Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu



Yüklə 4,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə61/189
tarix24.12.2017
ölçüsü4,04 Mb.
#18030
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   189

romantik şeir  üslubunda  çoxlu  əsərlər  –  qəzəl,  müxəmməs,  müstəzad, rübai, qitə, 

tərcibənd,  tərkibbənd,  mənzum  hekayə,  təmsil,  satirik  və  əxlaqi-didaktik  şeirlər 

yazmışdır. 

A.Bakıxanov Azərbaycan ədəbiyyatında əsasən lirik şair kimi tanınmışdır. 

Onun  lirik  şeirlərində  -  qəzəllərində  azad  məhəbbət,  aşiqin  mənəvi  aləmi, 

məhəbbətilə  əlaqədar  olaraq  keçirdiyi  iztirabları,  dərd  və  ələmləri  təsvir  və 

tərənnüm olunmuş, aşiqin romantik bədii surəti yaradılmışdır. 

Şairin lirikasında mücərrəd ilahi məhəbbət motivləri, dini-mistik ideyaları, 

panteizim  görüşləri  də  öz  əksini  tapmışdır.  Bu  cəhət  xüsusən  onun  bədii 

yaradıcılığının ilk dövründə daha qüvvətli olmuşdur. 

A.Bakıxanovun lirikası bədii sənətkarlıq cəhətdən də orijinal məziyətlərə 

malikdir. O, şeirlərində klassik Azərbaycan və Şərq poeziyasının bədii sənətkarlıq 

məziyyətlərindən,  ahəngdar  vəznindən,  rədif  və  qafiyələrindən  təşbeş  və 

istiarələrindən məharətlə istifadə etmiş, bədii fikri mükəmməl bir səviyyədə, rəvan, 

səlis  üslub  və  dildə  əks  etdirməyə,  məzmun,  forma  arasında  vəhdət  yaratmağa 

müvəffəq olmuşdur. 

A.Bakıxanovun  poetik  irsində  ―Gürcülər  arasında‖  mənzum  məktubu, 

Tiflisə  həsr  olunmuş  müxəmməsi,  ―Təbriz  əhlinə  xitab‖  satirası,  1847-ci  ildə 

hazırladığı  ―Mişkatülənvar‖  şeirlər  külliyyatına  daxil  edilmiş  ―Mirat  ülcamal‖ 

(―Surətin aynası‖) poeması, mənzum hekayə və təmsilləri xüsusəndiqqəti cəlb edir. 

A.Bakıxanov  mənzum  hekayə  və  təmsillərində  ədalətsiz,  zülmkar  feodal 

hakimlərin əleyhinə çıxır, nadanlıq, özbaşınalıq, hiyləgərlik, lovğalıq, xudpəsənlik, 

ədəbsizlik,  yersiz  söz  danışmaq  kimi  ehtiras  və  sifətləri  pisləyir,  ədalət, 

xeyirxahlıq,  alicənablıq,  düzlük,  mərdlik,  zəhmətkeşlik  kimi  müsbət  keyfiyyətləri 

tərif  və  təqdir  edir,  humanist  görüşləri  irəli  sürürdü.  Onun  mənzum  hekayələri 

konkret həyatı hadisələr, canlı surətlər əsasında, maraqlı bir quruluşda, səlis, aydın, 

təbii  bir  üslub  və  dildə  yazılmışdır.  A.Bakıxanov  məhşur  rus  təmsilçisi 

İ.A.Krılovun ―Eşşək və bülbül‖ təmsilini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Rus 

ədəbiyyatı  nümunələrinin  Azərbaycan  dilinə  tərcüməö  edilməsi  tarixi  də  məhz 

Bakıxanovun bu tərcüməsi ilə başlayır. 

Azərbaycan  ədəbiyyatının  bu  dövrdəki  görkəmli  nümayəndələrindən  biri 

də Mirzə ġəfi Vazehdir. 

M.Ş.Vazeh  1792-ci  ildə  Gəncədə  bənna  ailəsində  anadan  olmuşdur.  O, 

gənclik illərində Gəncə mədrəsəsinə daxil olub, burada dini təhsil almağa, ərəb və 

fars  dillərini  öyrənməyə  başlayır.  Lakin  Hacı  Abdulla  adlı  dərin  savadlı  və 

mütərəqqi  görüşlü  bir  ziyalının  təsiri  altında  Mirzə  Şəfi  dini  elmlərə  laqeyd 

münasibət  bəsləyir,  ruhani  olmaq  niyyətindən  əl  çəkir,  sənətə,  dünyəvi  elmlərə 

qızğın maraq göstərir, bütün vaxtını və səyini Şərq ədəbiyyatı klassiklərinin irsini 

dərindən öyrənməyə yönəldir. 

Mirzə  Şəfi  bir  müddət  Cavad  xanın  qızı  püstə  xanımın  yanında  mirzəlik 

(katiblik)  etmiş,  1826-1828-ci  illər  Rusiya-İran  müharibəsindən  sonra  isə 



xəttatlıqla  məşğul  olmuş,  mədrəsədə  nəstəliq  xətti 

1

 üzrə  müəllimlik    etmişdir.  O, 



1840-cı il Tiflisə gəlir və bilavasitə M.F.Axundovun köməyi sayəsində Tiflis qəza 

məktəbində Azərbaycan və fars dilləri müəllimi təyin edilir. Mirzə Şəfi burada bir 

sıra  mütərrəqi  Azərbaycan,  rus,  gürcü  ziyalıları  ilə  tanış  olur.  M.F.Axundovla 

yaxından  dostluq  edir  və  dövrünün  mütərəqqi  görüşlərinə  yiyələnir.  O,  Tiflisdə  

―Divani-Hikmət‖ adlı ədəbi məclis təşkil edir. A.Bakıxanov, M.F.Axundov, alman 

şair və tərcüməçisi Fridrix Bodenştedt bu dərnəyin fəal üzvləri olmuşlar. 

1846-cı  ilin  Mirzə  Şəfi  Gəncəyə  qayıdır  və  burada  qəza  məktəbində 

müəllimlik  edir.  Ömrünün  son  illərində  o,  Tiflisdə  yaşamış  və  Tiflis 

gimnaziyasında  Azərbaycan  dili  müəllimi  olmuşdur.  Mirzə  Şəfi  1852-ci  ildə 

burada vəfat etmişdir. 

M.Ş.Vazeh klassik romantik şeir üslubunda Azərbaycan  və fars dillərində 

çoxlu  əsər  yaratmışdır.  Lakin  onun  zəngin  ədəbi  irsindən  orijinalda  az  bir  qismi 

bizə  gəlib  çatmışdır.  Şairin  əsərlərinin  əsas  hissəsi  Fridrix  Bodenştedt  tərəfindən 

alman dilinə edilmiş tərcümələrindən ibarətdir. 

F.Bodenştedt  40-cı  illərin  sonunda  Tiflisə  gəlir  və  burada  Mirzə  Şəfi  ilə 

tanış  olub,  ondan  fars  dilini,  klassik  Azərbaycan  və  Şərq  şairlərinin  əsərlərini 

öyrənməyə  başlayır.  O  eyni  zamanda,  Mirzə  Şəfinin  əsərlərini  mütaliə  edir, 

onlardan  vəcdə  gəlir  və  müəlliminin  şeirlərinin  əlyazmalarını  özü  ilə  bərabər 

Almaniyaya  aparır.  O,  Mirzə  Şəfinin  əsərlərini  alman  dilinə  tərcümə  edib,  bir 

hissəsinin 1850-ci ildə Ştutqartda ―Min bir gecə‖ kitabında, tam halda isə 1851-ci 

ildə Berlində ―Mirzə Şəfinin şərqiləri‖ başlığı altında bir kitab şəklində nəşr etdirir. 

Bu  kitablar  Almaniyada  yüksək  tərif  və  təqdirlə  qarşılanır,  dəfələrlə  nəşr  olunur. 

Mirzə  Şəfinin  əsərləri  tez  bir  zamanda  ingilis,  fransız,  italyan,  norveç,  holland, 

Danimarka, polyak, çex qədim yəhudi dillərinə tərcümə edilərək çap olunub, bütün 

Avropada  geniş  yayılır  və  müəllifinə  böyük  şöhrət  qazandırır.  Mirzə  Şəfinin  bir 

sıra  şeirləri  keçən  əsrin  50-60-cı  illərində  rus  inqilabçı-demokrat  şairlərin  –

Mixaylov  və  V.Markov,  M.Ramşev  (təxəllüsü  P.F.Yakuboviç)  və  şair  N.Eyfert 

tərəfindən  rus  dilinə  tərcümə  olunub,  müxtəlif  ədəbi  məcmuələrə  daxil  edilir. 

Bütöv  halda  isə  onlar  N.Eyfertin  tərcüməsində  1880-ci  ildə  Moskvada  çapdan 

çıxmışdır.  Məhşur  rus  bəstəkarı  və  pianoçusu  A.Q.Rubinşteyn  Mirzə  Şəfinin 

şeirləri  əsasında  mahnılar  qoşmuşdur  ki,  onlar  indi  də  konsert  repertuarlarında 

saxlanılmaqdadır. 

Mirzə  Şəfinin  bədii  irsi  lirik,  ictimai-fəlsəfi  və  əxlaqi-didaktik  şeirlərdən 

ibarətdir.  O,  lirik  şeirlərində  saf  məhəbbəti,  insani  hiss  və  həyəcanları,  sevinc  və 

kədəri, real həyati nemətlər təsvir və tərənnüm edir, dini ehkamları, zahidliyi, tərki-

dünyalığı,  cənnət  və  cəhənnəm  haqqında  xurafatı  pisləyirdi.  Onun  məhəbbət 

lirikası bütövlükdə dünyəvi və nikbin bir səciyyə daşıyır. 

                                                           

1

 Ərəb əlifbası ilə yazılan bədii xətt növü. 




Yüklə 4,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   189




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə