Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ



Yüklə 1,07 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/42
tarix04.02.2018
ölçüsü1,07 Mb.
#23658
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   42

Ordubad  şəhərinin  ərazisində  də  təxminən  adlan   qeyd 
olunan  yaşayış 
məskənləri 
ilə  eyni 
vaxtda  yaşayış 
başlanmışdır  və  şəhərin  əsası  ən  geci  eramızm  əvvəllərində 
qoyulmuşdur.
ASE-nin  VII  cildindəki  «Ordubad»  məqaləsində  qeyd 
olunur 
ki, 
Ordubadm  
salmdığı 
tarix 
dəqiq 
müəyyənləşdirilməhıişdir.  Onun  haqqm da  fars,  türk,  gürcü 
və  Avropa  mənbələrində  məlumat  verilmişdir.  Ordubadm  
adına  ilk  dəfə XİI  əsr yazılı  mənbələrində  təsadüf olunur  (3, 
s.  367).  Ümumiyyətlə,  son  dövrlərədək  elmi  ədəbiyyatlarda 
bu  likir  hökm ran  olmuş,  şəhərin  əsasınm  qoyulması  XII 
əsrdən  hesablanmışdır.  Ancaq  axır  vaxtlar  bir  sıra 
tədqiqatçılar  Ordubad  şəhərinin  daha  əvvəlki  dövrlərdə 
yaranması fıkrini irəli  sürmüşlər.
Elmin  son  naliyyətlərinə  əsaslanaraq  Ordubad  şəhərinin 
tarixini 
daha 
qədim 
dövrlərə 
çəkmək 
mümkündür. 
Tədqiqatçılar  qaynaqlara  əsasəıı  eramızm  əvvəllərində 
bölgəmizdə  baş  verən  hadisələrdən  bəhs  edərkən  Ordubadm 
adını  çəkirlər (16, s.  212).
Ordubad  şəhərinin  miladdan  sonrakı  ilk  yüzilliklərdə 
mövcud  olmasım  digər  qaynaqlar  da  təsdiq  edir.  Tarix 
elmləri  doktoru,  orta  əsr  mənbələrinə  dərindən  bələd  olan 
Seyidağa  Onullahi  «Ordubad»  adlı  məqaləsində VII  əsrə aid 
qaynaqlarda  Naxçıvanda  «Ordubad»  adlı  şəhərin  mövcud 
olmasıııdan  bəhs  olunduğunu  qeyd  etmişdir  (23).  Bu 
məlumat  şəhərin  əsasınm  ən  geci  eramızm  əvvəllərində 
qoyulduğunu təsdiq edən sanballı  faktlardandır.
Şəhərin  əsasınm  elmi  ədəbiyyatda  indiyədək  hökm ran 
olan 
tarixdən 
(XII 
əsr) 
daha 
əvvəlki 
zamanlarda 
qoyulmasım  yaşayış  məskənlərinin  tarixini  təyin  etmək 
üçün  əvəzsiz  rol  oynayan  epiqrafık  abidələr-kitabələr.  də 
təsdiq  edir.  1901-ci  ildə  Ordubad  şəhərinin  mərkəzində 
yerləşən  Came  məscidinin  ətrafmda  bərpa  işləri  apanlarkən 
torpağın  altından  bir  ədəd  yazılı  kərpic  parçası  tapılmışdır. 
Seyid  Səbrinin  yazdığma  görə  həmin  kərpicin  üzərində
24


«Harun»  ləfzi  (sözü,  kəlməsi-  H.S)  və  hicri-qəməri  təqvimi 
ilə  111 -ci il  tarixi həkk edilibmiş  (28).
Hicri tarixi ilə  111-cü il miladi ilə  729-cu ilə müvafiqdir.
Ordubad  ərazisində  729-cu  ilə  aid  müsəlman  kitabəsinin 
tapılması,  burada  həmin  dövrdə  hətta  möhləşəm  məscid 
binasınm  tikilməsi  bir  daha  təsdiq  edir  ki,  Ordubad  VII- 
VIII  əsrlərdə  inkişaf  etmiş  yaşayış  məskənlərindən  biri 
olmuşdur.  Ehtimal  ki,  O rdubad  şəhərinin  mərkəzində 
yerləşən  Came  məscidindən  bəhs  edərkən  «Məsciddə  bərpa 
işləri  aparılarkən  aşkar  cdilən  qədim  kitabəyə  əsasən 
müəyyən  edilmişdir  ki,  moscid  1275  il  əvvəl  inşa  edilmişdir» 
söyləyən  Ə.Fərəcov  (64,  s.  22)  bu  kitabəni  nəzərdə 
tutmuşdur.
Bəzi  tədqiqatçılar  kitabədə  qeyd  olunan  «Harun»  admı 
Abbasi  xəlifələrindən  H arun  ər-Rəşidlə  eyniləşdirərək 
O rdubad  Came  məscidinin  IX   yüzillikdə  inşa  edilməsi 
qənaətinə  gəlmişdir.  Ancaq  məlumdur  ki,  H arun  ər-Rəşid 
766-809-cu  illərdə  hakimiyyətdə  olmuşdur.  Kitabə  isə  hicri 
111-ci,  miladi  729-cu  ilə  aiddir.  Fikrimizcə,  adı  kitabədə 
qeyd  olunan  H arun  bölgəni  tutan  ərəb  qoşunlarınm 
komandanı,  yaxud  da  Azərbaycan,  o  cumlədən  Naxçıvan 
islamlaşdırıldıqdan 
sonra 
əraziyə 
gələn 
ərəb 
din 
xadimlərindən  biri  olmuşdur.  G örünür,  islam  qayda- 
qanunlarmı  əhaliyə  öyrətmək  məqsədilə  O rdubada  gələn 
H arun  adlı  bu  adam  ərazidə  islamı  yaymaqla  bərabər,  həm 
də  orada  insanlarm  ibadət  etməsi  üçün  məscid  binası  inşa 
etdirmişdir.
Elmi  ədəbiyyatdan  məlumdur  ki,  O rdubad  şəhərində 
başqa  qədim  kitabələr  də  mövcud  olmuşdur.  Görkəmli  rus 
şərqşünası 
və 
diplomatı 
N.V.Xamkov 
yazır 
ki, 
M.Arxangelski  1851-ci ildə O rdubad  qəbiristanlığmda  onun 
üçün  bir  qəbirüstiı  plitə  üzərində  227-ci  ilə  aid  kufi  xətli 
kitabənin  estampmı  götürm üşdür  (41,  s.  15;  39,  s.  10;  63,  s. 
142).  Hicri  227-ci  ilə  (miladi  ili  842-ci  il)  aid  olan  bu  kitabə 
haqqm da  N.V.Xanıkovun  məlumatı  O rdubad  şəhərinin
25


