Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Akad. Z. M. Bünyadov adına ġərqĢünaslıq Ġnstitutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 məlumatların tədqiqi ilə ilk əsəri 1974-cü ildə iĢıq üzü görmüĢ N.M.Vəlixanlı ardıcıl məĢğul olub. 8 Azərbaycan tarixinə aid təqdim edilən bu materiallar məcmuəsinə ancaq ərəb tarixi əsərlərindən, daha doğrusu, «ilm ət-tərix» cərəyanı nümayəndələrinin əsərlərindən məlumatlar daxil edilib. Bunlar aĢağıdakı əsərlərdən götürülmüĢ parçalardır: Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-Təbəri. Tərix ər-rüsul va-l-müluk; 9 Əhu-l-Abbas Əhməd ibn Yəhya ibn Cabir əl-Bəlazuri. Kitəb Fütuhu-l- buldən; 10 Əbu Məhəmməd Əhməd ibn Əsəm əl-Kufi. Kitəb əl-Fütuh; 11 Əhməd ibn Əbıı Yaqub ibn Cəfər əl-Yaqubi. Tarix. 12 Bu müəlliflər və onların əsərləri haqqında məlumatı Karl Brokelmanın «Ərəb ədəbiyyatı tarixi» adlı fundamental əsərindən əldə etmək olar. Həmin əsər ənənəvi olaraq orta əsr ərəb ədəbiyyatı üzrə əsas məlumat kitabı sayılır. 13 V.Ġ.Belyayevin «Türkmənlərin və Türkmənistanın tarixinə dair ərəb qaynaqları» məqaləsində həmin əsərlər müxtəsər Ģəkildə səciyyələndirilir, onların müəlliflərinin həyat və fəaliyyəti haqqında məlumat verilir. 14 Göstərilən mənbələrin Azərbaycan tarixinin tədqiqi üçün əhəmiyyəti isə Z.M.Bünyadovun məĢhur «Azərbaycan VII-IX əsrlərdə» monoqrafiyasında öz qiymətini tapıb. 15 Bəlazuri, Yaqubi, Təbəri və Kufinin adı çəkilən əsərlərində ilk ərəb iĢğalları və VII-IX əsrlərdə Azərbaycanda ərəb hakimiyyəti dövrü öz əksini tapmıĢdır. Bəlazuri və Yaqubinin əsərlərindən Azərbaycana dair çıxarıĢlar P.K.Juze tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmiĢ və 1927-ci ildə de Quyenin nəĢrindən götürülmüĢ ərəb mətni ilə çap olunmuĢdur. 16 Təbərinin əsərinin ġimali Qafqazın tarixinə və Azərbaycanın fəthinə həsr olunmuĢ hissələri (de Quyenin nəĢrinə əsasən) A.R.ġıxsəidov tərəfindən, 17 xürrəmilər hərəkatı və Babəkə dair məlumatları 8 N.M. Vəlixanlı. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaĢünas-səyyahları Azərbaycan haqqında. Bakı, 1974. 9 Əbu Cəfər Mühəmməd ibn Cərir ət-Təbəri. “tərix ər-rüsul va-l-süluk”, Qahirə, 1968. 10 Əl-Bəlazuri. “Kitəb fütuhi-l-buldən”, Qahirə, 1956. 11 Абу Мухаммад Ахмад ибн Асам ал-Куфи. Китаб ал-футух. Сч. I-VII. Хайдарабат. 1968-1975. 12 Əhməd ibn Əbu Yaqub ibn Vadih əl-Katib əl-Abbasi əl-Yaqubi. Tərix. Beyrut, 1959. 13 C.Brockelmann.Geschichte der Arabischen Literatur (GAZ). Supplement, Vols, I-III, Leiden, 1937- 1942. 14 В.И.Беляев. Арабские источники по истории туркмен и Туркмении. – В. кн.: Материалы по истории туркмен и Туркмении. Том I, VII-XV вв. М… - Л. 1939.СС.12-40. 15 З.М.Буниятов. Азербайджан в VII-IX вв. Баку. 1965.cc.15-18. 16 Баладзори. Книга завоевания стран. Текст и пер. с араб. П.К.Жузе.Б., 1927. Отрывки (Материалы по истории Азербайджана). Вып. 3: Якуби. История. Текст и пер. с араб. П.К.Жузе. Б. 1927. Материалы по истории Азербайджана. Вып. 4. Главы о Кавказе. 17 А.Р.Шихсаидов. Книга ат-Табари «История посланников и царей» о народов Северного Кафказа. Памятники истории и литературы Востока. М. 1986, с. 66-87. 