Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu

228 
 
Həsən Ģayı 98, 173 
əl-Həsənıyyə 98 
Həsmədan 167 
Həyzan 26, 92, 95, 96 
Həzmin  76 
Hicaz 94, 179, 243 
Hims 144, 166, 192, 277 
əl-Hind. Hindistan 133, 201 
əl-Hindiyə. bax: əl-Hind 56, 58, 95 
əl-Hira 96, 145 
Hirs 211, 240 
Homs 57, 192, 206 
Xaxiti 163, 169 
Xalxal 145, 228 
Xamzi çay 96 
Xan Karkar 265 
Xaraba Gilan 97 
Xasin (Hasin) 26 
Xavənc 255 
Xaydaq (Kaytaq) 92 
Xayzan Xeyzan 165, 168, 192 
Xazra 239 
Xəlbəsə 183 
Xəmri, çay 96 
Xəzər (Ģəhər) 22, 153, 204, 208, 211, 228, 236, 237 
Xəzər dənizi  91, 94, 96, 126, 127, 138, 185,  186, 188,  191, 193, 195, 230, 231, 
269, 270, 275, 276, 284, 285 
Xəzər qapısı 134 
Xilat  18, 36, 76, 90, 91, 94, 153, 159, 160, 167, 174, 184, 206, 219 
XirĢ qalası 171 
Xorasan  33,  71,  76,  87,  89,  93,  97,  107,  148,  172,  190,  193,  194,  201,  218,  235, 
237, 246, 272, 285 
Xotan 230 
Xoy, Xuveyy 256, 258, 259, 260, 281 
Xuxiti 163 
Xunan 163, 191 
Xunzax 96 
Xursan 232 
XuĢĢ 84, 100 
Xuttal 204,230 
Xuveyy, bax: Xoy 

---

229 
 
Xuzistan 147 
Ġberiya 186 
Ġqrahruz 181 
Ġlisu dərəsi 98, 191 
Ġraq 72, 74-77, 91, 94, 97, 137, 143, 144, 188-190, 196, 263, 272 
Ġran 109, 130, 137, 143, 146, 191, 194, 195, 228, 256, 285, 287 
Ġrminiyə, bax: Ərminiyə 
ĠrtıĢ 230 
Ġsfahan 139, 146, 225, 258 
Ġskəndəriyyə 249 
Ġsmayıllı rayonu 99 
Ġstanbul 13, 104 
Ġtil 95, 142 
Jdanov 185 
əl-Kabc 112, 114, 117, 137 
Kabulistan 108, 133 
Kadisiyyə 137, 139, 140, 142 
Kaxetiya 96, 163, 241 
Kamax 211 
Kambcek 186 
Kambisena 186 
Kasac (Kazac) 83, 100 
əl-Katul 82, 100 
Kaytaq 236 
Keylan (Gilan) 258 
əl-Kəbbəs 73 
Kəbə 22 
Kəbul 133 
Kələybər 197 
Kəmibəran 154, 165, 186 
əl-Kərki, bazar adı 266 
Kiçik Asiya 137, 144, 190, 287 
Kiçik Ərcil 172 
Kil, dağ 28, 93 
Kilbax 239 
Kiləb, qala 71, 172, 210, 213, 239 
Kilit, dağ 93 
Kir 192 
Kiran  72, 97 
Kirman 133, 134 
Kisal 163, 169, 190, 191, 217, 219 
 
 
 
 
 

---

230 
 
Kolxida 234 
Konstantiniyə (Konstatinopol) 206, 207, 234, 241 
Kor 192 
Körpü-kənd 192 
Ktesifon, bax: Mədəin 
Kubaçi 237 
Kufə  103,  111,  118, 119,  123,  124,  128,  129,  139, 144, 157,  158,  176,  177, 181, 
215 
Kuxetiya 163 
Kulzum 246 
əl-Kunak, dağ 75 
əl-Kurr, bax: Kür 165, 192 
Kustasci (KuĢtasfi) 163, 191 
Küdül 100, 196 
Küləb 230 
Kür, çay 16, 24, 29, 46, 49, 63, 74, 75, 94, 165, 167, 184, 185, 187, 191-193, 195, 
214, 231, 250, 265, 266, 268-270, 276, 284, 285 
Kürdlərin çayı 160 
Qabq dağı 156, 188 
Qafqaz 135, 140, 141, 228, 232, 243, 287 
Qafqaz Albaniyası 184, 185, 186 
Qafqaz dağları 137, 186 
Qafqaz qapısı 186 
Qahirə 104, 105, 152, 176, 287, 288 
Qaxix çayı (Qakix cayı) 98, 191 
Qalarcit 163 
Qalayi-Bust 133 
Qalıqala (Qalı qala), dağ 153, 204, 276 
Qaliqala (Qali-qala)  76, 156-159, 165, 184, 185 
Qamriozen, çay 92 
Qara dəniz 141 
Qara Göysu 96, 188 
Qaradağ 197 
Qarasu, çay 94, 100, 193, 196, 197 
Qardman 187 
Qars 91 
Qasımkənd 96 
Qazax 75, 59, 63, 190, 244 
Qazaq, bax: Qazax 59, 63 
Qəbələ 26, 43, 153, 165, 185, 188 
Qədisiyyə 139, 140, 142, 146 

---

231 
 
QəlqəĢənd 249 
Qəlyub 249 
Qəndəhar 133 
Qəniyyə 26 
Qərbi Azərbaycan 196 
Qərbi Gürcüstan 187 
Qərbi Ġran 190 
Qəznə 133 
Qəzvin 93, 133, 136, 230, 285 
Qilqilçay 229 
Qırmız 160 
Qırmızı Curzan 162 
Qonaqkənd 93 
Qoris 239 
Qota 13 
Qrtmanik 187 
Qubaçi (Köbeçi), bax: Kubaçi 188 
Qudyan (Q.vad.yən) 204 
Quhuvit 163 
Qumik 96, 167, 193 
Qundarlan 257 
Qusar 90, 231 
QuĢtasfi 191 
QutqaĢen 185 
Qüds 267, 282 
Ladikiya (Latakiya) 234 
Lakz 204, 205, 208, 231, 232 
əl-Lan (dağları) 116 
əl-Lan qapıları 169 
Layzan 67 
Leiden 105, 287, 288 
əl-Ləkz 92, 156, 188 
Ləzıqa (Lazıka) 187, 206, 234 
Ləzıqa qapısı 154 
Liran 156 
London 288 
Mahaçqala 92, 189 
Mahu-l-Basra 194 
Makedoniya 228 
Malatiya 91, 159, 188, 189, 209, 237 
Marağa  181, 182, 195, 196, 257, 261-264, 280, 282, 283 

---

232 
 
MaraĢ 241 
Marbala 159 
Mardin 277 
Maskat (MüĢkür) 17, 90, 205, 208, 231, 240 
MavəĢan 263 
əl-Mavsil, bax: Mosul 
Mazandaran. bax: Təbəristan 103, 130, 195, 228 
Mesopotamiya 188, 234 
Mədain əl-Mədain 90, 110, 155, 146, 147, 195 
Mədinə 4,19, 93, 94, 143, 147, 177, 192 
Məğrib 204, 227, 244, 206 
Məkkə 4, 90, 94, 143, 196, 267 
Mənbic 34, 68, 93, 269, 270, 283 
Məncəliz 163 
Mərc əl-Hicara 95 
Mərc əl-Hisa 159 
Mərənd  182, 197, 220, 223, 224, 260, 264, 265 
Mərkəzi Avropa 280, 287 
Mərv 148, 251, 273 
Məsəbəzan 146 
Məsqət 154, 156,165, 169, 186 
Məsvan 164 
MəĢirən 94 
MəĢriq 227 
Məyanə. bax: Məyanic 
Məyanic 176, 183, 195, 211, 239, 262-264 
Məyməd 168, 176, 193 
Məyyafariqin 93, 245, 246 
Midiya 185, 227, 244 
Mimədin 94 
Miməz 39, 41, 193 
Minayə 195, 263 
Misir 4, 103, 137, 189, 201, 206, 219, 225, 244, 246, 249, 250, 260, 261, 266, 267, 
275, 278, 280, 286, 288 
Moks 160, 190 
Mosul 93, 137, 148, 176, 206, 210, 211, 238, 240, 243, 261 
Mtkuari 192 
 
Muğan 82, 116, 117, 124, 141, 191, 196, 209 
Muğan çayı 45, 46, 94 
Muqan 29, 176, 178, 180, 181, 195 
əl-Mühəmmədiyyə 136, 211 
 
■ 

---

233 
 
əl-Mütəvəkkiyyə  191, 283 
Naxçıvan 77, 91, 184, 187, 265, 268, 269, 282, 283 NaxĢuvan. bax: Naxçıvan 
Nasibin (Nusaybin) 216, 223 
NaĢava (bax: Naxçıvan) 154, 161, 166, 184, 187, 219, 222, 229, 244 
Nay ƏrdəĢir bin Mosul 238 
Neriz 176, 183, 195, 198 
Nəcd 94 
Nəhr əl-Kur. Fars əyalətində çay 
Nəqcavan. bax: Naxçivan 
NəqĢ-i cahan 283 
Nərizə 211, 239 
NəĢava, bax: Naxçivan 173 
NəĢə, NəĢva 
Nəzaranlı 240 
Nihavənd 124, 136, 146, 176, 177, 179, 194 
Nil, çay  74, 226 
Nimazrah 195 
Nimruz 107 
Nisəbur (NiĢapur) 246, 262, 271 
Ordubad 97 
Ordvil 193 
Orta Asiya  187, 197, 230, 251 
Osetiya 228 
Ön Qafqaz 186 
Örənqala 185, 230 
Pakistan 133 
Palmira, bax: Tədmur 
Parfiya 135 
Paris 280, 287 
PiĢkin 283 
Rağa, bax: Rey 
ər-Rakka 145 
Raqqa 35, 93, 167 
Ram-Firuz, bax: Rey 
Ram-Hürmuz 147 
ər-Ran, çay 25, 92, 207 
ər-Ras, bax: Araz 
ər-RaĢ, çay 153, 165, 168, 185 
Rey (ər-Rey) 103, 111, 123, 125, 136, 146, 230 
Ridvan 93 
Roma 282, 285 

---

234 
 
Roma imperiyası 132 
Rubas 24, 91, 207, 236 
ər-Ruxxac 108, 133 
Rum (Bizans) 71, 81, 86, 206, 207, 209, 225, 231, 234, 238, 241, 246 
ər-Rum  71 
ər-Rum dağları 112, 137 
ər-Rasafa 93 
Rustaq 39, 94 
Ruyan 213, 242 
Ruz ər-Ruz 220, 245 
Sabalan 176, 195 
Saxara 285 
Sakaliba çayı 63, 67, 68, 96 
əs-Saqr 219, 239 
Samara, bax: Səmarra 
Samirə 82, 88, 89, 100, 194 
Samur 86, 170, 188, 232 
Samur, çay 63, 67, 68, 91, 167, 186, 188, 245 
Sanariya 215, 243 
Sansxe 187 
Saraya 207, 236 
Satrudan 176 
Savalan 195 
Savalan dağı 30, 32 
Selevkiyə 136 
Sevan gölü 184 
Səbalan 255 
Sədərəsb 220, 245 
Səfirud 242 
Sələnasu bax: Səlmas 
Səlmas 258-261, 277, 281 
Səmarra 174, 175, 182, 221, 223, 224, 245 
Səməndər 27, 28, 51, 59, 92, 157, 189, 232 
Səmsəxi  163, 187 
Səmsəxi qapısı 154 
Sərab 195 
Sərat 176, 183, 195 
Sərir (Bet Dadu, Avar) 63-65, 67, 96, 156, 170, 188, 208, 209, 232, 237, 275 
Səryalit 163 
Sicistan (Sistan) 91, 133 
Siffin 91, 144 
 

---

235 
 
Silvan 246 
əs-Sind 108, 133 
Sindan 170 
Sinistan 165, 192 
Sintzyan 230 
Sirac Tayr (ġirak) 18, 153, 160, 184 
Sisəcan (Sisakan) 153, 161, 172, 174, 175, 184, 204, 229 
Sısəcan (Sünik) 229 
Sisiyan 239 
Soğd (Soqd, Suqud, Soqodiana) 187, 204, 230 
Suqdəbil 154, 187 
Suqur 277, 241 
Sul qapısı 80, 99, 109 
Sul nahiyəsi, ölkəsi 108, 109, 134, 229, 230, 243 
Sulak çayı 142, 192, 232 
Sulduz 195 
əs-Sultaniyyə 257, 255, 258, 277, 281 
Sulut kəndi 99 
Sumaysat. bax: ġimĢat 
Sura mən ra`ə: bax: Samara  174, 194 
Suriya  93,  94,  137,  143,  144,  156,  157,  165,  166,  181,  190,  192,  227,  231,  233, 
234, 237, 238, 243, 282 
Surt 93 
Süleymaniyyə 195 
ġabran  (ġabiran,  ġaburan,  ġaporan,  Sabiran)  17,  90,  95,  96,  154,  165,  170,  186, 
188, 205, 229, 231, 232, 240, 285 
ġahbızm 239 
ġahbuz (ġahbuĢ) 239 
ġahnəzərli 186 
ġaxrud 242 
ġakki (ġaki) 188, 239, 241, 243, 245 
ġam (Suriya) 34, 35, 45, 103, 114 
ġam: 20, 29, 32, 48, 57-59, 69, 71, 74-76, 125, 129, 135, 137, 189, 192, 211, 231, 
237, 246, 249, 263 
ġamaxı   194,  284 
ġamaxiyyə 172, 94 
ġamxor (Ģəhər) 191 
ġamxor Ģayı 187 
ġamkur 164, 191 
ġandan 67 
ġaporan 

---

236 
 
ġaĢ 230 
ġavĢin 164 
, 
ġavĢit 163 
ġəhram-Feyruz 108, 134 
ġəhrəzur 176, 195 
ġəhrinur kəndi 93 
ġəhrizad 31 
ġəhrizad kəndi 93 
ġəki 28, 29, 63, 98, 186, 191 
ġəkkə (ġəki) 167  
ġəkkən (ġəki) 165, 186 
ġəkkən qapıları 154 
ġəmkir 164, 191 
ġəmkirçay 191 
ġəmkur 191, 270, 271, 283 
ġəmĢulday qalası 154 
ġərqi Avropa 229, 279, 287 
ġərqi Gürcüstan 186 
ġərqi ġəkki 188 
ġərvan, bax: ġirvan 
ġimali Qafqaz 192, 228, 229, 241 
ġimĢat, (Arsamosata) 153,164, 184, 225, 239, 246 
ġirak 184 
ġirvan (ġarvan )  17, 49, 50, 67, 74, 153, 156, 165, 171, 172, 185, 186, 188, 191, 
193, 205, 215, 229, 231, 234, 239, 242, 244, 271, 273-275, 284, 285, 288 
əĢ-ġiz 176, 195 
Tabarsaran (Tabasaran) 17, 67,  90, 208,  229, 231, 236 
Toxaristan 108, 133 
Taxti-Süleyman 195 
Tala, qala 260 
Talaqan 68 
TalıĢ 145, 195 
TalıĢ dağları 195 
Tarbiz 197 
Tarqu (Maxaçqala) 92, 237, 232 
Tarmakis 197 
Tarom 228 
Tavriz (Təbriz) 197 
ət-Taylasan: bax: TalıĢ 124, 178, 195, 204, 228 
Taysifon 136 
Tbilisi 185 

---

237 
 
Tehran 136 
Terek çayı 186 
Təbər (Təbəristan) 90, 103, 106, 130, 147, 164, 204, 228 
Təbəristan dənizi,  bax: Xəzər dənizi 
Təbəriyyə. Tiveriada 266, 267, 282 
Təbriz (Təvriz, Tivriz, Tibrizu)   97, 183, 195, 197, 211, 240, 254-258, 262, 264, 
265,  268-270, 277, 280, 281 
Tədmur   264, 282 
Təflis, bax: Tiflis 8 
Tələqan 29, 93 
Təll əĢ-ġair 189 
Tənux 66 
Tərtər çayı 70, 184 
TəvreĢ 197 
Tiflis 59, 76, 116, 121, 122, 153, 162, 163, 169, 184,  185, 187, 212, 215, 222, 224, 
244, 245, 266, 267, 282 
Tihama 94 
Tikrit 91, 188 
Tirrix gölü 160, 190 
Tovuz 191, 192 
Trabezunda dənizi (Trapezund) 154, 187 
Tuman 65, 67, 170, 209, 237 
Turfan 230 
Turtur çayı 164, 191 
Tustər 148 
Tübbət (Tibet) 204 
Türkiyə 94, 184, 189, 195, 238 
Türkmənistan 6 
Ud 164 
Urm 180, 196 
Urmiyə  182, 197, 239, 259-261, 281 
Urmiyə gölü 195, 198, 284 
Ursek 92 
UĢrusana (UsruĢana) 204, 230 
Ühud 137, 147 
Vac-Ruz 111, 136 
Vadiəl-Qura 166, 192 
vadi ər-Rumman 94 
əl-Vaq, Dərbəx 92 
Van gölü 94, 184, 190, 277 
Varaçan 92, 142, 232 

---

238 
 
əl-Vark 160 
Varsan 29, 37-39, 43, 69, 77, 93, 168, 172, 181, 221, 222, 236, 245, 272, 276, 284 
VarĢan (BarĢaliya), bax:Varaçan 236 
Vaspurakan 184, 194 
Vastan 277 
Vays 161 
VayĢ qəsri 154 
Vəbəndər (VaraĢan) 28, 51, 92, 236 
VəhĢ 181 
Vələvələ çayı 186 
Vinistal (Yuxarı stal) 96 
Volqa 95, 228, 234, 280 
Yarqu (Baruza) 17 
Yarmuk 90, 141, 144 
əl-Yəməmə 137 
Yəmən 107, 130, 143, 211, 243 
Yuxarı Azərbaycan 184 
Yunan  15, 70, 71, 97, 172, 193, 238 
Yunanıstan 132 
Zaqafqaziya 287 
Zəbul (Zabol) 133 
Zəbulistan 108, 133 
Zəncan 84, 145, 195, 255 
Zətu-l-lucum 160, 161 
Zirehgıran (Zirikıran, Zəryəgaran), bax: Kubaçi, Qubaçi   156, 170, 188, 209, 237. 
 
Tayfa, sülalə adları. Etnonimlər 
 
Abbasilər 95, 97-99, 151, 172, 196, 197, 201, 210, 238, 239, 245, 280  
abxiz 108, 109, 134  
alan 95, 108, 134, 240 
amorey 227 
arsi (as-yas) 240 
Atabəylər 283 
avar 96 
avdilər 183, 198 
barsil (basil) 134 
beyləqan(lar) 213 
bələncər(lər) 108, 109, 134, 135 
bəncər(lər) 108, 109, 134, 135 
Bənu Ġsrail 114 

---

239 
 
Bənu Kiləb, qəbilə 166 
Bənu Kinənə 180, 196 
Bənu Süleym 148 
Bənu Təğlib 144 
Bənu Umeyyə 147 
Bənu Zuhəl 217 
Bənu-Əvd, qəbilə 198 
əl-bəriz 108, 134 
Bərməkilər 197 
bizanslılar  156, 158 
bulqar 134, 228, 236 
burtas, bax: saklab 
Büveyhilər 136 
darqin 235, 236 
didan (dudaniyə) 154, 163, 171, 186 
didoy 228, 229 
durzuq   186 
Elxanilər 280, 281 
ermənilər 20, 196, 231, 233 
Əbs 94 
Əməvilər 76, 91, 93, 94, 96, 97, 143, 144, 151, 174, 181, 182, 184, 188, 190, 193, 
194, 233, 238, 239, 242, 245 
ərəblər 16, 43, 48, 54, 57, 60, 63, 136, 181, 184, 186, 189, 192-194 
ərminilər 175 
ƏĢərilər 98 
Əyyubilər 252 
əl-Əzd, qəbilə 197, 198 
Əzdilər 182, 197 
farslar 21, 145, 156, 204 
Fatimilər 251 
gürcülər 267, 268 
HaĢimilər 99 
Heytallar (eftallar, eftalitlər) 109, 135 
Həmdanilər 183, 198 
Hülakular 255, 257, 275, 276, 280 
hürrilər 227 
xəzərlər 20-33, 37-42, 44-48, 51-62, 72-75, 79, 80, 93, 95, 98, 99, 107, 126, 134, 
135, 142, 156, 167,  168,  170, 171, 172,  187,  189, 190, 191, 204, 205, 207-209, 
211, 214, 225, 229, 234, 235, 237, 240 
xionit 228 
xorasanlılar 214 
 

