Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu
|
vacib idi. Bu baxımdan Avropa Komissiyasının hazırladığı və ölkə rəhbərliyi tərəfindən dəstəklənən “Tarixi İpək yolu”nun bərpası layihəsi mühüm əhəmiyyət kəsb etdi. “Tarixi İpək yolu”nun bərpasına dair Beynəlxalq Bakı kon- fransından sonra problemlə bağlı dövrü mətbuat səhifələrində çoxsaylı məqalələr dərc edilmiş, əsərlər çapdan çıxmışdır. Lakin bu əsərlərin çoxu elmi-populyar, publisistik, məlumat xarakteri daşıdığından, “Böyük İpək yolu”nun bərpası ilə bağlı problem- lərin dərindən, hərtərəfli, kompleks şəkildə öyrənilməsi zərurəti qarşıya çıxmışdır. Ona görə də qlobal xarakter daşıyan, respub- likamızın və digər region ölkələrinin iqtisadi inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edən belə bir aktual problemin daha dərindən, bütün nəqliyyat, infrastruktur sahələlərini əhatə edən layihələr kontekstində kompleks şəkildə araşdınlması tarixşünaslığımızın tədqiqi zəruri olan aktual problemlərindən biri olaraq qalmaqda idi. “İpək yolu”nun bərpası ilə bağlı problemlərin tədqiqində ilk növbədə bu yolun reallaşmasında böyük xidmətləri olmuş Heydər Əliyevin nitq və çıxışlarınm toplandığı əsərlərin (63;64,69,70) böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bu əsərlərdə T Jmummilli liderimizin Xəzər neftinin Azərbaycan və dünya ölkələri üçün əhəmiyyəti, iqtisadi inteqrasiyanın genişləndirilməsində nəqliyyat dəhlizinin rolu, “İpək yolu”nun bərpasına dair Beynəlxalq Bakı konfran- sının əhəmiyyəti və onun yerinə yetirilməsi tədbirləri haqqında qiymətli fikirləri, qərar və tövsiyələri əks olmımuşdur. “Qədim və Yeni İpək yolu” ilə bağlı problemlər ümumiləş- dirici əsərlərdə öz əksini tapmışdır. Həmin əsərlərdən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda 1998, 1999, 2003-cü illərdə çapdan çıxmış 7 cildlik Azərbaycan tarixinin I, II, III və VII cildlərini (36), tarix elmləri doktoru T.QafFarovun dərsliklərini (139; 141) göstərmək olar. Lakin yuxarıda qeyd olunan dərsliklər ümumiləşdirici əsər olduğundan problemin qədim dövrü və ‘İpək yolu”nun bərpası prosesinin hərtərəfli, kompleks araşdınlması məsələsi qarşıya qoyulmamışdır. Tədqiq olunan problemlə bağlı əsərlərin bir qismini də hələ Sovet hakimiyyəti illərində yazılan, ümumiyyətlə, “Qədim İpək yolu” barədə məlumatlann xatırlandığı əsərlər təşkil edir. Bunlardan Y.Mahmudovun (146;147), M.Nemətovanın (173), N.Vəlixanlının (200), O.Əfəndiyevin (76), F.Əliyevin (74), S.Aşurbəylinin (208), M.Heydərovun (219), S.Onullahinin (178) əsərlərini göstərmək lazımdır. Həmin əsərlərdə Azərbaycanda ticarətin, sənətkarlığın, mədəni və siyasi əlaqələrin inkişafında “Qədim İpək yolu”nun rolu məsələsinə toxunulmuşdur. Problemlə bağlı əsərlərin digər qrupuna isə “İpək yolu”nun bərpası prosesinin əks olunduğu əsərləri aid etmək olar. Bunlar- dan A.Əliyev, Ə.Qasımov və N.Qasımovun həmmüəllif olduqlan (59), N.Ərəbovun (206), H.Həmidovun (81;82;218), S.Xəlilovun (213) və T.Məmmədovun redaktəsi ilə yazılmış əsərləri (80), A.Məmmədov və N.Ərəbovun birgə yazdıqlan əsəri (228) göstərmək olar. Lakin bu əsərlərdə ‘İpək yolu”nun bərpası ilə bağlı məsələlər çox vaxt ümumi xarakter daşımış, Ьэфа prose- sində mühüm rol oynayan Avropa Komissiyasının TRASEKA proqramı çərçivəsində həyata keçirilən, nəqliyyat və digər infra struktur sahələrini əhatə edən texniki və investisiya yardım layihələrinin öyrənilməsi, bərpa prosesinin infrastruktur sahələ- rinin inkişafı və yenidən qurulması ilə bağlı məsələləri, dəhlizin Azərbaycan hissəsində nəqliyyatın müxtəlif növlərinin fəaliyyət dinamikası, “Yeni İpək yolu”nun elmi-mədəni, humanitar əlaqə- lərin inkişafmda, regional təhlükəsizliyin möhkəmlənməsində artan əhəmiyyəti kimi mühüm məsələlərə geniş diqqət yetirilmə- mişdir. Çünki bu əsərlərdə, ümumiyyətlə, məsələnin kompleks şəkildə öyrənilməsi bir məqsəd kimi qarşıya qoyulmamışdır. ‘İpək yolu”nun bərpası problemləri ilə bağlı əsərlərin bir hissəsini də bu məsələnin bilavasitə toxunulduğu dissertasiyalar təşkil edir. Bunlardan S.Allahverdiyevanın (21), E.Hüseynovun (88), E.İsayevin (128), L.Kaşıyevanm namizədlik (222), B. Əbdür- rəhmanovun doktorluq dissertasiyalannı (205) göstərmək olar. Lakin bu əsərlərdə “İpək yolu” ilə bağlı müəlliflər tərəfindən yalnız tədqiqat üçün qaşıya qoyulan istiqamət araşdınldığından problemin kompleks, hərtərəfli araşdmlması öz əksini tapma- mışdır. “İpək yolu” ilə bağlı əsərlərin bir qismini isə bu problemin daha çox nəzəri aspektlərinin və əhəmiyyətinin əks olunduğu əsərlər təşkil edir. Bunlardan RMehdiyevin (157; 158), A.Nadiro- vun (169), Z.Məmmədovun (148), T.Qaffarovun (140), İ.Şükürovun (238), Z.Məmmədovun (149), A.Piriyevin (179), K.Heydərovun (84) monoqrafiyalan, K.Tağıyev və C.Rzayevin həmmüəllif olduq- ları əsəri (192), geniş müəlliflər kollektivi tərəfindən yazılmış “Müasir mərhələdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafinın əsas meyilləri” adlı külliyatı (159), A.Əliyev, Ə Abbasov, Ə.Qasımovun həmmüəllif olduqlan (72), Ə.Nağıyev və V.Novruzovun birgə yazdıqlan (172) və İ.Hüseynovanm (86) əsərlərini göstərmək olar. Lakin bu əsərlərdə “Yeni Ipək yolu”nun yaradılması məsə- ləsi tədqiqat obyekti olmadığından, bu problemin yalnız bəzi cəhətlərinə toxunulmuşdur. “İpək yolu” ilə bağlı problemlərin öyrənilməsində Təhsil cəmiyyəti tərəfindən təşkil olunmuş I və II Respublika elmi- praktik konfrans materiallannın (193; 194), Təhsil Nazirliyinin “BP” və “Amoko” neft şirkəti ilə birgə təşkil etdiyi konfrans materiallannın (27), Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət Institutu ilə birgə təşkil etdiyi beynəlxalq konfrans materiallarının (51) da müəyyən köməyi olmuşdur. Bu konfranslarda nəqliyyat dəhlizinin bərpası ilə əlaqədar müvafik infrastruktur və sahə rəhbərlərinin, alimlərin çoxsaylı məruzələri dinlənilmiş, bərpa prosesinin sürətləndiril- məsi üçün zəruri təkliflər irəli sürülmüş, şəhərsalma, karvansara- lar tarixi, “Yeni 1рэк yolu” boyunca şəhərlərin inkişaf konsepsiyası kimi məsələlər öz əksini tapmışdır. “Yeni İpək yolu” ilə bağlı əsərlərin digər bir qrupuna isə yaxın və uzaq xaricdə problemlə bağlı çap olunmuş əsərləri aid etmək olar. Bunlardan R.Mirzayevin (229; 230), Ə.Akayevin (207), E.Şevemadzenin (245), Bay Kutellamn (242), K.Hacıyevin (216) əsərlərini göstərmək olar. Bu əsərlərdə qloballaşan dün- yada Qərblə Şərq arasında nəqliyyat kommunikasiyasmın inkişaf imkanları, Mərkəzi Asiyanm dünya siyasətində perspektivi, tica- rət diplomatiyasının zəfərləri, “İpək yolu”nun Qırğızıstan üçün əhəmiyyəti, ABŞ və Avropa Ittifaqınm “Ipək yolu strategiyası”, müstəqilliyin ilk illərində Gürcüstanda yaranmış ağır iqtisadi vəziyyətin aradan qaldınlmasında, inteqrasiya proseslərinin genişləndirilməsində XXI əsrin böyük hadisəsi olan “Tarixi İpək yolu”nun bərpasının əhəmiyyəti kimi məsələlər öz əksini tapmış- Yüklə Dostları ilə paylaş:
|