Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
verməsi şəhərin yaşınm hesablanması cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. Beləliklə, Ordubad şəhərinin yaranması haqqm da qəti fıkir söyləmək müm kün olmasa da, sadalanan faktlar təsdiq edir ki, bölgədə insanların məskunlaşması erkən vaxtlardan başlamış, ancaq onun bir yaşayış məskəni kimi təşəkkülü təxminən eramızın hüdudlarm da baş vermişdir. Yəqin ki, gələcəkdə şəhər ərazisində kompleks tədqiqat işləri aparılsa, onun yaranma tarixi haqqm da daha sanbalh və qəti fikir söyləmək mümkün olacaqdır. Qaynaqların şahidliyinə görə bu ərazi e.ə. bir müddət M anna dövlətinin tərkibinə daxil olmuş, sonralar midiyalılar tərəfmdən işğal edilmişdir. Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra təşəkkül tapmış A tropatena dövləti əsasən Araz çayından cənubdakı torpaqları əhatə etsə də, müxtəlif dövrlərdə şimali Azərbaycanm cənub rayonlarınm bir hissəsi də onun tərkibində olmuşdur (37, s. 5). Belə ki, e.ə. II əsrdə Ordubad bölgəsi bu dövlətin nəzarəti altmda olmuşdur. E.ə. I əsrdə Ordubad da daxil olmaqla büti'ın Naxçıvan ərazisi romalılaıia parfiyalılar arasm da müharibə meydanına çevrilir (44, s. 8). İranda Sasani nəslindən olan I Ərdəşirin hakimiyyətə gəlməsi ilə (224-241-ci illər) yaranan Sasanilər dövləti öz hakimiyyətlərini möhkəmləndirdikdən sonra işğalçıhq yoluna qədəm qoymuş və bir sıra əraziləri, o cümlədən Azərbaycanı zəbt etmişdilər. III əsrin II yarısmda Ərdəşir oğlu I Şapur (241 -272-ci illər) 260-cı ildə Sasanilərə tabe olan ölkələı* arasmda Azərbaycanm da adını çəkmişdi. Azərbaycan 3 əsrdən artıq biı* müddətdə Sasanilərin zülmü altında qalmışdı. Şübhəsiz ki, Azərbaycanm tərkib hissəsi kimi Ordubad ərazisi də Sasani üsul-idarəsinə cəlb olunmuşdu. Sasanilərin hakimiyyəti altında olan O rdubad ərazisi müxtəlif vaxtlarda romalılaıia sasanilərin arasında gedən müharibələr zamanı döyüş meydanma çevrilmiş, əldən-ələ 27 keçmişdi. Bütün bunlarm nəticəsində ərazinin təsərri'ıfatma ağır zərbə vurulur, iqtisadiyyat pozulur, mədəni nailiyyətlər məhv edüiı*, əhali qırılır, əsir almırdı. Ərazinin təsərrüfatma xüsusilə ağır zərbə Sasani hökmdarı II Şapurun 364-367-ci illərdə olan hücumu zamanı vuruldu (44, s. 8). Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə II Şapurun hücumları zamanı Naxçıvandan 18 ınin ailə əsiı* alınmışdı ki, bunlarm bir hissəsinin Ordubad bölgəsinə məxsus adamlar olmasına şübhə yoxdur. Bəhs olunan ərazi VII əsrin I yarısmda Bizans qoşunlannm hücum lanna məruz qalmış və istüa olunmuşdu. Ancaq bu ərazilərdə Bizans ağalığı uzun sürməmiş az sonra sasanilərin hakimiyyəti bərpa olunmuşdu. VII əsrin ortalarm da O rdubad ərazisi xilafət qoşunları tərəfındən tutulur.654-cü ildə ərəb əmiri Həbib ibn Məsləmə əl-Fəhrinin başçılığı altında ərəb qoşunları Naxçıvan şəhərini işğal edir. Bundan sonra ətraf ərazilər, o cümlədən Ordubad torpaqları Xilafətin idarəsi altma keçir. Bizə qədər gəlib çatan yazılı qaynaqlar xəbəı* verirlər ki, ərəb qoşunlan bu əraziləri viran etmiş, VII əsrin sonlarına yaxm burada böyük qırğın törətmişlər. 705-ci ildə ərəb əmiri Qasım xilafətə qarşı çıxmış, yerli əhalidən bir neçə yüz nəfəri diri-diri yandırmışdır (64, s. 40; 2, s. 188). VIII əsrin sonlarmda Azərbaycanda başlanan Xürrəmilər hərəkatı tez bir zam anda bir sıra yerlərə yayılır. Xüsusilə, 816-cı ildə hərəkata Babəkin rəhbərlik etməsindən sonra onun miqyası genişlənir. Naxçıvan, o cümlədən Ordubad ərazisi Xürrəmüər hərəkatmın əhatə etdiyi mərkəzi ərazilərdən birinə çevrilir. Görkəmli tran alimi, şərqşünas Səid Nəfısi özünün «Azəı*baycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin» adlı əsəriııdə Xürrəmilər hərəkatınm əhatə etdiyi sərhədlər haqqında yazır ki, Babək bir tərəfdən Ərdəbil və Mərəndə, digər tərəfdən Şamaxı və Şirvana, başqa bir tərəfdən isə Ordubad və Culfaya qədər gedib 28 çıxan geniş biı* ərazini əlində saxlayaraq bıı gıinkü Qərbi və Mərkəzi Azərbaycanın bir hissəsini və qədim Arranm cənub-qərb tərəfıni əlıatə edən bir ölkədə hökmranlıq etmiş və öz məzhəbini bu yeıiərdə yaymışdır (21, s. 30). Beləliklə, xilafət daxilində başlayan ziddiyyətlər və geniş vüsət alan azadlıq miiharibələri nəticəsində Abbasilər xilafəti getdikcə zəifləyir. Bundan istifadə edən, müstəqilliyə can atan bir çox feodallar özlərinin müstəqil dövlətlərini yaradııiar. Belə biı* vaxtda Azərbaycanda da müstəqil r'eodal dövlətləri yaranır. IX əsrdə Xilafətə qarşı mübarizə şəraitində mərkəzi Ərdəbil şəhəri olan Sacilər dövləti yaranır. Bu dövlətin sərhədləri qərbdə Ani və Dəbil şəhərlərinə, şərqdə Xəzər dənizinə, cənubda Zəncan, şimalda Dərbəndə qədər uzamrdı (4, s. 277). Deməli, həmin vaxt Ordubad şəhəri Sacilər dövlətinin tərkibində olmuşdur. X əsrin 30-cu illərinədək Sacilərin hakimiyyəti altında olan ərazi Saciləı* dövləti süqut etdikdən sonra bir m üddət onların əmirlərindən olan Deysəm ibn İbrahimin hakimiyyəti altma düşmüş, az sonra Salarilər dövlətinin tərkibinə keçmişdi. X əsrin 80-ci illərində Naxçıvan ərazisində «Naxçıvanşahlıq» adlanan xüsusi feodallıq yaranır. Paytaxtı Naxçıvan şəhəri olan bu feodallığm başmda Əbu Düləfılər sülaləsi dururdu. 982-ci ildə Qoltan (Qoltan və ya Qoxtn indiki Ordubad və Əylis ərazisini əhatə edirdi- H.S.) hakimi Əbu Düləf Salarilər dövlətinin axırmcı hökmdarı Əbülheyca ibn İbrahimi əsir aldıqdan sonra Salarilərə məxsus olan Basfurracan torpaqlarmı, Dvini, Naxçıvanı və başqa şəhərləri öz əlinə keçirir və «Naxçıvanşahlıq» adlanan feodalhğm əsasını qoyur. Rəvvadilər dövləti ilə yanaşı mövcud olan bu feodallıq Naxçıvan, Qoltan və Dvin ərazisini əhatə edirdi (33, s. 27-32; 17, s. 64). «Mənbələrin və tarixi ədəbiyyatm araşdırılması, dövrün mövcud feodal dövlətlərinin qarşılıqlı münasibətlərinin müqayisəli tədqiqi sonralar başqa tədqiqatlarda da təkraı* 29 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|