176
Arran və Azərbaycana aid məlumatlar cədvəllər Ģəklində tərtib olunaraq 28
bölmədən ibarət
Təqvim əl-buldənin ikinci hissəsində öz əksini tapmıĢdır.
Tərcümədə bu materiallar
əlavə 3 kimi verilir.
Məsəlik əl-əbsar. ġihəb əd-din əhməd ibn yəhya ibn Fəzlallah
əl-Ömərinin
(1301-1349)
Məsəlik əl-Əbsar fi məmalik əl-əmsar əsəridir. Bu mənbədən bir çox
hissələri əl-QəlqəĢəndi öz əsərinə sitat Ģəklində daxil etmiĢdir.
18
ġihəb əd-din Əbu-l-Abbas Əhməd ibn Əli əl-QəlqəĢəndi
“Sübh əl-ə Ģə fi sinaat əl-inĢa”
(IV c., səh. 356)
Ġkinci iqlim
19
(Azərbaycan)
Ġbn əl-Cavaliqi əl-Muarrab min əl-ucmə ilə-l-arabiyyə (əsərində) deyir: qısa
əlif və nöqtəli
zəl üzərində sukun. Ġbn Hövqələ görə
20
orada dağlar çoxdur.
Məsalik
əl-Əbsarda deyildiyinə görə, “ O (Azərbaycan), üç ən yaxĢı iqlimi əhatə edir və
Çingizxan nəslindən olan hakimlərin qərargahı və onların iç paytaxtı orada olub”.
Birinci paytaxt
Ərdubilu
21
Əl-Lübabda deyilir: Fəthəli Həmzə sukunlu Ra
dəl-lin damması
qoyulmamıĢ, yeddi iqlimdən dördüncüsündə yerləĢir
. Əl-Qanun-da deyilir: 73
0
50`
uzunluq dairəsinin və 38
0
en dairəsinin kəsiĢdiyi yerdə yerləĢir.
Əl-Lübab-da isə
deyilir: “Güman ki, onu Ərdəbil ibn Ərdəmiini ibn Lumta ibn Yunan tikmiĢdir və
Ģəhərin adı onunla bağlıdır.
Əl-Əzizi-də deyilir: “O, Azərbaycanın Ģimal tərəfindədir və meyvəsi çox bol
olan Ģəhərdir, ondan iki fərsəx aralı baĢı daima qarla örtülü əzəmətli dağ ucalır, əl-
Mühəlləbinin dediyinə görə oranın əhalisi kobud təbiətli və kinlidir. Onunla Təbriz
arasında məsafə iyirmi beĢ fərsəxdir. Əl-Məsalik əl-Əbsarda: Onun (Ərdəbilin)
ətraf torpaqları (amal) otuz fərsəx təĢkil edir. Ġslamın erkən çağlarında əmirin
sarayı burada yerləĢirdi.
Əlavə 1. Əs-Səm`ani. Kitəb əl-Ənsab. (v. 24 b) Əl-Ərdubili. Fəthəli
əlif,
sukunlu
ra, dammali
dəl, kəsrəli
yə və axırda - ləm (hərfləri). Bu nəsəb
Azərbaycandakı Ərdubil adlanan Ģəhərə aiddir. Ola bilsin ki, onu Ərdubil ibn
Urmini (və ya Ġrmini – E.A.) ibn Lumta (aydın deyil – E.A.) ibn Yunan tikmiĢdir
və onun adı ilə bağlıdır.
22
Oradan bir dəstə məĢhur hədisçi (mühəddis) və üləma
çıxıbdır. Bunlardan Əbu-l-Hüseyn Yaqub ibn Musa Əl-Ərdubili Bağdadda yaĢamıĢ
və orada hədisləri Əhməd ibn Tahir ən-Nəcmdən (aydın deyil - E.A.) Səid ibn
əmr Əl-Bədə idən ibn zura Ər-Razidən öyrənmiĢdir. 415-ci ilin rəcəb ayının 5-də
bazar günü (12-13/IX-1024) Farsda vəfat etmiĢ Ģeyx əbu Əbd əl-Vahhab ibn
Muhəmməd Cəfər ibn Muhəmməd Əl-Ərdubili də buradandır.