tarixinin öyrənilməsi baxımmdan çox qiymətlidir.
Bir  sıra  tədqiqatçılar,  o  cümlədən,  t.e.d.  T.Bünyadov  da 
şəhərin  yaşının  təxminən  1500-2000  il  olması  fikrindədiı*  (6, 
s.  106).  Sənətşünaslıq  namizədi  R.Salayeva  şəhərin  əsasınm 
miladdan  sonra V-VI  əsıiərdə  qoyulmasını  ehtimal  edir  (57, 
s.  6).  Alimin  fıkrincə,  bu  dövrdə  feodal  münasibətlərinin 
möhkəmlənməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  Azərbaycanda  şəhər 
həyatı  canlanmış^  məhsuldar  qüvvələrin  inkişafı  ticarət  və 
sənətkarlıq  mərkəzi  olan  yeni  şəhərin  yaranmasma  şərait 
yaratımşdır (57, s.  6).
Ordubad  şəhərinin  bu  qədər  yaşa  malik  olmasım  şəhərin 
ərazisində 
indiyədək 
qalan 
digər 
tarix-mədəniyyət 
abidələrinin  qalıqları,  həmçinin  təbiət  abidələri  də  təsdiq 
edirlər.  Bu  faktı  təsdiq  edən  qaynaqlardan  biri  də  şəhər 
ərazisində  indiyədək  qalan  nəhəng  çinar  ağaclarıdır. 
Mütəxəssislərin  fıkrincə,  bu  çinarlarm  bəzisinin  2000  ilə 
qədər  yaşı  vardır.  Belə  çinarlardan  biri  şəhərin  Sərşəhər 
məhəlləsindədir.  Gövdəsinin  çevrəsinin  uzunluğu  18  metr 
olan  (63,  s.  135)  çinar  öz  nəhəngliyi  ilə  baxanları  heyran 
edir.  Hələ  X IX  yüzillikdə  şəhərdə  olan  səyyah,  tarixçi  və 
dövlət məmurlan  bu çinara biganə qalmamış,  öz əsəıiərində 
və  yol  qeydlərində  ondan  da  bəhs  etməyi  unutmamışlar. 
Məsələn,  I.Şopen  bu.çinarı  qədim  Baobab  adlandırır  və 
qeyd  edir  ki,  onun  gövdəsindəki  oyuqda  20  adam  yerləşə 
bilər  (65,  s.  336).
V.Sısoyev  Derptli  professor  Petsolddan  belə  bir  fıkir 
gətirir  ki,  şəhərdəki  ağaclann  içərisində  çinarlar  diqqəti 
xüsusilə,  cəlb  edir.  Konstantinopol  istisna  olmaqla  mən  heç 
yerdə  bu  cinsdən  olan  gözəl  və  nəhəng  ağaclaıia 
qarşılaşmamışam.  O rdubadda  bütün  məlum  çinarlardan  ən 
böyükləri  vardır.  Bu  çinarın  çevrəsinin  uzunluğu  adamın 
sinəsindən  olan  hissədə 38  futa bərabərdir (63,  s.  136).
Şübhəsiz  ki,  şəhər  ərazisində  olan  bu  çinarlaı*  heç  də 
özbaşına  bitməmiş,  onları  şəhər  sahndıqdan  sonra  sakinlər 
əkmişlər.  Təbiətşünas  alimlərjn  bu  ağaclara  2  min  il  yaş
26


Yüklə 1,07 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə