Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
iz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti “Hicaz”, “Şaşmakom”. 6 lad sistemi var: “Buzruk”, “Rast”, “Navo”, “Duqox”, “Seqox”, “İrok”. Emosional-obrazlı modus, bu və ya digər lada aid, birhissəli və ya çoxhissəli vokal, vokal-instrumental və ya instrumental formadır solist və ya ansambl tərəfindən ifa oluna bilər. Şifahi ənənəli professional musiqinin janr sisteminə daxildir. MANƏND. “Zabul Segah” dəstgahmda “O rta Segah”a keçməzdən əvvəl “Muyə” ilə “Segah” arasında şöbə. MANƏNDƏ (f.: bənzər, oxşar). “Zabul Segah” dəstgahmda “Orta Segah”a keçməzdən əvvəl “Muyə” ilə “Segah” arasında yerləşən şöbə. MANƏNDƏ-HASAR (f.: “manənd” - kimi, bənzər, öxşar, “manəndi-hasar” -hasara bənzər). “Zabul Segah” muğamında “Bərdaşt” şöbəsindən sonra oxunan guşə. MANƏNDİ-MÜXALİF (f.: manənd - kimi, bənzər, oxşar; manəndi-müxalif - müxalifə bənzər). Muğam şöbəsi. “Zabul Segah” muğamında “Muyə” və “Segah” arasında yerləşən şöbə. Ə.Bədəlbəylinin məlumatına əsasən, ilk dəfə xanəndə Xan Şuşinskinin şəxsi yaradıcılıq təşəbbüsü ilə “Mirzə Hüseyn Segahı” muğamında “M anəndi-m üxalif dən başlanıb sonra “Segaha” keçilmişdir. Belə halda “Manəndi-müxalif’ oxunan dəstgahın bir növ müqəddiməsi mahiyyətini kəsb edir. Sonradan bu, muğam ifaçılığı təcrübəsində ənənəyə çevrilmişdir. MAYƏ. 1. Məqamın əsas sabit pərdəsi; 2. Dəstgahlarm birinci şöbəsi. Muğamat ifaçılığında, bir qayda olaraq bəm registrdən zilə doğru, şöbədən-şöbəyə keçərək dəstgahın inkişafı prosesi hər nə qədər davam etdirilərsə etdirilsin, muğamın mayəsi öz cazibə qüvvəsinin əvvəl-axır üstün gələcəyini göstərəcək, nəticədə dəstgah yenə də mayəyə qayıdıb, yenidən məhz mayədə, mayə pərdəsində tamamlanacaqdır; 3. Yaxın Şərq xalqları musiqisinin əsasını təşkil edən altı avazatdan biri. MAVƏRƏNNƏHR. 1. “Dügah” dəstgahmda “Ruh-ül-ərvah” ilə “Hüseyni” arasında yerləşən şöbə; 2. Azərbaycan klassik musiqisində: “Rast” dəstgahmda “Bayatı-Qacar” ilə “Bal-Kəbutər” arasında; “Rahab” dəstgahmda “Zəmin-xara” ilə “Bal- kəbutər” arasında; “Çahargah” dəstgahmda “Zəmin-xara” ilə “Hicaz” arasında olan şöbə; 3. İran musiqisində: “Rast-pəncgah” dəstgahmda “Əbülçəp” ilə “Rak- Abdulla” şöbələri arasında yerləşən guşə. M İRZƏ HÜSEYN SEGAHI. “ O rta Segah”dan bir kvarta yuxanda olan “Segah”.
MELODİYA. 1. Təranə, hava; müəyyən yüksəkliyə, uzunluq və cazibə qüv vəsinə malik (lad və metrə əsaslanan) səslərin birsəsli qaydada ardıcıl birləşərək əmələ gətirdiyi quruluş. Musiqi əsərinin əsasını təşkil edən müxtəlif obraz və əhvali-ruhiyyəni əks etdirməyə qadir olan mühüm ifadə vasitəsi. 2. Homofon quruluşlu musiqidə ən ifadəli səs. 3. Harmonik çalışmalarda yuxarı səsin şərti adı. MELİZMLƏR (yun. melismos - xüsusi bir üsul üzrə oxuma). Melodiyanın ayrı-ayrı səsləri ətrafında gəzişmədən əmələ gələn melodik dönmələri, bəzəkləri göstərən xüsusi işarələr. Melizmlər bunlardır: forşlaq, qruppetto, mordent, ikiqat mordent, trel. MƏCLİS. Oturmaq yeri, yığıncaq yeri. Mədrəsədə “dərs otağı”, “qəbul otağı”, “görüş yeri” mənalarında işlənmişdir. Müasir dövrdə Türkiyə, İran və Azərbaycanda parlament mənasında da işlənir. Müsəlman ölkələrində məclislər ictimai və mədəni həyatda geniş yayılmışdır. Xüsusilə alimləri, şairləri, xanəndə və musiqi ifaçılarını özündə birləşdirən məclislər mədəniyyət tarixinin inkişafında mühüm rol oynamışdır. MƏCLİSİ-ÜNS (ərəbcədən tərcümədə: ülfət məclisi). Ədəbi məclis. 1864-cü ildə Şuşada, şair H .A .A gahın evində təşkil olunm uş, X .N atəvanın rəhbərliyi ilə 1897-ci ilədək fəaliyyət göstərm işdir. X .N atəvan, M .P .Fəna, M .Ə .N övrəs, A .H .Y üzbaşov, M .M əmai, M.S.Piran və b. şairlər məclisin fəal iştirakçıları idilər. Məclisə Qarabağ xanəndələri də dəvət olunur və onlar şairlərin qəzəlləri əsasında muğamlar ifa edirdilər. MƏCLİSİ-FƏRAMUŞAN (farscadan tərcümədə: unudulanlar məclisi). Ədəbi məclis. 1872-ci ildə M.M.Nəvvabın evində təşkil edilmiş, 1910-cu ilədək fəaliyyət göstərmişdir. M.M.Nəvvab, H.Qaradaği, F.Kəminə, A.Asi, M.Ə.Baki, B.Səbur, B.Fədai, M.Katib və b. şairlər məclisin fəal iştirakçıları idilər. Qarabağ xanəndələri də bu məclisdə yaxından iştirak edirdilər. MƏCMƏÜŞ-ŞÜƏRA (ərəbcədən tərçümədə: şairlər yığıncağı). Ədəbi məclis. 1880-ci ildə B akıda təşkil edilm işdir. M .C ürm inin, sonralar isə A.Sürəyyanın rəhbərliyi ilə təxminən 1915-ci ilədək fəaliyyət göstərmişdir. Zülali, M.Dilxun, Ə.Vaqif, Ə.Cənnəti, Ə.Yusif, K.Salik, M.Müsəvvir, M. Azər və başqaları məclisin fəal üzvlərindən idilər. Məclisdə bəzən qonaq sifəti ilə Seyid Əzim Şirvani də iştirak edirdi. Məclisin üzvləri olan şairlərin qəzəlləri Abşeron xanəndələrinin muğam ifaçılığında geniş istifadə edilirdi. MƏĞLUB. “Çahargah” dəstgahmda “Müxalifdən sonra gələn guşə.
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|