Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu



Yüklə 4,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə150/189
tarix24.12.2017
ölçüsü4,04 Mb.
#18030
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   189

bağışlamışdı. A.Düma şairənin əl işindən vəcdə gələrək demişdi ki, bu onun üçün 

"ən gözəl hədiyyədir" [22]. 

XIX  yüzilliyin  ikinci  yarısında  Azərbaycanın  kitab  ustaları  bir  sıra 

illüstrasiyalı  əlyazmaları  hazırlamışlar.  Naməlum  rəssamın  "Kəlilə  və  Dimnə"nin 

əlyazmasına,  habelə  şamaxılı  rəssam  Nəcəfqulu  Məşədi  oğlunun  1877-ci  ildə 

"Yusif və Züleyxa" əsərinə çəkdiyi illüstrasiyalar və b. diqqəti cəlb edir. 

Bu  dövrün  Azərbaycan  təsviri  sənət  və  rəssamlıq  sənəti  ustalarının 

əksəriyyəti  xalq  içərisindən  çıxmış  və  onların  ən  yaxşı  əsərləri  də  məhz  xalqın 

mənəvi  və  estetik  tələbatına  cavab  verən  sənət  nümunələri  olmuşdu.  Azərbaycan 

dekorativ,  tətbiqi  və  təsviri  sənətinin  ən  qiymətli  incilərini  məhz  xalq  ustaları 

yaradırdılar.  Azərbaycanın  xalq  ustaları  və  rəssamları  XVIII  yüzilliyin  divarüstü 

rəsm  sənətinin  ənənələrini  davam  etdirərək,  Şəki,  Şuşa,  Quba,  Lahıc  və 

Ordubadda,  habelə  digər  şəhərlərdə  formaca  maraqlı  və  məzmunca  orijinal  saray 

tikililərinin,  evlərin  interyerini  bəzəyən  bir  sıra  naxışlı  və  süjetli  kompozisiyalar 

yaratmışdılar. 

Şoki  Xan  sarayının  qismən  yenidən  işlənmiş  naxışlan,  məşhur  usta 



Qəmbər  Qarabağlı  və  onun  şagirdləri  tərəfindən  Şuşada  Mehmandarovlar  və 

Rüstəmovların  yaşayış  evlərinə  vurulmuş  naxışlar  о  dövrün  divarüstü  naxış 

sənətinin  ən  mühüm  abidələrindən  idi.  Əksər  hallarda  müxtəlif  heyvan,  quş  və 

əfsanəvi  canlıların  təsvirlərini  özündə  birləşdirən  mürəkkəb  ornamental 

kompozisiyalar  Usta  Qəmbərin  naxışlarında  üstün  mövqe  tuturdu.  Daha  uğurlu 

alınmış "Maral və nar ağacı" pannosunda təsvirin müstəvilik dekorativ üslubu bəzi 

gerçəkliyə bənzərlik cizgiləri ilə uzlaşdırılır. 

Yaşayış  evlərinin  interyerində  dekorativ  süjetli  naxışların  belə 

uzlaşdırılması Azərbaycanın digər şəhərlərində də tətbiq olunurdu. 

XIX  yüzilliyin  ikinci  yarısında  Azərbaycanın  divarüstü  naxış  sənətinin 

inkişafında  şamaxılı  ustalar  Mirzə  Cəfər,  Əliqulu  və  Qurbanəli,  Usta  Qəmbərin 

şagirdləri - Şəki Xan sarayının, habelə Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində  yaşayış 

evləri  və  ictimai  tikililərin  interyerini  bəzəmiş  Səfər  və  Şükür  müəyyən  rol 

oynamışdılar. 

Adları  çəkilən  rəssam  və  xalq  ustalarının  yaradıcılığı  mənəvi 

mədəniyyətin  digər  sahələrində  olduğu  kimi,  Azərbaycan  incəsənətində  də 

özünəməxsus realist meyillərin aşkara çıxdığına dəlalət edir. 

Bütün  bunlar  XX  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycanda  realist  sənətin  yeni 

dəzgah formalarının meydana çıxıb inkişaf etməsi üçün əlverişli zəmin hazırladı. 

Milli  teatrın  əsasının  qoyulması  XIX  yüzilliyin  ikinci  yarısında 

Azərbaycanın mənəvi həyatında mühüm hadisə oldu. 1873-cü il martın 10-da (23-

də) Bakıda M.F.Axundovun "Lənkəran xanın vəziri" pyesinin tamaşası göstərildi. 

Bunun  təşəbbüskarları  realnı  məktəbin  müəllimi  H.Məlikov-Zərdabi  və  onun 

şagirdi  Nəcəf  bəy  Vəzirov  idi.  Rolları  həmin  məktəbin  şagirdləri  ifa  edirdilər. 

Tamaşa  "Kaspi" qəzetində  qeyd edildiyi kimi,  "gənc  aktyorlar heyətinin oyununa 



tamaşaçıların  rəğbətinə  görə"  qarşıya  qoyulmuş  xeyriyyəçilik  məqsədinə  çatıb, 

şəhərin həyatında böyük canlanma yaratdı. Həmin il aprelin 17-də isə ikinci tamaşa 

- M.F.Axundovun "Hacı Qara" komediyası oynanıldı. 

Bunlar müsəlman şərqində ilk teatr tamaşaları idi. 

Tamaşalar barədə xəbərlər tezliklə Bakının  hüdudlarından kənara çıxaraq 

böyük maraq oyatdı. Şuşa, Şamaxı, Quba, Nuxa və Naxçıvanda həvəskarlar realnı 

məktəbin  şagirdlərinin  başladıqları  işi  davam  etdirərək,  teatr  işinin  yayılmasına 

təkan verdilər. 

70-ci  illərin  tamaşaları  teatr  hərəkatının  coğrafiyasını  genişləndirərək, 

müxtəlif şəhərlərin ictimai həyatında canlanmaya səbəb oldu. 

Ətrafında  yeni-yeni  qüvvələrin  cəmləşdiyi  Bakı  teatr  həvəskarları  qrupu 

1883-cü  ildə  peşəkar  qrupa  çevrildi,  həmin  ildə  görkəmli  mesenat  H.Z.Tağıyev 

teatr binası tikdirdi.  Qısa  müddət  ərzində  Bakıda  bir sıra  istedadlı teatr xadimləri 

yetişdi.  Onlarm  arasında  Cahangir  Zeynalov,  Həbib  bəy  Mahmudov,  Nəcəfqulu 

Vəliyev və b. seçilirdi. 

Bakı  qrupunun  ilk  tamaşaları  və  onun  fəaliyyətinin  canlanması  sonralar 

bütün  Azərbaycanda  teatr  sənətinin  inkişafına  güclü  təkan  verdi.  Qubada  (1875), 

Nuxada  (1879),  Şuşada  (1882),  Naxçıvanda  (1883),  İrəvanda  (1886),  Gəncədə 

(1899) və digər şəhərlərdə teatr tamaşalarının qoyulması təşkil edildi. Nuxada teatr 

tamaşası R.Əfəndiyevin təşəbbüsü ilə həyata keçirilmişdi. 

1882-ci  ildən  etibarən  Şuşa  yeni  teatr  mərkəzinə  çevrilir.  Tərəqqipərvər 

müəllimlər  yay  tətili  zamanı  burada,  Xandəmirov  teatrının  binasında 

M.F.Axundovun  komediyalarını  tamaşaya  qoymuşdular,  Şuşalı  həvəskarlardan 

bəziləri,  о  cümlədən  iki  komediya  müəllifi  və  "Otello"nun  ilk  tərcüməçisi 

H.Vəzirov, 

sonralar  müəllimlər  B.Bədəlbəyov,  Səfərli  bəy  Vəlibəyov, 

Ə.Haqverdiyev,  məşhur  xanəndə  Cabbar  Qaryağdı  oğlu,  F.Köçərli  və  b.  bir 

müddətdən sonra Bakı qrupunun tərkibinə daxil oldular. 

1883-cü  ildə  Naxçıvanda  dram  cəmiyyəti  təşkil  olundu.  E.Sultanov  onun 

işində  fəal  iştirak  edirdi.  Cəmiyyət  M.F.Axundovun  "Müsyö  Jordan  və  dərviş 

Məstəli şah" pyesini tamaşaya qoydu. 

Naxçıvan  truppası  1885-1886-cı  illərdə  yerli  müəllimlərin  yazdıqları 

vodevilləri,  məsələn,  ―Kəl  döyüşü‖nü,  "Üsuli  cədid"i,  1887-ci  ildə  isə 

E.Sultanovun 

"Teatr 

qadını" 


pyesini 

tamaşaya 

qoydu. 

M.T.Sidqi, 



C.Məmmədquluzadə,  Ələkbər  Molla  Bayəli  oğlu,  U.Ə.Şərifov  və  b.  Naxçıvan 

truppasının fəal üzvləri idilər. 

Azərbaycanda rus teatr truppaları da tamaşalar göstərirdi. Bakıda, Tağıyev 

teatrının  binasında  tez-tez  rus  teatrının  qastrolları  keçirilirdi.  Müxtəlif  truppalar 

şəhərə dəvət edilirdi. 80-ci illərin sonunda Bakının teatr həyatı geniş vüsət alır. 90-

cı  illərdə  Bakıda  Vasilyev-Vyatskinin  yerli  dram-opera  truppası,  habelə 

Suxodolskinin Ukrayna truppası, gürcü və erməni truppaları fəaliyyətə başlayır. 



Yüklə 4,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə