istismanna xidmət edən bir sıra sazişlər imzalanmışdır. Belə ki,
1996-cı ilin mayında Azərbaycan, Gürcüstan, Turkmenistan və
Özbəkistan dövlət başçılannın iştirakı ilə Türkmənistanın Sərəxs
şəhərində tranzit yükdaşımanın tənzimlənməsi, dəmir yolu nəq-
liyyatınm əlaqələndirilməsi haqqında saziş imzalanmışdır. Sazişdə
yükdaşmıalarm hüquqi və
tarif əsaslan, tranzit daşımalanna mak-
simum
kömək göstərilməsi, tariflərin 50 % azaldılması, yüklərin
maneəsiz keçməsi, qorunması kimi məsələlər nəzərdə tutulmuş-
dur (100,15.05,1996). Bu istiqamətdə region ölkələrinin həyata
keçirdiyi tədbirlərdən biri də 1996-cı ilin dekabrında Odessada
Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna respublikaları dövlət başçıla-
nnın Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin yaradılması haqqında saziş
imzalaması oldu (24). Bu razılaşmalann reallaşduılması istiqa-
mətində görülən işlər nəticəsində bəzi stansiyalarda əsaslı yenidən-
qurma apanldı. Belə təmir işlərindən sonra 1998-ci ilin yanvann
4-də Dübəndi dəmir yolu stansiyasının, həmin ilin dekabnn 6-da
isə Keşlə stansiyasınm açılışı olmuşdur (148,246). Bu stansiya-
lann yükü qəbul edib yola salma imkanlannın genişləndirilməsi
nəticədə bərpa dövrünə qədərki müddətdə, xüsusilə 1996-cı
ildən sonrakı dövrdə Transqafqaz nəqliyyat yolu ilə daşımalann
həcminin artmasında özünü göstərmişdir. Belə ki, əgər 1996-cı
ildə bu nəqliyyat xətti ilə 650 min ton yük daşınmışdısa, 1997-ci
ildə bu göstərici 2 min ton, 1998-ci ildə 3,5 min ton
olmuşdur ki,
həmin yüklərin də 1,8 mln tonu Dübəndi stansiyasından apanlan
Qazaxıstan nefti olmuşdur (148,255). “İpək yolu”nun bərpası
prosesi ilə əlaqədar 1998-ci ildən sonrakı dövr isə dəmir yolu
nəqliyyatında müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsi, sahənin
dünya standartlarına uyğun yenidən qurulması, maddi-texniki
bazasının gücbndirilməsi, nəqliyyat əlaqəbrinin genişbndiril-
məsi və bu kimi digər əsaslı dəyişikliklərlə əlamətdar olmuşdur.
Respublikanın nəqliyyat sistemində mühüm yer tutan nəqliy-
yat növbrindən bir də avtomobil nəqliyyatıdnr. Bunu bərpa
dövrünə qədərki müddətdə avtomobil yollan ilə daşınmış yük-
brin ümmni yükdaşımadakı payı aydın göstərir. Belə ki, 1990-cı
ildə nəqliyyat sektorunda daşınmış bütün yüklərin 27 %-i avto
mobil nəqliyyatının payına düşdüyü halda, 1995-ci ildə daşınmış
tənzimləyən “İcazə” sistemi tətbiq edilmiş, 13 628 min dollar
məbləğində gəlir əldə edilmiş, onun əksər hissəsi müvafiq qay-
dada dövlət büdcəsinə keçirilmişdi (126, 1999, №1, s.43).
Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bərpa prosesinə qədərki
müddətdə Azərbaycanın beynəlxalq daşımalarda iştirak etməsi
üçün müvafiq avtonəqliyyat vasitələri çatışmırdı. 1998-ci il üçün
beynəlxalq daşımalarda işləmək üçün respublikamızda cəmisi
100-э qədər avropa standartına uyğun avtomaşın istismar
edilirdi
ki, bu da çox cüzi rəqəm idi. Qalan maşınlann əksəriyyəti fiziki
cəhətdən köhnəlmişdi. Həmin dövrdə bir ədəd iri qabaritli yük,
yaxud səmişin avtomobilinin alınıb ölkəyə gətirilməsi təxminən
160-180 min dollara başa gəlirdi ki, yerli sahibkarlann buna
imkanı çatmırdı. Vəziyyətdən çıxmaq üçün Avropanın
iri nəqliy-
yat firmalan ilə danışıqlar apanldı. Nəticədə Almaniyanın
“Villibets”, “Fiksimer” firmalannın Bakıda nümayəndəliklərinin
açılmasma razılıq əldə olundu və bu firmalar vasitəsilə Bakıya
bütövlükdə 100 ədəd avtomobilin gətirilməsi mümkün oldu.
Bundan başqa, Niderlandm “Van-Der-Vap” firması ilə də bu isti-
qamətdə uğurlu danışıqlar apanldı (126, 1999, №1, s.44).
Azərbaycan milli iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiyasında, tranzit ölkəyə çevrilməsində, transkontinental
yük dövriyyəsinin formalaşmasmda avtomobil yollan xüsusi rol
oynayır. Respublikadakı avtomobil yollan şəbəkəsi bütün
şəhərlərlə,
rayon mərkəzləri, şəhərtipli qəsəbələrlə,
hava və dəniz
limanlan, dəmiryol stansiyalan, qoruqlar, kurort, istirahət yerləri
ilə həmçinin həmsərhəd ölkələrin sərhəd məntəqələri ilə etibarlı
formada əlaqəbndirilmişdir.
Müstəqilliyin ilk illərindən bərpa prosesinə qədərki dövrdə
respublikanın yol təsərrüfatında vəziyyət aşağıdakı kimi olmuş-
dur. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1992-ci il
18 iyun, 344 saylı əmri ilə respublikamızın dövlət əhəmiyyətli
avtomobil yollannın siyahısı təsdiq edilmişdir (89,112). Buraya
uzunluğu 508 km-lik Bakı-Ələt-Qazıməmməd-Kürdəmir-Gəncə-
Qazax-Gürcüstan dövlət sərhədinə qədər olan avtomobil yolu,
Bakı-Quba-Dağıstan dövlət sərhədinə qədər olan 300 km-lik
avtomobil yolu, İran İslam Respublikası ilə dövlət sərhədinə