10
yerləşdirirlər. Bununla da özlərinə qarşı hər hansı cinayət
planının hazırlanmasına şərait yaratmış olurlar. Veb-
gündəliklər – məlumatların məhsuldar və dinamik bir şəkildə
paylaşımını təmin edən onlayn gündəliklər olduğundan,
zamanında yeniyetmə haqqında lazım olan informasiyanı
təmin edən yaxşı bir vasitədir. Bu isə uşaqlara əlyetərliyə
şərait yaradır, onların istismarına və cinayətkar planlarının
qurbanı olmağa gətirib çıxarır.
Zərərli informasiya ilə məlumatlandırma. İnternetdə
informasiya
bolluğu, eyni zamanda sürətlə yenilənmə
onlardan han
sının zərərli, hansının zərərsiz olduğunu analiz
etməyi çətinləşdirir. İnformasiya yerləşdirən şəxslər öz
mədəniyyətini, tərbiyəsini, yaxud pis niyyətlərini onlayn
mühitdə təbliğ edir. İnternet üzərindən dini, irqi, milli, sosial
nifrəti qızışdıran məlumatları, cinsi istismar (Grooming-lər
tərəfindən) xarakterli informasiyaları yayırlar. Eyni zamanda
buraya narkotikd
ən istifadə və onun hazırlanması, müxtəlif
z
ərərli və partlayıcı maddələrin ev şəraitində düzəldilməsi,
terrora c
əlbetməni dəstəkləyən məlumatlar aid edilə bilər.
G
ənc istifadəçilər daxil olduğu saytlarda yaşa uyğun olmayan
informasiya, yaxud uşaq intiharına gətirib çıxaran
m
əlumatlarla qarşılaşa bilərlər [2].
11
Cinay
ətkarlar İnternetdən bir təbliğat üsulu kimi
istifad
ə edərək, çirkin planlarını həyata keçirmək üçün uşaq
v
ə yeniyetmələrdən istifadə edirlər. Buna misal olaraq, son
günl
ərdə aktual olan bir mövzunu göstərmək olar. Məsələn,
"İŞİD" terror qruplaşmasının üzvləri arasında mübarizə
ap
aran 10 yaşlı uşağın videosunu sosial şəbəkələrdə
paylaşaraq, onu Suriya və İraq ərazisi uğrunda gedən
döyüşlərdə həlak olmuş qəhrəman kimi təqdim edirlər [3].
Eyni zamanda www.youtube.com
saytında çağırış xarakterli
video-çarxlar, filml
ər yerləşdirərək yeniyetmələri bu terrorçu
qrupa c
əlb etməyə çalışırlar. Uşaqların hələ formalaşmamış
dünyagörüşünü korlayaraq, müxtəlif məlumatların yanlış
t
əbliğatını aparırlar.
Veb-
səhifələrdə diqqət çəkən elə bir reklam çarxı,
çağırış, yaxud İnternetdə işlədilən qeyri-etik, jarqon ifadələr,
pis vərdişlər ola bilər ki, uşaq maraqlarını tamamilə qeyri-
sağlam bir mühitə, hətta terrora belə cəmləşdirə bilər. Bəzən
uşaqların evdən getməsi, cinayətkarlarla görüşməsi, onlardan
istismar
məqsədilə istifadə edilməsi İnternet mühitinin
ailələrə bəxş etdiyi mənfi məlumatların nəticəsində baş verir.
Dünyada müxtəlif qurumlar, təşkilatlar yeniyetmələri
pis vərdişlərə, onlara zərər verə biləcək hər bir məlumata
12
qarşı mübarizə aparır. Uşaqların cinsi istismarı ilə mübarizə
aparan hollandiyalı bir yardım dərnəyi tərəfindən təklif
olunan layihə dünyanın hər yerindən olan pedofilləri cəlb
etmişdi. İnternetdə keçirilən əməliyyat zamanı bir İnternet
hesabının filippinli bir qıza aid olduğu göstərilmişdir. Bu
hesaba dünyanın 71 ölkəsindən müraciət edən 1000 nəfərə
yaxın insan “Sweetie” adıyla açılan hesabın həmin qıza aid
olduğunu zənn edərək onu cinsi istismara təşviq etmişdir. Bu
insanlar arasında olan 110 nəfər İngiltərə vətəndaşının adları
İngiltərənin Milli Cinayət Təşkilatına göndərilmiş və bir
nəfər Avstraliya vətəndaşına hökm oxunmuşdur. Avstraliya
vətəndaşı Scott Robert Hansen özünə qarşı qoyulmuş üç
ittihamı qəbul etmiş və “Sweetie”yə ədəbsiz fotoşəkillər
göndərdiyini, şəxsi kompüterində uşaq cinsi istismarına aid
görüntülərinə sahib olduğunu və cinsi istismarçılara tətbiq
olunan məhdudiyyətləri pozduğunu qəbul etmişdir və ona iki
il həbs cəzası verilmişdir [4].
İnternet-asılılıq. Şəbəkələrdə oyunlarla, informasiya
axtarışı ilə məşğul olan, yaxud bütün gününü sosial
şəbəkələrdə keçirən uşaqlar var. Onlar bəzən lazım olan və
olmayan hər şey barəsində İnternetdə axtarışlar edir, yaxud
13
şəbəkə oyunları oynayır, vaxtının cox hissəsini kompüter
arxasında keçirirlər, bu isə əksər valideynləri narahat edir [5].
Uşaq və yeniyetmələrin kompüterdən istifadəsi
müxtəlif zaman intervallarında olmalıdır. Uşaqlar
kompüterdən müəyyən biliklər əldə edir, amma onların
kompüter qarşısında saatlarla əyləşməsi təhlükəlidir. Onların
texnologiyaya olan marağı özlərinin sağlamlığının və
psixologiyasının korlanmasına səbəb olar. Saatlarla vaxtını
kompüter arxasında keçirən uşaq fiziki olaraq dəyişir, onların
dayaq
hərəkət sistemi pozulur, sanki "pinqvinləşir". Çox vaxt
onlar
müəyyən maraqlarını ödəmək üçün kirpiyini qırpmadan
uzun müddət kompüterin arxasından qalxmırlar. Yaxın
məsafədən kompüterin ekranına baxmaq göz fokusunu pozur.
Nəticədə, gözlərin buynuz qişası quruyur, göz sağlamlığını
itirir
və kiçik yaşlardan gözlərin zəifləməsinə gətirib çıxarır.
Digər tərəfdən, bu maraqlar daha da dərinləşərək onları
İnternetdən asılı vəziyyətə salır. İnternetdə informasiya
asılılığına məruz qalanlar müxtəlif kibercinayətlərin həm
obyekti, həm də subyekti kimi çıxış edə bilirlər [6].
İnsanlarda kiçik yaşlarından başlayaraq ətrafdakılarla
ünsiyyət vərdişləri formalaşır. Virtual aləmdə tanımadığı
“tanışları” və “dostları” ilə hər gün ünsiyyət qurması və
Dostları ilə paylaş: |