---

240 
 
Xosrovlar 121 
iraqlılar  16 
iranlılar 146 
karink (xarluxiyyə) 204, 230 
kaysit 219, 244 
kaytaq 91 
Kəlb, qəbilə, bax: kəlbitlər 157 
kəlbitlər   240, 243 
kimak 230 
Kinanə, qəbilə, bax: Bənu Kinanə 143 
kindilər  143, 183, 195, 198 
Kodan, qəbilə 230 
kufəlilər 127, 177,179, 180 
kürdlər 164, 176, 196 
qazı-qumuxlar 96 
Qeys Aylan (Aylan) 46, 94, 143 
Qəznəvilər 279 
qıpçaq 230 
qırğız 230 
Qureys, qəbilə 196 
qureyĢilər 147 
lak 237 
lakz 67, 167, 170, 171 
Ləhimilər 145 
ləzgi  92, 96, 188 
macar 191 
maskut 135 
massaqet 231 
Məmluklar 249, 288 
Mihranilər 135 
monqol 231 
Mudar, qəbilə   212, 238, 243, 244 
muğlar 13 
Muzhic, qəbilə  167 
nizarilər, (Bənu Nizar) 211, 212, 215, 240, 243 
osetin  186 
özbək 187 
peçeneq 191 
rabialılar (Bənu Rabia) 212, 218, 219, 224 
Rəvvadilər 198 
rumlular 20, 204, 206, 207, 209, 225, 229, 241 

---

241 
 
sabeyilər 282 
sak 187 
Saklab (sakaliba) 60, 61, 95, 96, 206, 207, 225, 228, 234  
Sanarlar, sanarilər 76, 98, 136, 163, 191, 212, 218, 219, 222, 223, 225, 241, 245 
Sasanilər 91, 130, 132, 135, 136, 185-187, 192, 195, 196, 237, 285 
səlcuqlar 136 
Sərir (avar) 96 
əs-səvardiyyə  164, 191 
siyasicilər 154, 156, 186 
siyavurdiyyə, siyavurdilər 191 
slavyan, bax: saklab 13, 169, 234 
soqdilər (soqdlar) 33, 187 
Sul (Sulilər) 108 
tacik  182 
Tahirilər 201 
Tanux 96 
tatar 257, 268, 269, 275, 276 
Tokuz-oğuz (tuquzquz) 204, 230 
tübbə (tibet, tufan) 230 
türk 109, 119, 126, 127, 204, 207, 209, 230, 234, 235, 245 
türkmən 6, 204 
türküt (göy türklər) 229, 240 
türrlər 33 
uyqur 230 
vaynax (çeçen-inquĢ tayfaları) 240, 241 
yəhudi 227, 282 
yəmənlilər 211, 212, 215, 240 
Zubeyd, qəbilə 14 
 
 

---

242 
 
 
 
MÜNDƏRĠCAT 
 
Ön söz.............................................................................................................3 
Əhməd ibn Ə'səm əl-Kufi. «Kitab əl-futuh..................................................11 
ət-Təbəri. «Tərix ər-rüsul  va-l müluk».......................................................101 
əl-Bəlaziri. «Kitəb futuhi-l-buldən»............................................................149 
əl-Yaqubi. «Tarix».......................................................................................249 
əl-QəlqəĢəndi. «Sübh əl-Ə'Ģa fi siaat əl-inĢa»..............................................247 
Göstəricilər...................................................................................................290 
 
 
 
 
 
 
 
NəĢriyyat redaktoru:     Fikrət Süleymanoğlu  
Üz qabığının dizaynı:   Pərvin Əfəndiyeva  
Kompüter yığımı:         Gövhər Quliyeva 
 
 
 
Çapa imzalanmıĢ: 25.09.2005. ġərti çap vərəqi 21. 
SifariĢ № 467. Kağız formatı 60x84 1/16 Tiraj 200. 
Kitab "Nurlan" nəĢriyyat-poliqrafiya müəssisəsində 
hazır diapozitivlərdən çap olunmuĢdur. 
Direktor: prof. N.B.Məmmədli 
Ünvan: Bakı 64, ĠçəriĢəhər, 3-cü Maqomayev 8/4. 
Tel.: [phone]