5
psixoloji t
əhdidlərlə üzləşir. Qlobal şəbəkədə ziyanlı
m
əlumatlarla zəngin səhifələrin mövcud olması uşaqların
bilm
əyərəkdən burada yaşa uyğun olmayan şəkillərlə, cinsi
istismarı, aqressiyanı və zorakılığı təbliğ edən mətnlərlə
rast
laşmasına gətirib çıxarır.
Reallıq budur ki, İnternetdə yerləşdirilmiş informasiya
heç bir
senzura, qadağalar, qaydalar və reqlamentlər olmadan
toplan
dığından, hər dəfə İnternet resurslarından istifadə
ed
ərkən uşaqlar təhlükəli və zərərli informasiyalarla zəngin
bir dünya il
ə təkbətək qalır. Bu da onların mənəvi-psixoloji
sağlamlığına təsir edir. Bütün bunlar isə İC-nin
formalaşmasının mənfi təzahürləri kimi özünü göstərir.
6
I.
İNTERNET
VƏ
ONUN
YARATDIĞI
TƏHLÜKƏLƏR
İnternet uşaqların daha çox informasiya qəbul edəcəyi
bir mənbə olduğundan, istənilən məlumatı asanlıqla əldə edə
bilirlər. Faydalı məlumatlarla yanaşı, eyni zamanda onlara
zərər verə biləcək məlumatlarla zəngin İnternet səhifələrinin
mövcudluğu, şəbəkələrdə olan təhlükələrin ciddiliyindən
xəbərsiz olduqlarından, İnternetdən istifadə zamanı həm
özlərinin, həm də istifadə etdikləri kompüterin
təhlükəsizliyinin pozulmasına səbəb olan bir çox təhlükələrlə
qarşılaşırlar.
Onlayn mühitdə uşaqların təhlükə ilə qarşılaşması üçün
kifayət qədər geniş imkanlar var. İnternetdən istifadə zamanı
onlar həm texniki, həm də sosial-psixoloji təhdidlərə məruz
qala bilir. Uşaqlar sosial şəbəkələrdə, çat və forumlarda
təhqirlə, qeyri-etik davranışla qarşılaşır və bu da onların
həyatında zaman keçdikcə öz mənfi təsirini göstərir.
Qanunazidd hərəkətlər, zorakılıq, uşaqları cinayətə,
terrora, pis yollara cəlb edən insanlar üçün elektron mühit bir
meydandır və onlar uşaqlardan müxtəlif məqsədlər üçün
istifadə edirlər. Bunun nəticəsi olaraq, uşaqların əksəriyyəti
7
İnternetdə aldadılır, təhqirlərə məruz qalır və bütün bunlar
uşaq istismarına yol açır.
İnternet müasir dövrdə uşaqların əsas məşğuliyyətinə
çevril
ərək onları yaxınlarından uzaqlaşdırır, ailələrin tərbiyə
etdiyi kimi deyil,
virtual aləmin "diktə" etdiyi kimi hərəkət
etməyə sövq edir. Onlar informasiya selinin qarşısında
dayana bilm
əyərək düşünüb düzgün qərar verməkdə çətinlik
ç
əkirlər və getdikcə dəyərləri tərk edir, ətrafa qlobal aləm
kimi yanaşaraq kosmopolit düşüncələrlə yaşayırlar. Bu
proses getdikcə dərinləşir, gənclərin dünyaya baxışlarını
dəyişərək onlarda vətənsizləşmə hissləri yaradır.
Qlobal şəbəkədən aldığı məlumatlar birbaşa azyaşlı
istifad
əçinin şüuruna təsir edir, müxtəlif cəmiyyətlərə, yaxud
h
əyat tərzinə rəğbət oyadır. Hardasa ürəkaçan, xoşbəxt bir
mühiti, yaxud v
ərdişləri təbliğ edir. Bu isə bir növ uşaqlarda
"beyin yuyulması" (Brain wash) işini həyata keçirir.
Valideynlər çıxış yolunu uşaqlara İnternetdən istifadəni
qadağan etməkdə görürlər, əksinə bu yanaşma onların
şəbəkəyə marağını daha da artırır.
8
1.1.
Uşaqların İnternet mühitində qarşılaşdığı
t
əhlükələrin təsnifatı
İnternet istifadəsi zamanı uşaqların həm şəxsi
təhlükəsizliyinə, həm də istifadə etdikləri kompüterin
təhlükəsizliyinə yönəlmiş müxtəlif təhlükələrin baş verməsi
mümkündür. Bu t
əhlükələri aşağıdakı kimi təsnifatlaşdırmaq
olar:
•
Cinayətkarların hədəfinə çevrilmə
•
Zərərli informasiya ilə məlumatlandırma
•
İnternet-asılılıq
•
Zərərli oyunlar
•
“Phishing”
texnologiyası
•
Zərərli proqramlar.
Cinayətkarların hədəfinə çevrilmə. Çox vaxt uşaq və
ya yeniyetmə psixoloji problemlər yaşayır, ailəsində ala
bilmədiyi mehribanlığı İnternetdə başqalarında axtarır.
Bədniyyətli şəxslər onların bu psixoloji vəziyyətindən
istifadə edərək uşaqlarla mehriban münasibət qurmaqla
təcrübəsi az olan insanları öz torlarına salırlar. Bu prosesin
qurbanı olan uşaqlar onlayn mühitdə təhlükə ilə üzləşə,
cinayətkarların potensial hədəfinə çevrilə bilərlər. Ünsiyyət
virtual şəxslə baş verdiyindən iştirakçılar fiziki olaraq təqdim
9
olunmurlar, y
əni virtual aləmdə müxtəlif virtual vəziyyətlərlə
t
əqdim edilirlər. Cinayətkarlar uşaqlarla əsasən ani məlumat
mübadiləsi zamanı, sosial şəbəkələrdə, çatlarda, forumlarda
və elektron poçtla təmasda olurlar. İnternetdə
ünsiyyətin anonimliyi dostluq və inam münasibətlərinin tez
yaranmasına kömək edir. Bədniyyətli insanlar anonimliyin
bu üstünlüyündən istifadə edərək, təcrübəsiz gənclərlə
münasibət qurmaq üçün əlverişli bir vasitə kimi istifadə
edirlər. Cinayətkarlar uşaq psixologiyasını, maraqlarını, yaşa
uyğun tələblərini öyrənir, gənc insanlara daha artıq diqqət,
qayğı və mehribanlıqla rəftar edərək, onlarla “dostluq”
münasib
ətləri qurur və real həyatda onlarla görüşməyə cəhd
edirl
ər. Statistikaya görə İnternet istifadəçisi olan 9-16 yaş
arası uşaqların 30%-i əvvəlcədən tanımadığı insanlarla real
h
əyatda görüşdüyünü və bunun riskli, amma əyləncəli
olduğunu söyləmişdir. 9-10 yaş arası uşaqlar isə virtual
al
əmdə nə qədər yaxın münasibət qursalar da, real aləmdə
görüşməkdən ehtiyat edir və hətta belə görüşə gedənlərin
31% bundan narahat olduqlarını bildirmişdir [1].
Yeniyetmələrin çoxu veb-gündəliklərə və ya bloqlara,
sosial şəbəkələrə şəxsi məlumatlarını (adı, ailəsi haqqında,
yaşayış yeri, oxuduğu məktəb, telefonları və s.) tam şəkildə
Dostları ilə paylaş: |