Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
vardı. Onlar qəzetin oxucularla əlaqəsinin möhkəmləndirilməsində az rol oynamırdılar. Qəzet Cənubi Qafqaz, Rusiya, Avropa və Asiya xalqların mədəni irsinin təbliğ edilməsinə böyük diqqət verirdi. Onun səhifələrində A.A.Bakıxanov, M.F.Axundov, S.Ə.Şirvani və başqalarının yaradıcılığına geniş yer verilirdi. Redaksiya inkişaf etməkdə olan yeni demokratik ədəbiyyatın nümunələrinin çapına böyük diqqət yetirirdi. ―Kəşkül‖ realist ədəbiyyatın əhəmiyyətini yüksəyə qaldırır, köhnə mədrəsələrdə islahat keçirilməsinə, yeni məktəblərin, kitabxana və teatrların açılmasına, digər milli mədəniyyət ocaqlarının Rusiyanın mərkəzi şəhərlərində, Qori Müəllimlər Seminariyasında və başqa yerlərdə təhsil almış gənclər "Kəşkül" qəzetinin mütərəqqi təşəbbüslərini müdafiə edərək, onun ətrafına toplaşırdılar. "Kəşkül"ün başladığı hərəkatda Tiflisin rus ziyalıları, tərəqqipərvər Tiflis müəllimləri də iştirak edirdilər. S.Ə.Şirvani, F.Köçərli, M.Şahtaxtlı, A.Qayıbov və başqaları qəzetlə fəal surətdə əməkdaşlıq edirdilər. Qəzetin Bakı, Quba, Qarabağ və İrəvanda öz müvəkkilləri vardı. Onlar qəzetin oxucularla əlaqəsinin möhkəmləndirilməsində az rol oynamırdılar. Qəzet Cənubi Qafqaz, Rusiya, Avropa və Asiya xalqlarının mədəni irsinin təbliğ edilməsinə böyük diqqət verirdi. Onun səhifələrində A.A.Bakıxanov, M.F.Axundov, S.Ə.Şirvani və başqalarının yaradıcılığına geniş yer verilirdi. Redaksiya inkişaf etməkdə olan yeni demokratik ədəbiyyatın nümunələrinin çapına böyük diqqət yetirirdi. "Kəşkül" realist ədəbiyyatın əhəmiyyətini yüksəyə qaldırır, köhnə mədrəsələrdə islahat keçirilməsinə, yeni məktəblərin, kitabxana və teatrların açılmasına, digər milli mədəniyyət ocaqlarının təsis edilməsinə tərəfdar çıxırdı. Qəzet öz oxucularını həmçinin rus klassiklərinin əsərləri ilə tanış edir, Azərbaycan dilində rus ədəbiyyatından tərcümələr çap edirdi. Qəzet klassiklərin təbliğində müəyyən rol oynayırdı, Xəyyam, Sədi, Hafiz və başqalarının irsinə böyük əhəmiyyət verirdi. Çar hökuməti Azərbaycan dilində mətbuat orqanlarının nəşrinə hər vasitə ilə mane olurdu. Məhz buna görə Ə.Ağaoğlunun, N.Nərimanovun, M.Şahtaxtlının, S.M.Qənizadənin, M.T.Sidqinin, S.Mehmandarovun və başqalarının bu sahədəki cəhdləri müvəffəqiyyət qazanmadı. Ana dilində qəzet və jurnalların çox məhdud miqyasda çap olunduğu bir şəraitdə Azərbaycan mədəniyyət xadimlərindən çoxu öz publisistik fəaliyyətlərini Qafqazın rusdilli mətbuatı vasitəsi ilə davam etdirir, İran, Türkiyə, Misir və Hindistanda çıxan qəzetlərin səhifələrində məqalələrlə ÇIXIŞ edirdilər. Tiflisdə çıxan
"Возрождение", "Закавказье" jurnallarında, "Закавказская речь. Еженеделное обозрение " qəzetində C.Məmmədquluzadə, Q.Qabulov-Şirvanski, Ə.Sultanov, N.Nərimanov, H.Minasazov "Müsəlman şöbələri" adında xüsusi rubrika açaraq, orada öz məqalələrini dərc edirdilər. M.Ə.Şahtaxtinski "Московкие ведемости" və "Новое время" qəzetlərinin İstanbuldakı müxbiri vəzifəsində işləyirdi [2] N.Nərimanovun İ.B.Qaspirinskinin "Tərcüman" qəzetinde əməkdaşlıq etməsi faktı da məlumdur [3]. Beləliklə, XIX əsrin sonunda Azərbaycanda mətbuat ilk addımlarını atmasına baxmayaraq, 25 il ərzində sürətlə inkişaf etmişdir. Bu illərdə 10 yaxşı həm azərbaycandilli, həm rusdilli mətbu orqanları işıq üzü görmüş Azərbaycan publisistikasında isə parlaq bir nəsil yaradıcı fəaliyyətini başlamışdı. 80-90-cı illərdə Bakıda rus mətbuat orqanları - əvvəlcə "Kaspi" qəzeti, (1881-ci ilin yanvarından) sonra isə "Биржевые ведомоcти" və başqa qəzetlər çıxmağa başladı. Azərbaycan о rus mətbuat orqanlarının sayının artması ilə əlaqədar olaraq Bakı, Şamaxı, Gəncə və b. şəhərlərdə ilk mətbəələr, litoqrafiyalar və digər poliqrafiya müəssisələri yaradıldı. 1889-cu ildə Bakıda beş mətbəə və bir litoqrafiya, Şamaxıda isə mətbəə və litoqrafiya fəaliyyət göstərirdi. 1900-cü ildə Bakıda artıq 16 mətbəə işləyirdi. § 3. ELMĠN ĠNKĠġAFI. AZƏRBAYCANDA ĠCTĠMAĠ-SĠYASĠ FĠKĠR
Rusiyanın kapitalist yolu ilə inkişafının tələbatı ilə əlaqədar Azərbaycanın sənayesinə və təbii sərvətlərinə böyük maraq göstərilirdi. 60-cı illərin sonlarında yaradılmış Qafqaz dağ-mədən idarəsinin geoloqları və mühəndisləri Gədəbəyin, Daşkəsənin. Zəngəzuran, Naxçıvanın filiz yataqlarında çöküntülərin tərkibini, yatımını və əmələgəlmə səbəbini öyrənir, bu rayonların kiçik vo orta miqyaslı geoloji xəritələrini tərtib edirdilər. 1865-ci ildən illik geoloji "hesabatlar"ın və 1868-ci ildən "Qafqaz geologiyası üçün materiallar"ın nəşrinin geoloji fikrin inkişafında böyük əhəmiyyəti oldu. Müstəmləkə iqtisadiyyatını daha da inkişaf etdirmək məqsədilə çar hökumət dairələri bir sıra tədbirlər həyata keçirirdilər. Abşeronda öz tədqiqatlarını davam etdirən Qafqaz geologiyasının atası Q.V.Abix yarımadadakı çöküntülərin stratiqrafik sxemini tərtib edərək, onun təsvirini verdi və palçıq vulkanları ilə neftlilik arasınıda da geoəlaqə olduğunu göstərdi. Q.V.Abixin ardınca rus və Avropa geoloqları K.İ.Lisenko, V.İ.Arxipov, T.B.Xalatov və b. Abşeron yarımadasında vulkanik hadisələri öyrənir, yarımadanın daha ətraflı stratiqrafik sxemi olan geoloji xəritəsini tərtib edir, neft mədənlərinin geoloji xarakteristikasını verirlər. 80-ci illərin əvvəllərində yenicə yaradılmış Rusiya Geologiya Komitəsinin tapşırığı ilə Abşeron yanmadasının neftli çöküntülərinin kəşfiyyat xarakterli tədqiqi başlandı. Neftli torpaqların geoloji nizamının öyrənilməsi, neftin mənşəyi və miqrasiyası, neft mədənlərinin quruluş xəritələrinin tərtibi üzrə XIX yüzilliyin sonlarında böyük iş görülmüşdü. Neft geologiyası ilə sıx əlaqədə neft kimyası da inkişaf edirdi. Bakı neftinin kimyəvi cəhətdən tədqiqinin əsası neft işinin vəziyyətini öyrənmək məqsədilə üç dəfə (1876, 1880, 1886-cı illərdə) buraya gəlmiş D.İ.Mendeleyev tərəfindən qoyulmuşdur. O, neftin distillə edilməsinin fasiləsiz parçalanma prinsipini təklif etmiş, onun karbid mənşəli olması fərziyyəsini irəli sürmüş, sürtgü yağlarının istehsal texnologiyasını işləyib hazırlamış, neft məhsullarının xüsusi Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|