Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
|
dan daha səmərəli istifadə olunması, ticarətin və iqtisadi əməkdaşlığm genişlənməsi üçün etibarlı zəmin yaradır. “Tarixi İpək yolu”nun bərpası üzrə aparılan işlər Azərbaycan Respub- likasının dünya birliyi ölkələri ilə inteqrasiyasuıın daha da gücləndirilməsinə xidmət edir” (70, 89). “Tarixi İpək yolu”nun bərpası prosesinin tədqiqini zəruri edən başlıca amillər ilk növbədə Azərbaycanın Şərqlə Qərbi birləşdirən tranzit qovşağı kimi əlverişli coğrafi vəziyyətdə yer- ləşməsi, respublikada bütün nəqliyyat vasitələrinin və əsas yolla- nn (hava, dəmir yolu, dəniz və avtomobil yolları) inkişaf etməsi, zəngin sərvətlərə malik olması, Avropa və dünya bazanna çıxı- şın təmin edilməsi, milli iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi, TRASEKA nəqliyyat dəhlizinin digər nəqliyyat şəbəkələrinə nisbətən iqtisadi baxımdan daha səmərəli olmasıdır. Nefit strate- giyasmm reallaşdınlmasmda, transkontinental yük dövriyyəsinin formalaşmasında, həmçinin qlobal problemlərdən olan eneıji çatışmazlığınm aradan qaldınlmasında “İpək yolu”nun, xüsusilə onun eneıji dayaq nöqtəsi olan Xəzər regionu potensialmın mühüm əhəmiyyəti vardır. Ве1э ki, proqnozlara görə XXI əsrin ilk onilliyinin sonunda dünya əhalisinin sayı 10 milyarda çata- caq, enerji istehlakı isə müvafiq olaraq 47 % artacaqdır (59,20). Ekspertlərin fikrincə, hazırda dünyada 1047 mlrd barel neft ehti- yatı qalmışdır ki, bu da 41 ilə çatar (123, 4-10.VII. 2003). Belə bir şəraitdə Xəzər regionunun yanacaq-eneıji potensialından tam səmərəli istifadə edilməsi beynəlxalq miqyasda eneıji böhranı- nın qarşısının alınmasında, dünya iqtisadiyyatının sabit, dinamik inkişafında getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir və bu pro- sesin reallaşdmlmasmda, heç şübhəsiz ki, nəqliyyat dəhlizinin rolu ildən-ilə daha da artmaqdadır. Ona görə də “Tarixi İpək yolu”nun bərpası probleminin tədqiqi heç də təsadüfi olmayıb belə bir zərurətlə izah edilir ki, bu yol dünya ərazisinin 26 %-ni, əhalisinin 36 %-ni əhatə edən 39,7 mln kv. km ərazini nəqliyyat- iqtisadi məkanda birləşdirməyə imkan vermişdir (94).“Yeni Ipək yolu”nun ümumi uzunluğu 10 min km, Çin ərazisindəki hissəsi isə 4313 km-dir (95). “Azərbaycan Respublikasuıın “Böyük İpək yolu”nun bərpa- sında iştirakı (1991-2005-ci illər)” mövzusu vətən tarixşünaslı- ğının çox böyük elmi, nəzəri əhəmiyyət kəsb edən, kompleks şəkildə hərtərəfl, dərindən öyrənilməsi zəruri olan aktual prob- lemi olduğundan monoqrafiyada əsas məqsəd kimi aşağıdakı konkret vəzifələrin həlli qarşıya qoyulmuşdur: - ‘İpək yolu”nun bərpasını zəruri edən tarixi şəraitin obyek- tiv və elmi cəhətdən təhlil edilməsi; - Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin “Tarixi Ipək yolu”nun bərpasındakı çox böyük xidmətlərinin araşdınlması; - Bərpa prosesi istiqamətində Avropa Birliyinin həyata keçir- diyi texniki və investisiya layihələrinin, onlann həyata keçiril- məsi dinamikasının, bu sahədə beynəlxalq maliyyə qurumlannın göstərdiyi yardımların elmi baxımdan tədqiq edilməsi; - “İpək yolu”nun bərpasının ölkənin nəqliyyat və kommuni- kasiya sistemlərinin dünya standartlarına uyğun yenidən qurul- masında, inkişafında, dünya nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulmasında, inteqrasiya proseslərinin genişləndirilməsindəki əhəmiyyətinin konkret faktlarla sübuta yetirilməsi; - ‘İpək yolu”nun bərpasının xarici iqtisadi əlaqələrdə, trans- kontinental yük dövriyyəsinin artmasında önəmli rolunun və əhəmiyyətinin elmi cəhətdən əsaslandınlması; - “İpək yolu”nun bərpasının ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin yüksəldilməsində, kəsirsiz büdcə siyasətinin formalaşdmlmasm- dakı rolunun öyrənilməsi; - “Yeni Ipək yolu”nun yaradılması ilə Azərbaycanm Cənubi Qafqazda Qərblə Şərqi birləşdirən mühüm geosiyasi zonaya, tranzit mərkəzinə, regionun lider dövlətinə çevrilməsini elmi baxımdan əsaslandınlması; - Bərpa prosesinin Azərbaycanın sosial inkişafına müsbət təsirinin, xüsusilə işsizlik probleminin və infrastmktur sahələri üçün kadr hazırlığı probleminin həllindəki rolunun tədqiq edil- məsi; - “1рэк yolu”nun bərpasmın ətraf mühitə təsiri məsələsinin öyrənilməsi və bu sahədə həlli zəruri olan problemlərin araşdı- nlıb üzə çıxanlması; - Ermənistanm ölkəmizin iqtisadiyyatına, mədəniyyətinə, ekologiyasına vurduğu ziyanın miqyasınm müəyyənləşdirilməsi və onun dünya ictimaiyyətinə çatdmlması; - “İpək yolu” ilə nefit strategiyasının reallaşdınlması arasında olan dialektik əlaqənin araşdınlması; - Вэгра prosesinin Şərq-Qərb elmi və mədəni dəyərlərinin sintezində, xalqlann ümumbəşəri dəyərlərə qovuşmasmda, dünyada sülhün, sabitliyin təmin edilməsindəki rolunun tədqiq edilməsi; - “İpək yolu”nun bərpasınm turizm əlaqələrinin inkişafmda, humanitar missiyalann reallaşdırılmasındakı rolvmun aydınlaşdı- nlması. Tədqiqat işinin xronoloji çərçivəsini tariximizin mürəkkəb, ziddiyyətli, həmçinin xalqımızın taleyində əlamətdar hadisələrlə zəngin olan dövrü - 1991-2005-ci illəri əhatə edir. Çünki 1991-ci ildə АгэгЬаусап Respublikası müstəqilliyini bərpa etmiş, bey- nəlxalq birliyə inteqrasiya olunmaq üçün ardıcıl addımlar atmağa başlamışdır. 2005-ci ildə isə “Tarixi İpək yolu”nun bərpası istiqamətində əsaslı işlər görülmüş, TRASEKA nəqliyyat dəhlizi fəaliyyətini genişləndirmişdir. Tədqiqat işində bu dövrün özünü də iki mərhələyə ayırmaq məqsədəuyğun sayılmışdır: 1991-1998-ci illəri əhatə edən birinci mərhələ və 1998-2005-ci illəri əhatə edən ikinci mərhələ. Birinci mərhələdə “Tarixi İpək yolu”nun bərpasımn əsaslan işlənib hazır- lanmışdır. Avropa Komissiyası tərəfindən 1991-ci ildə “TASİS”, 1993-cü ildə isə “TRASEKA” proqramlan qəbul edilmiş, 1998-ci ilə qədərki dövrdə bu proqramlann reallaşdmlması məqsədilə iştirakçı ölkələrin 5 işçi görüşü keçirilmiş, bu görüşlərdə avto- mobil, dəmir yollan, dəniz nəqliyyatı, ticarətin inkişaf etdiril- məsi və qanun yaradıcılığı üzrə layihələr müzakirə edilərək qəbul olunmuş, Avropa Komissiyası tərəfindən həmin layihələrin reallaşdınlması üçün müvafiq maliyyə yardımlan aynlmışdır. Bu mərhələdə Azərbaycanla bağlı 13 texniki və 1 investisiya yardım layihəsi həyata keçirilmiş, həmçinin respublika rəhbər- liyi tərəfindən “Tarixi İpək yolu”nun bərpası istiqamətində bir sıra tədbirlər görülmüşdür. Birinci mərhələ öz xüsusiyyətinə görə əsasən Qara dəniz və Xəzər dənizi hövzəsində əməkdaşlığın inkişafına yönəlmiş, regional xarakter daşımışdn-. İkinci mərhələ isə 1998-ci ilin sentyabrında Bakıda “Tarixi İpək yolu”nun bər- pasına dair beynəlxalq konfransının çağnlması, “Avropa-Qafqaz- Asiya” nəqliyyat dəhlizinin inkişafı üzrə beynəlxalq nəqliyyat Yüklə Dostları ilə paylaş:
|