Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu



Yüklə 4,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə131/189
tarix24.12.2017
ölçüsü4,04 Mb.
#18030
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   189

Yerli  dilləri  bilən  müəllimlərin  yoxluğu  azərbaycanlı  uşaqlarının  rus 

məktəblərinə  cəlb  olunmasını  ləngidirdi.  Məktəblərin  saxlanılması  xərclərinə 

əhalinin  ağır  mükəlləfiyyət  kimi  baxması  da  buradan  irəli  gəlirdi.  Ancaq  1876-cı 

ildə Qori şəhərində açılmış Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyası, xüsusən də onun 

Azərbaycan  şöbəsinin  məzunları  (Fərhad  Ağazadə,  Üzeyir  Hacıbəyov,  Cəlil 

Məmmədquluzadə  və  b.)  kənd  məktəblərinə  gəldikdən  sonra  yerli  uşaqların  bu 

məktəblərdə  oxuması  mümkün  olmuşdu  olan  şagirdlər  müvafiq  olaraq  31,2  və 

15,5%-i,  kəndli  uşaqları  isə  63  və  74,9%-i  təşkil  edirdilər.  Rəsmi  statistikada 

azərbaycanlı qız

 

şagirdlər ayrıca olaraq göstərilməmişdir. Çünki, bir qayda olaraq 



azərbaycanlı  qızlar  rus  ibtidai  məktəblərində  oxumurdular.  Bu  baxımdan  məlum 

istisnanı  1983-cü  ildən  Naxçıvan  qəzasının  Nehrəm  kəndində  ikisinifli  məktəbdə 

qızlar şöbəsi təşkil edirdi. Onun təşkilatçısı və dərslərini deyəni gələcək yazıçı və 

―Molla Nəsrəddin‖  jurnalının redaktoru  Cəlil Məmmədquluzadə  idi.  Bu şöbədə 8 

azərbaycanlı qız təhsil alırdı. 

İbtidai  nıəktəblərin  təşkilində  çar  hökumətinin  zəhmətkeşlərin  təhsili 

xərclərini yerli şəhər idarələri və kənd cəmiyyətləri üzərinə, deməli, nəticə etibarilə 

xalqın  çiyninə  qoyması  meyli  açıq-aşkar  müşahidə  olunur,  belə  ki,  1899-cu  ildə 

Yelizavetpol  və  Bakı  quberniyalarının  xalq  maarifi  büdcəsində  xəzinə  payına 

286214 manatdan cəmisi 17790 manat və ya bütün büdcənin 6%-i düşürdü. 

Adi  təlim  kurslu  pulsuz  ibtidai  məktəblər  zəhmətkeş  uşaqları  üçün 

nəzərdə tutulurdu. Onlar özlərinin sosial vəziyyəti və  maddi imkanlarına  müvafiq 

olan  ibtidai  təhsillə  kifayətlənməli  olurdu.  1899-cu  ildə  Bakı  quberniyasında 

əksəriyyəti  təşkil  edən  yaşayış  məntəqələrində  hər  47000  sakinə,  Yelizavetpol 

quberniyasında isə 21000 sakinə bir ümumtəhsil məktəbi düşürdü. 

Təhsil  müəssisələrinin  sayı  artdıqca,  onların  ixtisaslı  müəllimlərlə  təmin 

olunması  məsələsi  aktual  əhəmiyyət  kəsb  edirdi.  Əgər  orta  məktəblər  üçün 

universitet qurtarmış və xüsusi təhsilli pedaqoqlar seçilirdilərsə, ibtidai  məktəblər 

üçün  müəllim  seminariyalarının,  orta  təhsil  müəssisələrinin,  o  cümlədən  qadın 

gimnaziyalarının  pedaqoji  siniflərinin  məzunları,  habelə  müəyyən  edilmiş  xüsusi 

imtahanları  verdikdən  sonra  ibtidai  məktəb  müəllimi  rütbəsi  almış  şəxslər  işə 

götürülürdülər. 

Yerli  dilləri  bilən  müəllimlərin  yoxluğu  azərbaycanlı  uşaqlarının  rus 

məktəblərinə  cəlb  olunmasını  ləngidirdi.  Məktəblərin  saxlanılması  xərclərinə 

əhalinin  ağır  mükəlləfiyyət  kimi  baxması  da  buradan  irəli gəlirdi.  Ancaq  1876-cı 

ildə Qori şəhərində açılmış Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyası, xüsusən də onun 

Azərbaycan  şöbəsinin  məzunları  (Fərhad  Ağazadə,  Üzeyir  Hacıbəyov,  Cəlil 

Məmmədquluzadə  və  b.)  kənd  məktəblərinə  gəldikdən  sonra  yerli  uşaqların  bu 

məktəblərdə oxuması mümkün olmuşdu. 

Siyasi etibarlıq pedoqoji fəaliyyətə buraxılması üçün ən mühüm şərt hesab 

edilirdi.  Xalq  məktəbləri  haqqında  1874-cü  il  Əsasnaməsinə  görə,  bu  məktəblər 

xalq məktəblərinin müdriyyəti vasitəsilə ciddi hökumət nəzarəti altına alınmışdı. 




Xalq  maarifi  nazirliyinə  tabe  olan  bütün  məktəblərdə  təlim  ancaq  rus 

dilində  aparılırdı.  Azərbaycan  və  digər  yerli  dillərdə  ümumtəhsil  məktəbləri 

açmağa icazə verilmirdi. 

―Rusiyada  məskun  olan  yadellilərin  təhsilinə  dair  tədbirlər  haqqında‖ 

1870-i il 26 mart tarixli qaydaların mahiyyəti ruslaşdırmaya tabe edilmişdi. 

Ana  dilində  savada  yiyələnmək  cəhdi  minlərlə  uşağı  mollaxana 

məktəblərinə  cəlb  edirdi.  Əvvəlki  dövrdə  olduğu  kimi,  yenə  də  say  üstünlüyü  bu 

məktəblərin  tərəfində  idi.  XIX  yüzilliyin  sonunda  Bakı  quberniyasında  245  belə 

məktəb  vardı.  Bunlarda  4915  şagird,  o  cümlədən  64  qız  təhsil  alırdı.  Elə  həmin 

vaxtda  Yelizavetpol  quberniyasındakı  268  belə  məktəb  4384  şagird,  o  cümlədən 

145  nəfər  qızı  əhatə  edirdi.  Məktəblərin  əsas  kütləsi  ənənəvi  proqramı  və  öz 

dövrünü  çoxdan  keçirmiş  təlim-tərbiyə  üsullarını  quruyub  saxlayır,  ən  adi  şəraiti 

olmayan  binalara  sığınırdı.  Ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişafı  şəraitində  bu 

məktəblərin  yarasızlığı  aydın  olurdu.  Ümumtəhsil  müəssisələri  şəbəkəsinin 

genişlənməsi  ilə  arxaik  proqramlı  mədrəsələr  də  öz  əhəmiyyətini  itirirdi. 

Azərbaycanın qabaqcıl mədəniyyət xadimləri bu məktəblərdə təhsilin məzmununa 

və  tədris  üsullarına  qarşı  açıq  və  kəskin  şəkildə  çıxış  edirdilər.  M.F.Axundov 

uşaqlarda  ―anadangəlmə  xeyirxah  keyfiyyətləri boğmağa  və  onlarda  qorxaqlıq və 

yalançılıq‖  doğurmağa  qadir  olan  bədən  cəzası  sistemini  amansız  tənqid  edir, 

yeniyetmələrin  yalnız  dini  təbliğ  edən    kitablarla  maariflənməyini  yolverilməz 

hesab edirdi. 

Gənc  milli  burjuaziya  milli  dünyəvi  məktəb  uğrunda  hərəkata  başçılıq 

edərək.  Bu  hərəkatı  maarif  sahəsində  çarizmin  Azərbaycanda  yürütdüyü 

ruslaşdırma  siyasətinə  qarşı  çevrilmişdi.  Burjua  maarifçiliyi  tərkibcə  yekcins 

deyildi.  Liberal  burjua  ziyalılarının  nümayəndələri  öz  istəklərində  mövcud 

məktəblərin  islah  olunması,  onların  proqramlarının  dünyəvi  fənlərlə 

genişləndirilməsi,  təhsil  binalarının  abadlaşdırılması  tələblərindən  uzağa 

getmirdilər.  Digər  qrup  türkiyədə  təhsil  almış  müəllimlər  və  orada  nəşr  edilmiş 

dərsliklərin köməyi ilə məktəblər yenikdən qurmağa və beləliklə, ana dili əvəzinə 

osmanlı türkcəsində təhsil verməyə can atırdı. 

Demokratik  cərəyanın  nümayəndələri  milli  mədəniyyətin  ən  yaxşı 

ənənələri  ilə  yanaşı,  mütərəqqi  ictimai  və  pedaqoji  fikrin  təsiri  altında  arxaik 

məktəblər sisteminin kökündən ləğv edilməsi mövqeyində durur və ərəb qrafikası 

əsasında  Azərbaycan  əlifbasının  dəyişdirilməsinin  yeni  dünyəvi  məktəb 

yaradılması yolunda mühüm amil hesab edirdilər. 

M.F.Axundov  ədəbi  və  publisistik  fəaliyyətinə  başlayan  zamandan 

əlifbanın  xeyli  sadələşdirilməsi,  sonralar  isə  latın  qrafikası  əsasında  onun  yeni 

əlifba ilə əvəz edilməsi uğrunda inadlı mübarizə aparırdı. 

Rus  və  Azərbaycan  mətbuatında  ərəb  əlifbası  xalq  kütlələri  içərisində 

savad  və  mədəniyyətin  yayılmasını  ləngidən  amil  kimi  işıqlandırıldı.  F.Köçərli, 

M.Sidqi, 

N.Nərimanov, 

M.Mahmudbəyov, 

M.A.Şahtaxtinski, 




Yüklə 4,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə