddan belə bir fıkir
gətirir ki, şəhərdəki ağaclann içərisində çinarlar diqqəti
xüsusilə, cəlb edir. Konstantinopol istisna olmaqla mən heç
yerdə bu cinsdən olan gözəl və nəhəng ağaclaıia
qarşılaşmamışam. O rdubadda bütün məlum çinarlardan ən
böyükləri vardır. Bu çinarın çevrəsinin uzunluğu adamın
sinəsindən olan hissədə 38 futa bərabərdir (63, s. 136).
Şübhəsiz ki, şəhər ərazisində olan bu çinarlaı* heç də
özbaşına bitməmiş, onları şəhər sahndıqdan sonra sakinlər
əkmişlər. Təbiətşünas alimlərjn bu ağaclara 2 min il yaş
26
Dostları ilə paylaş: |