Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu

77 

 

 

 

 

 

qanuna 

əlavə 

21.

 

 

Rumıniya 

Pornoqrafiya il

ə 

mübariz

ə və qarşısının 

alınması Qanunu 

2003 

22.

 

 

Tayvan 

Azyaşlıların və uşaqıarən 

seksual istismarı ilə 

mübariz

əyə dair Qanun 

1999 

23.

 

 

Venesuala 

İnternet video və digər 

multimedia vasit

ələrində 

uşaqların və yetkinlik 

yaşına çatmamışların 

mühafiz

əsi Qanunu 

2006 

24.

 

  Yeni Zellandiya 

Filml

ər, videolar və 

n

əşrlərin 

t

əsnifləşdirilməsi Qanunu 

1993 

---

78 

 

QLOSSARİ 

 

1.

 

“Phishing”  texnologiya

sı  –  bədniyyətli  insanlar 

tərəfindən  istifadə  edilən  metoddur,  istifadəçi 

s

axtakarlıqla  düzəldilmiş  e-poçt  məktubunu  açmağa 

həvəsləndirilir, e-poçtda  olan  linkə  basmaqla 

aktivləşdirilən  zərərli  proqramlar  istifadəçinin  şəxsi 

məlumatlarını öyrənir.

 

2.

 

Awareness Centre (Maarifl

əndirmə  Mərkəzləri)  – 

s

əlahiyyətli  insanları,    valideyn,  himayədar və 

mü

əllimləri gənc  insanların  İnternetdən  istifadəsi 

zamanı 

yaranacaq 

potensial 

risklərlə 

bağlı 

m

əlumatlandırır və onların təhlükəsizliyini təmin edir.

 

3.

 

Child abuse – 

uşaq istismarı. Psixoloji, emosional və 

cinsi cəhətdən uşağa zərər verə biləcək fəaliyyətlərdir. 

4.

 

Content Filtration (M

əzmun Filtrasiyası) – İnternetdə 

mübahis

əli hesab edilə  biləcək kontentlərin 

görünm

əsini və  onlara  çıxışı  məhdudlaşdırılmasıdır.  

M

əzmun 

filtrasiyası 

kütləvi istifadəçilərin 

t

əhlükəsizliyini təmin edən şirkətlər və həmçinin uşağın 

onlayn t

əhlükəsizliyini təmin edən valideynlər 

t

ərəfindən tətbiq edilən proqram təminatıdır. 

---

79 

 

5.

 

COP (Child Online Protection) – 

uşaqların İnternetin 

z

ərərli təsirlərindən  qorunması  məqsədilə  13 noyabr 

2008-ci ild

ə  Beynəlxalq  Telekommunikasiya  İttifaqı 

(BTİ)  bu  məsələ  ilə  bağlı  “Kiberməkanda  uşaqların 

müdafi

əsi”  adlı  təşəbbüs  irəli  sürmüşdür.    Əsas hədəf 

uşaqlara  təhlükəsiz və  güvənli bir elektron mühitin 

yaradılması  məqsədilə  beynəlxalq ictimaiyyətin 

diqq

ətini bu məsələyə  cəlb edərək tərəfdaşlar 

tapmaqdan ibar

ətdir.  

6.

 

Criminal behaviour – 

kriminal davranış.

 

7.

 

Cyber Bullying (kiber xuliqanliq v

ə ya kiber zorakılıq) 

– 

İnternet,  elektron  poçt,  mobil  telefon  və  digər 

elektron texnologiyalar vasit

əsilə 

insanların 

h

ədələnməsi, qorxudulması və narahat edilməsidir.  

8.

 

Cyber Crime (Kiber cinay

ət və  ya xakerlik)  – 

Kompüterl

ər, smartfon telefonlar və  digər yüksək 

texnologiya  qurğuları  vasitəsilə  edilən qeyri-qanuni 

f

əaliyyətlərdir. Kiber cinayətə  hər  hansı  bir  şəbəkədə 

xüsusil

ə  İnternet  şəbəkəsində  həyata keçirilən 

fırıldaqçılıq,  oğurluq,  kredit  kartı  hesablarının 

oğurlanması və s. aiddir. 

9.

 

eSafety Kit Online  – 

i

stifad

əçiləri  İnternetdəki 

t

əhlükələrdən, kiberzorakılıqlardan qorumaq məqsədini 

---

80 

 

daşıyır.  Layihə  maarifləndirmə  istiqamətli materiallar 

yayır.

 

10.

 

EU Kids Online –  Avropa Birliyin

ə  üzv olan 

ölk

ələrdə aparılmış tədqiqat layihəsidir.

 

11.

 

Grooming  –  g

əncləri  İnternet üzərindən seksual 

istismar ed

ən insanların davranışlarıdır. 

12.

 

Helpline  (

Yardım  xətləri)  –  İnternetdə  təhlükəsizliyin 

t

əmin olunması ilə bağlı  gənc insanlara, valideynlərə, 

mü

əllimlərə  və  himayədarlara  fərdi  qaydada məlumat 

verir.

 

13.

 

Hotline  (Qaynar x

ətlər)  –  cəmiyyətdən  qanunazidd 

kontentl

ər (terrora cəlbetmə, vandalizm və  nifrət 

d

əstəkləyən materiallar, narkotik vasitələrin istifadəsi 

v

ə  s.) və  uşaqların  cinsi  istismarı  ilə  bağlı  konkret 

faktlar haqq

ında məlumatları qəbul edir. Qaynar xətlər 

bu  tip  faktları  araşdırır,  onlar  həqiqətə  uyğun  olduqda 

bu materialların əslini tapırlar.

 

14.

 

INHOPE  (International Association of Internet 

Hotlines)  –  Beyn

əlxalq  Qaynar Xətlər  Assosiasiyası 

dünyada İnternet qaynar xətlər şəbəkəsinin fəaliyyətini 

genişləndirir  və  dəstəkləyir. Qanunazidd məzmunlu 

kontentl

ərin qarşısını alır.

 

---

81 

 

15.

 

İnsafe  –  Avropada  əhalini  İnternetdə  olan təhlükələr 

bar

əsində  məlumatlandırmaq  məqsədilə    Təhlükəsiz 

İnternet Mərkəzləri Şəbəkəsi (TİMŞ) yaradılmışdır.

 

16.

 

İoT  (Internet  of  Things)  –  əşyaların  İnterneti  (Əİ) 

rəqəmsal  texnologiyaların  gündəlik  həyatımıza  nüfuz 

etməsinin 

təzahürüdür. 

Bir-biri 

ilə 

əlaqəli 

kompüterlərin  eyni  zamanda  əşyalar  ilə  bağlılığını 

göstərir.  

17.

 

Online (onlayn)  –  Real zaman müdd

ətində  qlobal 

şəbəkədə aktivlik.

 

18.

 

Parental Control – valideyn n

əzarəti proqramları.

 

19.

 

Pedofiliya  – 

yetkin  insanların  uşaqlar  üzərində 

psixoseksual hərəkətidir. 

20.

 

Physical abuse – 

uşağı  pis  vərdişlərə  yönləndirmə 

(spirtli içki, narkotik, dava-

dalaş, terrora təhrik və s.) 

21.

 

Safer Internet Centres (T

əhlükəsiz  İnternet 

M

ərkəzləri  –TİM)  –  proqram Avropa Birliyinə  daxil 

olan ölk

ələrdə  yaradılan  mərkəzlər vasitəsilə  həyata 

keçirilir. Bu m

ərkəzlər gənclərin  İnternetdən və  mobil 

qurğulardan  təhlükəsiz və  məsuliyyətli istifadəsini 

t

əmin etməklə səlahiyyətləndirilmişdir.

 

 

---

82 

 

22.

 

Safer İnternet Forum (Təhlükəsiz İnternet Forumu) –  

«T

əhlükəsiz  İnternet  Proqramı»  tərəfindən  ənənəvi 

olaraq h

ər il keçirilən konfransdır. 

23.

 

Safer  İnternet  Programme  –  “Təhlükəsiz  İnternet 

Proqramı”  1999-cu ildə Avropa Komissiyası tərəfindən 

hazırlanmışdır.  Proqramın  məqsədi artmaqda olan 

t

əşəbbüsləri dəstəkləmək, keyfiyyətli kontent istehsalını 

stimullaşdırmaq  və  uşaqların  cinsi  xarakterli  şəkillər 

vasit

əsilə istismarının qarşısını almaqdan ibarət idi.

 

24.

 

Sanitization – metodun mahiyy

əti həssas məlumatların 

geniş publikadan gizlədilməsidir.

 

25.

 

Sexual abuse  – 

uşağı  təhdid  etmə,  məcburi  cinsi 

davranışa  təhrik  etmək.  Fiziki  cəhətdən  zəif  uşaqlar 

hədəf ola bilər. 

26.

 

Seksting  – 

seksual  kontentli  və  dəyişik  səviyyədə 

zərərverən mesajlaşmadır.  

27.

 

SİD  (Safer  İnternet  Day) – Təhlükəsiz İnternet günü  

“İnsafe” tərəfindən təşkil  edilən, 2004-cü ildən 

başlayaraq  hər  il  fevral  ayının  ikinci  çərşənbə  axşamı 

günü keçiril

ən tədbirdir. 

28.

 

Uşaq  müdafiəsi  –

 

uşaqlarını  qorumaq  üçün  həyati 

fəaliyyət. 

---

83 

 

 

29.

 

Veb  gündəlik  –  məhsuldar  və  dinamik  bir  şəkildə 

paylaşmanı təmin edən onlayn gündəliklər.  

30.

 

Youth Panel (G

ənclik Panelləri)  –  Maarifləndirmə 

M

ərkəzlərinin tərkibində  fəaliyyət göstərir.  Nisbətən 

böyükyaşlı  və  İnternetdə  olan təhlükələr  haqqında 

m

əlumatlı  üzvləri  vasitəsilə  daha azyaşı  olanların 

İnternetin təhlükələrindən  qorunması  üçün  öyrədci 

xarakterli bir qrupdur.

 

 

---

84 

 

ƏDƏBİYYAT

 

 

1.

 

Çelen F.K., Çelik A., Seferoğlu S.S., Çocukların İnternet 

Kullanımları 

ve 

Onları 

Bekleyen 

Çevrim-İçi 

Riskler//Malatya  Akademik  Bilişim,  2011,  2-4  Şubat,  səh. 

645-652. 

2.

 

Dombrowski S.C., Gischlar K.L., Th. 

Durst. 

Safeguarding young people from cyber pornography and 

cyber sexual predation: a major dilemma of the internet// 

Child Abuse Revue, -27/16/-

Iss/№3/ pp.153-170. 

3.

 

www.times.freq.ru 

4.

 

www.towave.ru 

5.

 

Chou

 

C.,  Condron  L., Belland J.C.,  A Review of the 

Research on Internet Addiction//Educational Psychology 

Review,  2005, vol. 17, Iss. 4, pp. 363-388. 

6.

 

Əliquliyev  R.M.,  Mahmudov  R.Ş.,  İnformasiya  asılılığı 

probleml

əri və  onlarla mübarizə  yolları//Ekspress-

informasiya, 2009, s

əh. 8-43. 

7.

 

Young  K.,  “Internet addiction: the emergence of a new 

clinical disorder//Cyber Psychology & Behavior, 1998,      

vol. 1, pp. 237–244. 

8.

 

Voiskounsky A.E.,  Internet: Culture, Diversity and 

Unification. – Javnost – The Public. Journal of the European 

---

85 

 

Institute for Communication and Culture. 1999, vol. VI (4),     

pp. 53-65. 

9.

 

Богданова Д.А., Федосеев А.А. Внимание – Интернет 

// Открытое образование. – № 2, 2010. – С. 89-99. 

10.

 

Buckingham D., Whiteman N, Willett R., Burn A.,  The 

Impact of the Media on Children and Young People with 

aparticular focus on computer games and the internet //Centre 

for the Study of Children, Youth and Media, Institute of 

Education,University of  London, December 2007, pp. 1- 77.   

11.

 

http://us.norton.com/security_response/phishing.jsp 

12.

 

https://securelist.com/files/2015/03/Kaspersky_Lab_KS

N_report_Children 

13.

 

www.itu.in 

14.

 

www.saferinternet.org 

15.

 

www.insafe.org 

16.

 

www.inhope.org 

17.

 

www.saferinternet.org/safer-internet-day 

18.

 

www.saferinternet.org/news-events 

19.

 

www.eukidsonline.net 

20.

 

www.esafetykit.net 

21.

 

Review B. Children and New Technology: 

http://www.education.gov.uk/publications/eOrderingDownlo

ad/DCSF-00334-2008. 

---

86 

 

22.

 

Griffiths  M.,  Hunt N., Dependence on computer games 

by adolescents//Psychological Reports, 1998, vol.82, pp. 

475–480. 

23.

 

Bellis M.D., Keshavan M.S., Beers S.R., Hall J., Frustaci 

K., Masalehdan A., Noll J., Boring A.M., Sex differences in 

brain maturation during childhood and adolescence 

//Cerebral Cortex, 2001, vol.11, pp.552–557. 

24.

 

http://netaddiction.com/wp-

content/uploads/2014/06/Screen-Smart-Guidelines. 

25.

 

İmamverdiyev  Y.N.,  Sosial  şəbəkələrin analizi: 

anlayışlar,  modellər və  tədqiqat problemləri //İnformasiya 

c

əmiyyəti problemləri, №2, 2010, səh. 9-20. 

26.

 

http://fortune.com/2011/05/20/zuckerberg-kids-under-

13-should-be-allowed-on-facebook 

27.

 

Best-Social-Networks-Kids: 

http://www.popsugar.com/moms 

28.

 

Top-10-social-networks-for-kids: http://facebook-

parental-controls-review.toptenreviews.com/.html 

29.

 

www.fanlala.com/club/tv/pair-kings/news 

30.

 

www.kidzworld.com 

31.

 

www.gianthello.com 

32.

 

Əliquliyev  R.M.,  Mahmudov  R.Ş.,  Əşyaların interneti: 

mahiyy

əti,  imkanları  və  problemləri//İnformasiya  cəmiyyəti 

---

87 

 

probleml

əri, №2(4), 2011, səh. 29-40. 

33.

 

Pascual-Espada J.,  Design service-oriented collaborative 

virtual objects within Internet of things//Journal of Ambient 

Intelligence and Smart Environments, 2012, Vol. 4, 

№5, 

pp.483–484.  

34.

 

https://www.indiegogo.com/projects/hereo-the-first-gps-

watch-designed-for-young-kids#/story 

35.

 

Marches A., Duncan P., Plovman L., Sabeti S.,  Three 

questions about the Internet of things and 

children//TechTrends,  2015, Vol.59, 

№1  pp.76-77. 

36.

 

www.teddytheguardian.com 

37.

 

http://www.aphsa.org/content/dam/AAICPC/PDF%20D

OC/Home%20page/Summary-Adam_Walsh_Act 

38.

 

Mahmudova R., Tarverdiyev L., 

Uşaq və yeniyetmələrin 

İnternetin  zərərli təsirlərindən  qorunması  problemləri. 

"İnformasiya  təhlükəsizliyi problemləri üzrə"  I Respublika 

elmi-praktik

i konfransı,  2013, səh.46-49. 

39.

 

www.saferinternet.org/united-kingdom 

40.

 

www.saferinternet.org/austria 

41.

 

www.saferinternet.org/germany 

42.

 

www.saferunet.ru 

43.

 

www.scoop.it 

44.

 

www.safenetwork.org.uk 

---

88 

 

45.

 

www.eu-ems.com 

46.

 

www.10times.com 

47.

 

www.iwf.org.uk 

48.

 

netaddiction.com 

49.

 

Az

ərbaycan  Respublikasında  informasiya  cəmiyyətinin 

inkişafına  dair  2014-2020-ci  illər üçün Milli Strategiya, 02 

aprel 2014-cü il// www.president.az 

50.

 

Mahmud

ova  R.Ş.,  Allahverdiyeva  S.S.,  Elektron 

mühitd

ə  gənc nəslin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi 

probleml

əri/  «Elektron dövlət  quruculuğu  problemləri» I 

Respublika elmi-

praktiki  konfransının  əsərləri, 2014, 

s

əh.185-188. 

51.

 

www.mincom.gov.az 

 

 

---

89 

 

Allahverdiyeva S.S. Providing child safety in the 

Intenet.   Express-information.  Information Society series. 

"Information Technologies"  Publishing House, 2016, 91 pp. 

Express information highlights the threats faced by children 

in the Internet, their classification, and protection of children 

from them. The publication comments on available 

international approaches and challenges in this field. Taking 

into account the age of the children in online environment, 

the Internet of Things, social networks designed for children 

and other issues are identified. New recommendations and 

suggestions are expressed. 

 

Аллахвердиева 

С.С. 

Проблемы 

обеспечения 

безопасности  детей  в  Интернете.  Экспресс-

информация.  Серия  «Информационное  общество». 

Издательство  «Информационные  технологии»,  2016,     

91 

с. 

В  экспресс-информации  рассмотрены  угрозы,  с 

которыми 

сталкиваются 

дети 

в 

интернете, 

классификация  угроз  и  пути  защиты  от  них. 

Комментируются 

подходы 

и 

инициативы, 

существующие  в  международном  сообществе  по  этой 

проблеме.  В      online  среде  внимание  детей  с  учетом  их 

возрастных  особенностей  обращается  к  проблемам 

идентификации интернет вещей, социальных сетей и пр., 

предназначенных  детям.  В  результате  предлагаются 

нoвые рекомендации и предложения. 

 

---

90 

 

 

 

 

 

 

Sabir

ə Səfəralı qızı 

Allahverdiyeva 

 

 

AMEA İnformasiya 

Texnologiyaları İnstitutunun 

sektor müdiri 

 

[e-mail] 

 

---

91 

 

 

 

Texniki redaktorlar: 

 

Anar  S

əmidov 

 

 

 

 

 

         Zülfiyy

ə Hənifəyeva  

Korrektor: 

 

                 Könül V

əliyeva 

  

 

 

 

 

 

Kompüter t

ərtibatı:  

 

Göz

əlova Rəna 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

92 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çapa imzalanmışdır: 10.02.2016. Çap vərəqi: 

60x84, Sifariş №75, sayı 100 nüsxə 

 

---

93 

 

 

 

---

Document Outline

• GİRİŞ
• I.  İNTERNET VƏ  ONUN YARATDIĞI TƏHLÜKƏLƏR
  • 1.1. Uşaqların İnternet mühitində qarşılaşdığı təhlükələrin təsnifatı
  • 1.2. Təhlükələrin texnoloji səviyyədə qabaqcadan qarşısının alınması üsulları
  • 1.3. Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi probleminə dair beynəlxalq çağırışlar
  • 1.4. «Təhlükəsiz İnternet Proqramı»  üzrə fəaliyyətlər
• II. RƏQƏMSAL ALƏMDƏ UŞAQLARIN DAVRANIŞLARI
  • 2.1. İnformasiya təhlükəsizliyinin yaşa uyğun xüsusiyyətləri
  • 2.2.  Uşaqlar və sosial şəbəkə mühiti
  • 2.3. Əşyaların İnterneti və uşaqlar
• III. UŞAQLARIN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN QORUNMASI SAHƏSİNDƏ ÖLKƏLƏRİN SİYASƏTİ
  • 3.1. İnternet mühitində uşaqların təhlükəsizliyinin qorunmasına aid normativ sənədlər və ölkələrin siyasəti
• 3.2.  Bəzi ölkələrin Milli Təhlükəsiz İnternet Mərkəzlərinin təhlükəsizlik siyasəti
• 3.3. Uşaqların təhlükəsizliyinə dair keçirilən konfranslar
• 3.4. Mövzu üzrə elmi araşdırmalar və nəşrlər
• 3.5. Azərbaycanda uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi probleminin həlli ilə bağlı  görülən işlər
• NƏTİCƏ
• Əlavə 1.  Dünyanın bəzi ölkələrində uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə  dair rəsmi sənədlər
• QLOSSARİ
• ƏDƏBİYYAT