Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
müəllimlərin hərtərəfli hazırlanmasında bu şöbənin müfəttişi A.O.Çernyayevskinin xidməti təqdirəlayiqdir. 1899-cu ilədək Qori seminariyası 89 nəfər azərbaycanlı müəllim hazırlamışdı. Bunlardan çoxu sonralar Azərbaycanın xalq maarifinin və mədəniyyətinin fəxri nümayəndələri oldu. Peşəkar pedaqoji kadrlar arasında Rəşid bəy Əfəndiyev, Mahmudbəyov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun bəy Köçərli, Mustafa Mahmudov, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Səfərəli bəy Vəlibəyov, Əli Cabbar Orucəliyev və başqalarının maarifçilik sahəsindəki xidməti əvəz olunmazdır. Yeni məktəb xadimlərinin ən mühüm vəzifəsi ana dili dərsliyinin yaradılması idi. Rus-tatar məktəblərində A.O.Çernyayevskinin 1882-ci ildə tərtib etdiyi ―Vətən dili‖ dərsliyi böyük müvəffəqiyyətlə tətbiq edilirdi. Litoqrafiya üsulu ilə buraxılmış bu dərsliyin kalliqrafiya işləri müəllifin şagirdi R.Əfəndiyev tərəfindən yerinə yetirilmişdi. 1881 -ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra Qori seminariyasında saxlanılmış S.F.Vəlibəyov və Q.A.Qaradaği də kitabın ikinci hissəsinin tərtibində fəal iştirak etmişdilər. Azərbaycan dili üzrə tədris vəsaiti kənd müəllimləri tərəfindən də hazırlanırdı. 1887-ci ildə Yelizavetpol quberniyasının Qaryagin qəzasındakı Qarğabazar məktəbinin müəllimi A.Tahirov tərəfindən ―Tatar dili rəhbərliyi‖ (dili müstəqil öyrənənlər üçün tədris vəsaiti - red.), 1890-cı ildə isə Şükrulla Məhərrəmzadə Qarabaği tərəfindən ―Hərflər və xətlər kitabı‖ tərtib olundu. Sonuncu kitab yeni üsullu məktəblərdə ana dili, hesab və başqa fənlərin tədrisində müvəffəqiyyətlə tətbiq olunurdu. Bunun ardınca 1890-1894-cü illərdə S.M.Qənizadənin ―İslahi-Azərbaycan‖ ana dili dərsliyi, 1898-ci ildə R. Əfəndiyevin ―Uşaq bağçası‖ müntəxəbatı, 1899-cu ildə N.Nərimanovun ―Türk-Azərbaycan dilinin müxtəsər sərf-nəhvi‖ çap olundu. Bunlarla yanaşı, xalq maarifinin qabaqcıl xadimləri azərbaycanlı şagirdlərin rus dilini öyrənməsinə də ciddi fikir verirdilər. Bu sahənin pioneri ―Rus dili‖ dərsliyini yazmış O.A.Çernyayevski idi. 1896-cı ildə S.M.Qənizadə və 1899-cu ildə N.Nərimanov tərəfindən rus dilini müstəqil öyrənmək üçün vəsaitlər nəşr olundu. Beləliklə, Qori seminariyasının yaradılması, ictimai idarələrin köməyi, tədris vəsaitlərinin hazırlanması nəticəsində rus-tatar məktəbləri fəaliyyət göstərmək imkanı qazandı. Onlar azərbaycanlı uşaqlarının dünyəvi məktəb təhsilinə cəlb olunmasında, Azərbaycan dilinin elmi tədrisinin formalaşmasında və gələcək milli məktəb üçün kadrların hazırlanmasında müsbət rol oynadılar. Bu seminariyanı bitirmiş müəllimlər təkcə Azərbaycan məktəblərinin əsasən M.F.Axundov və A.O.Çernyayevskinin səyləri nəticəsində 1879-cu ildə açılmış Azərbaycan şöbəsi böyük rol oynadı. Azərbaycan şöbəsinin ən ucqar kəndlərdən olan gənclərin hesabına komplektləşdirilməsində, gələcək müəllimlərin hərtərəfli hazırlanmasında bu şöbənin müfəttişi A.O.Çernyayevskinin xidməti təqdirə layiqdir. 1899-cu ilədək Qori seminariyası 89 nəfər azərbaycanlı müəllim hazırlamışdı. Bunlardan çoxu sonralar Azərbaycanın xalq maarifinin və
