Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
və Tiflis-İrəvan-Naxçıvan-Culfa teleqraf xəttinin bir hissəsi olan ilk teleqraf xətti istifadəyə verildi. 1868-ci ilin yanvarında Tiflis-Bakı teleqraf xəttinin istifadəyə verilməsi ilə Qafqazın iki ən mühüm məntəqəsinin - ən böyük inzibati mərkəz olan Tiflislə ―payına dünyanın qara qızıl mərkəzlərindən biri olmaq qisməti düşən‖ Bakının birləşdirilməsi başa çatdı [115]. 1868-ci ildə Şimali Azərbaycanın ticarət və ipəkçilik mərkəzi Şəkidə teleqraf stansiyası açıldı, xüsusi teleqraf xətti Gəncəni Gədəbəy misəritmə zavodları ilə birləşdirdi, ticarətlə məşğul olanların ehtiyacını ödəmək üçün Şuşada teleqraf stansiyası işə salındı. Sonralar ordu hissələrinin yerləşdiyi ərazilərdə - Vəngdə, Qusarda (1880-1882-ci illər), Şimali Azərbaycanın iri balıq sənayesi mərkəzləri olan Salyanda, Pirallahı vətəgəsində (1883-cü il), Yevlaxda, Lənkəranda, Ağdaşda teleqraf stansiyaları açıldı ki, bu da böyük ticarətlə məşğul olan, başlıca olaraq ipək, pambıq və yun alveri edən yerli tacirlərin tələbatı ilə bağlı idi [116]. Zakaspi vilayətləri ilə teleqraf əlaqələri üçün başqa yol olmadığından bu əlaqələr İran vasitəsilə onun teleqraf stansiyalarında həyata keçirilirdi və yalnız 1879-cu ildə Xəzər dənizinin dibi ilə teleqraf xəttinin çəkilişi Bakı və Krasnovodsk arasında birbaşa əlaqə yaratmağa imkan verdi [117]. Bakı-Tiflis dəmir yolu sahəsinin tikintisindən sonra bütün yol boyunca teleqraf xətti çəkildi və 36 teleqraf stansiyası istifadəyə verildi. 1886-cı ilin sentyabrında Qara şəhərdə teleqraf stansiyası, Yelenendorfda poçt-teleqraf şöbəsi istifadəyə verildi. Qazax poçt şöbəsinin nəzdində isə 1887-ci ilin mayında teleqraf əlaqəsi açıldı. Yerlərdə ticarətin inkişafi Ağstafada (1892), Gorusda (1893), Yevlaxda (1894), Ağdamda (1895), Tərtərdə (1895), Dəvəçidə (1896), Cəbrayıl və Ağdaşda, Kürdəmirdə (1900) və s. yerlərdə teleqraf stansiyalarının açılmasına səbəb oldu [118]. Şimali Azərbaycanda rabitənin üçüncü növünün - telefonun inkişafi daha sürətlə gedirdi. Belə ki, yeni rabitə növü 1876-cı il fevralın 14-də Vaşinqtonda rəsmi şəkildə təsdiq edildi, 1880-ci ilin sonunda isə artıq ―Qafqaz və Merkuri‖ gəmiçilik cəmiyyəti Bakıda ilk telefon xətti çəkdi [119]. Dövlət mülkiyyətində olan poçt-teleqraf müəssisələrindən fərqli olaraq, ayrı-ayrı adamlara telefon rabitəsi yaratmağa imkan verən xüsusi qanun 1881-ci ilin fevralında təsdiq olunduqdan sonra, telefon müəssisələri xüsusi kapitalist müəssisələri kimi formalaşmağa başladı. Yalnız 5 il ərzində Bakıda ―Nobel qardaşları‖ və ―Kaspi‖ şirkətlərinə, Tağıyevə, Sarkisov qardaşlarına, 9 ticarət firmasına və b. məxsus olan 14 telefon xətti çəkildi. Lakin mövcud telefon xətlərinin bir böyük nöqsanı var idi: ayrı-ayrı adamlara məxsus olan bu xətlər yalnız sahibkarın idarəsi ilə neft mədənlərini, yaxud zavodlarını birləşdirirdi və təbii ki, bu pərakəndəlik nəticəsində bir-biri ilə əlaqə yarada bilmirdilər. Telefon xətləri sisteminə mərkəzləşmiş xarakter vermək üçün isə poçt və teleqraf baş idarəsi 1886- cı il sentyabrın 29-da ―Qustav List‖lə 20 il müddətinə Bakıda, Qara şəhərdə və Bakının Sabunçu meydanında xüsusi telefon əlaqəsini nizamlamaq haqqında müqavilə bağladı [120].