6 Z.M. Bünyadov tərəfindən 18 dərc edilmiĢdir. Lakin bu nəĢrlərdə mənbələrin bizim üçün maraq doğura biləcək bir sıra hissələri tərcümə edilməmiĢ, Juzenin tərcümələrində məlumatlara qeyd və Ģərhlər verilməmiĢdir. Təqdim etdiyimiz topluda Bəlazuri, Yaqubi və Təbərinin yeni ərəb nəĢrlərindən götürülmüĢ və mənbəĢünaslıq baxımından tədqiq edilmiĢ çıxarıĢlarının Azərbaycan dilinə tərcümələri verilmiĢ, tərcümə olunmuĢ məlumatlar qeyd və Ģərhlərlə və göstəricilərlə təmin edilmiĢdir. Topluya Z.Bünyadov tərəfindən Azərbaycan dilində nəĢr olunmuĢ Kufinin «Kitab əl-Futuh» əsərindən parçalar 19 da daxil edilmiĢdir. Ərəblərin Azərbaycana ilk yürüĢləri dövründə burada cərəyan edən hadisələr haqqında geniĢ məlumat verən bu əsərdən Azərbaycana dair iqtibaslar 1981-ci ildə Z.M.Bünyadov tərəfindən ilk dəfə rus dilinə tərcümə edilərək çap olunmuĢdur. 20 Bu dövrün hadisələri daha bir ərəb tarixçisi Ġzzəddin Əbu-l-Həsən Əli ibn Əl-Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn əl-Əsirin məĢhur «əl-Kəmil fi-t-tərix» əsərində də təsvir olunmuĢdur. Ġbn əl-Əsirin məlumatları əsasən Təbəri və Bəlazurinin məlumatlarını təkrar edir. Amma bunu da ehtimal etməyə əsas var ki, bəzi yerlərdə Ġbn əl-Əsir Təbəri «Tarix»inin bizə qədər gəlib çatmayan tam, kamil əlyazmasından, həm də bir çox baĢqa müəlliflərin yoxa çıxmıĢ əsərlərindən də istifadə etmiĢdir. Əslində Ġbn əl-Əsirin 915-ci ildən, daha doğrusu Təbəri «Tarix»inin kəsilib tamamlandığı ildən sonrakı dövrlərə aid məlumatları tədqiqat üçün daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Ġbn əl-Əsirin Azərbaycana dair yazdıqları 1940-cı ildə P.K.Juze tərəfindən rus dilinə, 1959-cu ildə M.Əfəndizadə tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək çap olunmuĢdur. Bu nəĢrlərdə müəllif mətninin bir çox yerləri tərcümə edilməmiĢ, məlumatlar qeydsiz və Ģərhsiz verilmiĢdir. Əsərdən çıxarıĢlar yoxlanılmıĢ tərcümə, qeydlər və Ģərhlərlə 1996-cı ildə Z.M.Bünyadov tərəfindən çap edilmiĢdir. 21 Tərtibçilər əvvəllər az tanınan bir mənbənin naməlum qalmıĢ materiallarını oxuculara çatdırmaq məqsədilə ġihəbəddin Əbu-l-Abbas Əhməd ibn Əli əl- QəlqəĢəndinin (1355-1418) «Sübh-əh-əĢ'a fi mərifət sınaəti-1-inĢə» əsərindən müvafiq parçaları da topluya salmağı lazım bilmiĢlər. Bu əsər orta əsr ərəb ədəbiyyatının daha sonrakı bir janrına – dövlət məmurlarından ötrü bir vəsait kimi 18 З.М.Буниятов. Азербайджан в VII-IX вв. приложение 1. Б. 1965. 19 Əbu Məhəmməd Əhməd ibn Əsam əl-Kufi. Kitab əl-futuh. VII-IX əsrlərdə Azərbaycan tarixinə dair çıxarıĢlar. (ərəbcədən tərcümə edəni, qeyd və Ģərhlərin müəllifi akademik Ziya Bünyadov). B.1995. 20 Абу Мухаммад Ахмад ибн Асам ал-Куфи. Книга звоеваний. Извлечения по истории Азербайджана VII-IX вв. Перевод с арабского, от переводчика примечания. Б. 1981; Əbu Məhəmməd Əhməd ibn Əsam əl-Kufi. Kitəb əl-futuh. VII-IX əsrlərdə Azərbaycan tarixinə dair çıxarıĢlar. (ərəbcədən tərcümə edəni, qeyd və Ģərhlərin müəllifi akademik ziya Bünyadov), B., 1995 . 21 Ġzzəddin Ġbn əl-Əsir. Əl-kamil fi-t-tarix (Mükəmməl tarix), Azərbaycanın və qonĢu ölkələrin tarixinə dair iqtibaslar (ərəbcədən yoxlanılmıĢ tərcümə, ön söz, qeydlər və Ģərhlər akademik Ziya Bünyadovundur), B., 1996. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|