Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 2. Orta əsr Azərbaycan mədəniyyətinin VII əsrdən sonrakı təkamülünün başlıca mərhələləri müəyyənləşdirilmişdir; 3. Hər bir tarixi mərhələnin Azərbaycan mədəniyyətinin təkamülünə təsir göstərmiş ictimai-iqtisadi, siyasi, ideoloji amillər nəzərdən keçirilmiş, təhlil olunmuşdur; 4. Tədqiq olunan dövrün Azərbaycan ədəbiyyatı və dilinin, memarlığının, maarifinin, fəlsəfi və elmi biliklərinin, miniatür rəssamlığının və xəttatlığının, folklorunun və musiqisinin, dekorativ-tətbiqi incəsənətinin inkişafının mühüm xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir. Tədqiqat işinin elmi yeniliyi bir neçə məqamı ilə müəyyənləşir. Azərbaycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq: 1. Böyük bir tarixi dövrün (orta çağların) Azərbaycan mədəniyyətinin dinamikada, kompleks surətdə, xronoloji ardıcıllıqla araşdırılmasına; 2. İntibah (Renessans), Şərq Renessansı və Azərbaycan İntibahı problemlərinin tənqidi təhlilinə, avropasentrizm və Şərq sentrizminin tənqidinə; 3. Ümumtürk İntibahının tərkib hissəsi kimi XVI – XVII əsrlərdə Azərbaycanın mədəni həyatında İntibahın tarixi fakt olduğunun əsaslandırılmasına; 4. Azərbaycan xalqının etnogenetik təkamülünün başlıca mərhələlərinin müəyyənləşdirilməsinə cəhd göstərilmişdir. Tədqiqat gedişində əsasən tarixi-tipoloji metoda, yanaşma tərzinə üstünlük verilmişdir. Araşdırma zamanı bir sıra ictimai elmlər üçün səciyyəvi hesab olunan tədqiqat metodlarından da istifadə edilmişdir. Müqayisəli-tarixi, tarixi-tipoloji, tarixi-genetik və retrospektiv metodlar orta çağların Azərbaycan mədəniyyəti araşdırılarkən tətbiq olunmuş, tarix elminə xas başlıca metodlardır. Monoqrafiyanın yazılması prosesində xronoloji, konkret təhlil (analiz), məntiqi təhlil, problem-xronoloji, dövrləşdirmə, perspektiv, sinxron, struktur-sistem metodlarının müsbət cəhətlərindən də istifadə olunmuşdur. Mədəniyyət nəzəriyyəsi və mədəniyyət tarixi sahəsində əsasən, xarici ölkələrin araşdırıcılarının müəyyən uğurları da tədqiqat prosesində nəzərə alınmışdır. Əsərin tədqiqat obyekti orta əsrlərin Azərbaycan mədəniyyətidir. Mədəniyyətimizin orta əsrlərdəki ziddiyyətli inkişafı, onun xüsusiyyətləri III əsrdən əvvəlki bütün tarixi təkamüllə şərtlənmişdi və yeni dövrün (XVIII əsrdən sonrakı) mədəni-tarixi inkişaf yolarını müəyyənləşdirmişdir. Orta çağların Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı ölkə ərazisi ilə məhdudlaşmırdı. Orta əsrlərdə dövlət sərhədlərinin qeyri-sabit olması səciyyəvi hal idi. Azərbaycan xalqı bir çox yüzilliklər ərzində müxtəlif xalqlarla ümumi dövlət hüdudlarında olmuş, bu isə mədəniyyətin qarşılıqlı təsir prosesini təmin etmişdir. Azərbaycan bir çox hallarda Yaxın və Orta Şərqin qüdrətli dövlətlərinin mərkəzi olmuş, bu gerçəklik onun aparıcı mədəni mərkəzə çevrilməsində həlledici rol oynamışdır. Mədəni potensialın bir dövlətin ərazisindən digər dövlətin hüdudlarına kütləvi axını məhz orta çağlarda, xüsusilə intensiv olmuşdur. 11 III – XIV yüzilliklər ərzində özünəməxsus inkişaf yolu keçmiş Azərbaycan xalqının özgünləşməsi və yeniləşməsi prosesi məhz XV əsrin sonlarından başlanır. Həmin prosesin mühüm təzahürləri mədəniyyətin bütün elementlərində (ədəbiyyat və incəsənət, elm, maarif və s.) aşkara çıxmışdı. XVI əsrin I yarısı Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin güclü siyasi vahid kimi meydana gəlməsi və yüksəlişi ilə səciyyəvi idi. Azərbaycan xalqının inkişafında “özünəqayıdış” (İntibah) üçün bu siyasi gerçəkliyin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bütün Azərbaycan ərazilərinin vahid, mərkəzləşdirilmiş dövlətdə birləşməsi mədəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdi. Türkdilli ədəbiyyatın, türk dilinin yüksəlişi, türk dövlətlərinin Şərq regionunda aparıcı mövqelərdə olması XVI – XVII əsrlərin təsadüfi hadisəsi deyildi, Türk İntibahının təzahürü idi. Şərq mədəni sisteminin, “İslam mədəniyyəti”nin əhəmiyyətli dəyərlərini daşıyan, türk dünyasına mənsub olan Azərbaycan xalqı XVI əsrdə qədim irsə “müraciət etdi”. Yeni dövlət qurumlarının təşəkkülü iqtisadi münasibətlərdə baş verən canlanma ilə, mədəni-ictimai sahədə isə özünəqayıdışla müşayiət olunurdu. XVI əsrdə türk xalqlarının ictimai təfəkküründə baş vermiş özünəqayıdış prosesi universal bir hadisə idi. Türk İntibahı XVI – XVII əsrlərin tələbatından doğmuşdu və bu prosesin gedişi çox ziddiyyətli idi. XVII əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı prosesində Səfəvilər dövlətinin rolu azaldı. Mədəniyyətin inkişafına dövlət qayğısının azalması daxili və xarici siyasi çəkişmələrin nəticəsi idi. XVII əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatı, incəsənəti, maarifi və elminin inkişafı tələbat, zərurət üzündən daha geniş ictimai zəminə keçdi. XVI – XVII əsrlər Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı prosesində mühüm keyfiyyət çevrilişi ilə səciyyələnən tarixi mərhələ idi. XVIII əsrin Azərbaycan mədəniyyəti müxtəlif xanlıqların hüdudlarında, əsasən qapalı, bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə inkişaf etməsi faktı ilə əlamətdar olmuşdur. Monoqrafiyada Azərbaycan İntibahı probleminə müəyyən münasibətin bildirilməsi zəruri hesab olunmuşdur. Bu problemə yanaşma tərzi formalaşdırılarkən, dünya elminin həmin məsələyə münasibəti qısaca nəzərdən keçirilmişdir. Araşdırmanın mənbə zəmini haqqında monoqrafiyanın I fəslində ətraflı şəkildə bəhs olunur. Bu fəsildə orta çağların Azərbaycan mədəniyyətinin öyrənilməsinə yardım edə biləcək ilkin qaynaqların əsas kütləsi nəzərdən keçirilmişdir. Tədqiqat işinin təcrübi dəyəri aşağıdakılardan ibarətdir: - Orta çağların Azərbaycan mədəniyyəti ölkənin III əsrə qədərki ictimai-iqtisadi, siyasi, etno-mədəni təkamül tarixinə istinadlanmışdı. Bu böyük tarixi dövrün Azərbaycan mədəniyyəti xalqımızın təkamülündə mühüm keyfiyyət mərhələsi idi və milli mədəni sistemin sonrakı inkişafının əsası olmuşdur. Monoqrafiyada problemin nəzəri cəhətləri araşdırılır, bu sahədə mövcud olan kulturoloji və tarixi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|