mədəniyyətinin fəxri nümayəndələri oldu. Peşəkar pedaqoji kadrlar arasında Rəşid bəy Əfəndiyev, Mahmudbəyov, Sultan Məcid Qənizadə, Firidun bəy Köçərli, Mustafa Mahmudov, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Səfərəli bəy Vəlibəyov, Əli Cabbar Orucəliyev və başqalarının maarifçilik sahəsindəki xidməti əvəzolunmazdır. Yeni məktəb xadimlərinin ən mühüm vəzifəsi ana dili dərsliyinin yaradılması idi. Rus-tatar məktəblərində A.O.Çernyayevskinin 1882-ci ildə tərtib etdiyi ―Vətən dili‖ dərsliyi böyük müvəffəqiyyətlə tətbiq edilirdi. Litoqrafiya üsulu ilə buraxılmış bu dərsliyin kalliqrafiya işləri müəllifın şagirdi R.Əfəndiyev tərəfindən yerinə yetirilmişdi. 1881 -ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra Qori seminariyasında saxlanılmış S.F.Vəlibəyov və Q.A.Qaradaği də kitabın ikinci hissəsinin tərtibində fəal iştirak etmişdilər. Azərbaycan dili üzrə tədris vəsaiti kənd müəllimləri tərəfindən də hazırlanırdı. 1887-ci ildə Yelizavetpol quberniyasının Qaryagin qəzasındakı Qarğabazar məktəbinin müəllimi A.Tahirov tərəfindən ―Tatar dili rəhbərliyi‖ (dili müstəqil öyrənənlər üçün tədris vəsaiti - red.), 1890-cı ildə isə Şükrulla Məhərrəmzadə Qarabaği tərəfindən ―Hərflər və xətlər kitabı‖ tərtib olundu. Sonuncu kitab yeni üsullu məktəblərdə ana dili, hesab və başqa fənlərin tədrisində müvəffəqiyyətlə tətbiq olunurdu. Bunun ardınca 1890-1894-cü illərdə S.M.Qənizadənin ―İslahi-Azərbaycan‖ ana dili dərsliyi, 1898-ci ildə R. Əfəndiyevin ―Uşaq bağçası‖ müntəxəbatı, 1899-cu ildə N.Nərimanovun ―Türk-Azərbaycan dilinin müxtəsər sərf-nəhvi‖ çap olundu. Bunlarla yanaşı, xalq maarifinin qabaqcıl xadimləri azərbaycanlı şagirdlərin rus dilini öyrənməsinə də ciddi fikir verirdilər. Bu sahənin pioneri ―Rus dili‖ dərsliyini yazmış O.A.Çernyayevski idi. 1896-cı ildə S.M.Qənizadə və 1899-cu ildə N.Nərimanov tərəfindən rus dilini müstəqil öyrənmək üçün vəsaitlər nəşr olundu. Beləliklə, Qori seminariyasının yaradılması, ictimai idarələrin köməyi, tədris vəsaitlərinin hazırlanması nəticəsində rus-tatar məktəbləri fəaliyyət göstərmək imkanı qazandı. Onlar azərbaycanlı uşaqlarının dünyəvi məktəb təhsilinə cəlb olunmasmda, Azərbaycan dilinin elmi tədrisinin formalaşmasında və gələcək milli məktəb üçün kadrların hazırlanmasında müsbət rol oynadılar. Bu seminariyanı bitirmiş müəllimlər təkcə Azərbaycan məktəblərinin baniləri deyil, həmçinin milli mədəniyyətimizin görkəmli nümayəndələri sayıla bilərlər. XIX yüzilliyin II yarısında Azərbaycanda ilk orta təhsil müəssisələri meydana gəldi. Bakı dörd sinifli ali məktəbi 1865-ci ildə Azərbaycanda ilk gimnaziyanı təşkil edilməsi üçün əsas oldu. Gimnaziyalar və progimnaziyalar haqqında 1864-cü il Nizamnaməsinə görə, bunlar qədim dillərin və riyaziyyatın əsas fənlər olduğu klassik və proqramında müasir dillərə, təbiət elmlərinə üstünlük verilən real gimnaziya progimnaziyalara bölünürdü. Sonuncular ölkənin ictimai- iqtisadi inkişafına daha çox cavab verirdi. 1866-cı ildə imperator II Aleksandra qəsddən sonra Rusiya daxili irticanın təzyiqi nəticəsində 1871 və 1872-ci illərdə yeni Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|