XIX yüzilliyin 80-ci illərinin sonunda Rusiyada artıq 11 şəxsin telefon stansiyası var idi ki, bunlardan da ikisi - Bakı və Sankt-Peterburq stansiyalarının hər biri iki mərkəzləşmiş stansiyaya malik idi. Bakı telefon şəbəkəsinin əsas stansiyası şəhərin özündə, köməkçi stansiya isə şəhərin 12 verstliyində - Balaxanıda yerləşirdi [121]. Telefon rabitəsinin əsas inkişafı Bakı və onun ətrafında baş versə də, o, Şimali Azərbaycanın qəzalarında da, əsasən dəmiryolu xətti boyunca da müəyyən qədər inkişaf edirdi. Belə ki, 1887-ci ildə Gəncədə vağzalla şəhər arasında telefon rabitəsi yaradıldı. 1890-cı ildə Qarasu suvarma stansiyasından dəmir yolu stansiyasına qədər telefon xətti quraşdırıldı. 1891-ci ildə Hacıqabulda da eynilə belə telefon xətti çəkildi. 1886-cı ildə şəbəkədə abonentlərin ümumi sayı 40 nəfər, mədaxil 1996 və məxaric 18936 manat idisə, artıq 1900-cü ildə isə say 1146, mədaxil 205500 və məxaric 74 mini təşkil edirdi. Bu rəqəmlər telefon rabitəsinin inkişaf dərəcəsini çox yaxşı əks etdirir [122].
70-ci illərdə və 80-ci illərin əvvəllərində Şimali Azərbaycanda taxılçılıq daha da inkişaf etdi. Təkcə Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında, habelə Zaqatala dairəsi və Naxçıvanda 1870-1874-cü illərdə orta hesabla ildə 30 mln pud, 1896- 1899-cu illərdə isə artıq 70 mln puddan çox (70-ci illərin məhsulu ilə müqayisədə iki dəfə çox) dənli bitki məhsulu yığılmışdı. 1896-cı il Şimali Azərbaycanda dənli bitkilər məhsulu üzrə rekord ili idi. Həmin ildə 71543784 pud taxıl yığılmışdı. 1900-cü ildə isə bu göstərici, demək olar ki, iki dəfə azalmış və 35732688 puda bərabər olmuşdur. Bu, başqa səbəblərlə yanaşı, həm də dənli bitkiləri sıxışdıran pambıqçılığı inkişafı ilə bağlı idi [123]. Nəqliyyatın, o cümlədən də dəmiryolu və dəniz nəqliyyatının inkişafi taxılçılıqda əmtəəlik məhsul istehsalının artımına güclü təkan verdi. Mövcud rəsmi məlumatlara görə, 1886-cı ildə Bakı quberniyasından 3 mln puda yaxın (bundan 2160 min pudu buğda idi) taxıl aparılmışdı. Azərbaycan nəinki özünü öz taxılı ilə təmin edir, həm də ölkədən kənara göndərmək üçün artıq taxıla malik olurdu. Kənara göndərilən taxılın miqdarı məhsuldan asılı olaraq tarəddüd edirdi. Məsələn, 1893-cü ildo Yelizavetpol quberniyasında toxum fondu və yerli əhalinin ehtiyaclarını ödəmək üçün zəruri olan taxılı çıxmaqla, 8 mln puddan çox müxtəlif taxıl ehtiyatı qalmış və bu da yerindəcə satılmağa və quberniyanın hüdudlarından kənara göndərilməyə sərf olunmuşdu [124]. Taxılın artığı, başlıca olaraq, Şimali Azərbaycanın şəhərlərində, hətta kənd yerlərində satılmaqla yanaşı, bir hissəsi, xüsusən də düyü Batum və Poti Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|