Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zərərli oyunlar.
- “Phishing” texnologiyası.
- Zərərli proqramlar.
14
interaktiv oyunlar uşaqları zaman, məkan, reallıq hissindən uzaqlaşdırır. Vaxtını İnternetdə keçirən uşaq get-gedə reallıqdan uzaqlaşır, ətrafa inamsızlıq yaranır, gündəlik rejimi
pozulur və dərslərini zəif oxuma halları müşahidə olunur.
Qida rejiminin pozulması, real həyatdan çox, virtual aləmdə olmağa üstünlük verirlər. Onların texnologiyaya olan maraqları belə risk qrupuna düşməsinə səbəb olur və nəticədə İnternet asılılığının qurbanına çevirir. Onlar bu aləmə o qədər aludə olurlar ki, kompütersiz özlərini depressiyada hiss edir, sanki
ondan asılı vəziyyətə düşürlər. İnternet asıllığı artıq bir çox ölkələrdə xəstəlik kimi qəbul olunmuşdur [7]. Valideyn öv ladını İnternetdən asılı vəziyyətdən qurtarmaq naminə mütləq digər əyləncə – idman, rəsm, başqa bir maraqlı mühitdə bilik, bacarıq və istedadını inkişaf etdirərək onu bu vəziyyətdən qurtara bilər. İnformasiya mənbələrindən, İnternetdən asılı vəziyyətə düşməmək üçün insanın informasiya mədəniyyətinin olması, informasiya ilə davranış normalarını öyrənməsi vacibdir [8].
səbəb olan, diqqət çəkən məqam oyunlarla bağlıdır. İlk kompüter oyunları 1970-ci ildə yaradılmış, həmin vaxtdan başlayaraq əyləncə aləminə daxil olmuşdur. İnternetdə 15
öyrədici xarakterli, intellektual, məntiqi, şəkilli, əyləncəli, uşaqların beynini inkişaf etdirən oyunlarla yanaşı, həm də onlara zərər verə biləcək oyunların olması gənc nəslin tərbiyəsinə və sağlamlığının pozulmasına təsir edir [9]. Zərərli oyunlardan danışarkən, həqiqi pullarla oynanılan qumar oyunlarını mütləq qeyd etmək lazımdır. Əgər uşaq və ya yeniyetmələr şəbəkədə oyun pulları ilə oyunlar oynayırsa, bu oyunlar qanunidir, oyunçu pul, yaxud xal qazanır, udur, uduzur, priz qazanır və s. Burada zərərli bir cəhətin olmadığı məlumdur. Amma, həqiqi pullarla oynanılan oyunlar yolverilməz vərdişlər aşılayır və daha pis nəticələrə gətirib çıxarır. Elə oyunlar var ki, uşaq psixologiyasına təsir edərək onları mənfi istiqamətə yönləndirir. Buna misal olaraq, qrup şəklində oynanılan populyar “Desert Storm” oyununu göstərmək olar. Oyunun məzmunu ABŞ-ın İraq sərhədlərində apardığı əməliyyatları, müqavimətçilərin yox edilməsini, zorakılığı, istismarı təbliğ edir. “Knights of Temple” oyununun süjet x ətti isə Orta əsrlərdə Səlib döyüşləri zamanı qarşısına çıxan bütün müs
əlmanları öldürmək üzərində qurulub . Müxt
əlif oyunları misal göstərmək olar ki, orada qara irqin nümay əndələrinə qarşı olan ayrı-seçkilik öz əksini
16
tapmışdır. İdeologiya xarakterli bu oyunlar şiddəti, zorakılığı, dini, irqi ayrı-seçkiliyi təbliğ edir, gənc insanları öz təsiri altına alaraq onları aqressiv hərəkətlər etməyə yönəldir, gələcəkdə cinayətkar kimi yetişməyi və s. pis vərdişləri aşılayır [10]. Uşaq-cinayətlərinin oyunların təsiri altında baş ver
məsinə aid xeyli misal göstərmək olar. Onlar oyun zamanı insanları öldürür, qisas alır, aqressiv hərəkətlər edərək alışqanlıq hissi ilə, heç bir təəssüf və ya peşmançılıq hissi keçirm
ədən reallıqda bunu asanlıqla edə bilirlər. İntenetdə “əldə etdiyi” yad davranışlar uşaqların ətrafdakılarla ünsiyyət qurmasına təsir edir. Özlərini oyun qəhrəmanları kimi aparmağa sövq edir. Oyunlar bir qədər reklam xarakteri daşıyır, istifadəçiyə mütləq bir mesaj verir. Yad mədəniyyətləri təbliğ edir, gənc nəsli milli dəyərlərdən, öz xalqının adət-ənənələrindən uzaqlaşdırır.
dələduzları tərəfindən istifadə edilən metod – “phishing” (fishinq – balıq ovu) texnologiyasıdır [11]. Hakerlər t ərəfindən yaradılmış bu metod saxtakarlıqla düzəldilmiş e- poçt məktubunu açmağa istifadəçini həvəsləndirir, e-poçtda olan link i seçməklə aktivləşdirilən zərərli proqramlar
17
istifadəçinin şəxsi məlumatlarını öyrənir. Virtual dələduzlar kompüter istifadəçilərini aldadaraq, kredit kartı nömrələrini, parol və şifrələri, hesab nömrələrini, İnternet bankçılığında girişdə istifadə olunan istifadəçi kodu və şifrələri əldə edərək onlara ziyan vururlar. Zərərli proqramlar. Veb-səhifələri açarkən avtomatik yüklənən proqramlar, təklif olunan pulsuz proqram təminatlarının yüklənməsi zamanı avtomatik qurulan reklam proqramları, parolları oğurlayan proqramlar, back-door (arxa- qapı) proqramları, klaviatura casus-proqramları, troya atlarını qeyd etmək olar. Kompüter virusları da bu cür təhlükələrdəndir. Word və Excel üçün makroviruslar, yükl əmə virusları, skript viruslar, skript troyanları və s. hər gün yüzl ərcə zərərli proqram təminatı yaradılır. Bu proqramlar istifadəçinin kompüterinə ziyan vura, informasiyanı korlaya, yaxud tamamilə məhv edə bilər.
T əhlükələrin mövcudluğu istər real həyatda, istərsə də onlayn mühitd ə problemlərin yaranmasına təkan verir. İnformasiya məkanının təhlükəsizliyinin təmin olunması,
Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|