31598
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
AA.BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU
NAZİM MƏMMƏDOV
AZƏRBAYCAN SSR-İN DAĞLIQ QARABAĞ
MUXTAR VİLAYƏTİNDƏ İCTİMAİ-SİYASİ
HƏYAT, İQTİSADİ VƏ MƏDƏNİ İNİKİŞAF
(1923-1991)
BAKI-2008
Azarbayt m Hespublikası Prezidentinin
jşlər İdarəsi
PRE7İDENT KİTABXANASI
S7
Azərbaycan MEA A.A.Bakıxanov adına Tarix
Insitutu Elmi Şurasının 17.03.2008-ci il tarixli qərarı ilə çap
olunur.
Elmi redaktru: t.e.d. Q.Ə.Hacıyev
Rəyçilər: tarix elmləri doktoru, professor O.B.SuItan-
ov,
t.e..d., professor S.A.Məmmədov, t.e.d., professor
A.B.Baxşəliyev, t.e.d., professor İ.X.Zeynalov, t.e.d.
Ə.M.Məmmədov,
t.e.n., dos. R.C.tmanov, t.e.n., a.e.i.
A.İ.Ələkbərov
Texniki redaktor: Ə.X.Mustafayev
Korrektor: B.K.Həsənov
Kompüter dizayn və tərtibatı: R.R.Baxışova
Məmmədov Nazim Rəhbər oğiu. Azərbaycan SSR-in
Dağlıq Qarabağ Muxtar Vüayətində ictimai-siyasi həyat iq-
tisadi və mədəni inkişaf (1923-1991). Bakı. Təhsil NPM,
2008, 568 səh.
Kitabda Azərbaycamn DQMV-nin 1923-1991-ci illər
tarixi tədqiq edilmişdir. Əsərdə Dağlıq Qarabağda sovet
rejiminin qurulması, kommunst ideologiyası və inzibati-
amirlik sisteminin formalaşdırılması, ermənilərin müxtəlif
dövrlərdə Azərbaycana qarşı torpaq iddiaları və təcavüzü,
1970-1985-ci
illərdə
Azərbaycanda
idarəçiliyin
güc-
ləndirilməsi,
Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq
Qarabağ
münaqişəsi şərh olunur.
„ 0033175
M
-------------- 2008.
700122
© Məmmədov N.R.
© «Təhsil» NPM, 2008.
GİRtŞ
1991-ci ildə Şimali Azərbaycan dövləti öz müstəqilliyini yenidən
bərpa etdikdən sonra başqa sahələrdə olduğu kimi cəmiyyətin mədəni və
mənəvi həyatında da mühüm dəyişikliklər baş verdi. Erməni işğalçılan
tərəfindən minlərlə sosial-mədəni obyektlərin məhv edüməsinə, postsovet
respublikalan ilə mədəni əlaqələrin zəifləməsinə və bir çox sahələrdə tam
qırılmasına,
vəsait
çatışmamazhqlanna,
təxribatçılann
törətdiyi
çətinliklərə baxmayaraq elm, təhsil, ədəbiyyat, incəsənət, kötləvi
informasiya vasitələri inkişaf etməyə başladı.
Xüsusilə,
X X
yüzilliyin 90-cı
illərinin
ikinci
yansından
Azərbaycanda yaradıcı ziyalılarımız üçün sərbəst düşüncə və iş şəraiti
yaradılmış,
milli-mənəvi sərvətlərimizin tədqiqi və
təbliği, tarixi
araşdırmalar geniş vüsət almışdır.
Azərbaycanm 70 illik sovet dövrünə çox düzgün qiymət verən
tanmmış dünya siyasətçisi H.Ə.Əliyev «Yeni 2001-ci il, yeni əsr və üçüncü
minillik
münasibətilə
Azərbaycan
xalqma
müraciəti»ndə
böyük
uzaqgörənliklə tarixçi alimlərimiz qarşısında mühüm vəzifələr durduğunu
qeyd edərək göstərmişdir ki, «1922-1991-ci illər Azərbaycanda sovet
hakimiyyətinin
qurulması və 70 il ərzində Azərbaycanm sovet
hakimiyyəti, sovet dövləti çərçivəsində yaşaması dövrünü əhatə edir. Bu
illərdə Azərbaycanda çox zəngin iqtisadi və intellektual potensial
yaranm ışdı.... 1920-1991-ci illərdə Azərbaycanm iqtisadiyyatı ilə yanaşı
təhsil, elmi, və mədəniyyəti də böyük inkişaf yolu keçm işdir... Azərbaycan
xalqınm keçib getdiyi yol yenüməz, zəngin, mərdanə bir qəhrəmanhq
tarixidir... Müstəqü dövlətimiz üçün taleyüklü məsələlərin həyata keçi-
rilməsi, tariximizin bir çox qaranhq səhifələrini dərindən tədqiq edib
açmaqla kimliyimizi tam müəyyən etməyi, milli kökləri üə bağh yeni
təfəkkürlü gənc nəsil yetişdirilməsini zəruri edir». Bu baxundan
3
Azərbaycan tarixinin tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayətinin zəngin, unudulmuş, təhrif olunmuş, ziddiyyətlərlə dolu olan
1923-1991-ci illər tarixinin tədqiqi bu gün son dərəcə əhəmiyyətli və
olduqca zəruridir. Dağlıq Qarabağm tarixini zəruriləşdirən ilkin amil
Azərbaycamn bu qədim diyarınm müvəqqəti olaraq erməni vandallan
tərəfindən ələ keçirilməsi və erməni diasporu tərəfindən şantaj, şovinizm,
saxta siyasətinə məruz qalması ilə bağlıdır. Son dövrlər isə bu siyasətə bir
terror da əlavə edilmiş və
bütün dünya üçün təhlükəyə çevrilmişdir.
Mövcud vəziyyəti obyektiv tədqiq etməklə «qonşularımız»ın kimliyini
dünya ictimaiyyətinə çatdırmalı və bütün dünyanı təhlükəli erməni
terrorundan xilas etməliyik. :DQMV-nin 1923-1991-ci illər tarixinin
tədqiqini zəruriləşdirən amillərdən biri də, sovet hakimiyyəti illərində
mərkəzin planı əsasmda erməni separatçılanmn Dağlıq Qarabağı
Azərbaycandan qoparmaq cəhdləri və bunun xalqımız üçün törətdiyi ağır
nəticələrini, Vilayətdə sosial iqtisadi və mədəni inkişafın mərhələlərini
öyrəmnək, bu istiqamətdə Azərbaycan dövlətinin humanist siyasətinin
ermənilər tərəfindən saxtalaşdınlması cəhdlərinin açılması, DQM V-nin
sosial-iqtisadi geriliyi barədə ortaya atılan tezisin əsassız olduğunu arxiv
sənədləri, tarixi mənbələr, faktlar, dövrü mətbuat və digər materiallar
əsasmda sübut etməkdən ibarətdir. Ümumiyyətlə, monoqrafiyanı işlərkən
müəllif aşağıdakı konkret vəzifələri həll etməyə cəhd göstərmişdir;
- DQM V-də XI Qırmızı Ordunun özbaşınalığına və erməni
separatizminə qarşı milli müqavimət hərəkatmm baş verməsi, onun digər
regionlarından fərqli xüsusiyyətləri, məqlubiyyət səbəbləri və əhəmiyyətini
təhlil etmək;
- Mərkəzin diqtəsilə Azərbaycan SSR-in tərkibində qondarma
DQM V-nin yaradılması prosesini izləmək. Bu qondarma qurumu
yaradanlann məqsədlərinə aydınhq gətirmək və DQM V-nin yaradılmasını
4
Azərbaycana çarşı «parçala və hökm sür» imperiya siyasətinin davamı
kimi səciyyələndirmək;
- DQM V-də sosialist təsərrüfat sisteminin formalaşmasımn
xüsusiyyətlərini və doğurduğu nəticələri şərh etmək, sənayeləşmənin və
zorakı kollektivləşmənin SSRİ-nin mənafeyinə uyğun bir siyasət olduğunu
faktlarla sübut etmək;
- Sovet rejimi şəraitində DQM V-də elmin inkişafının əsas
mahiyyət, məqsəd və nəticələrini aydınlaşdırmaq. «Mədəni inqilab» adı
altmda Azərbaycan xalqımn milli-mənəvi dəyərlərinə vurulan ağır zərbəni
açmaq;
- Azərbaycanm sosial-iqtisadi və mədəni inkişaf tarixində
DQM V-nin sosial-iqtisadi və mədəni inkişaf mərhələlərini müstəqil
tədqiqat obyekti kimi araşdırmaq;
- D ağlıq Qarabağda fəaliyyət göstərən bütün sənaye, nəqliyyat,
tikinti, səhiyyə, mədəniyyət və digər müəssisələrin məhz Azərbaycan
dövləti tərəfindən yaradılıb inkişaf etdirilməsini tarixi sənədlər və faktlar
əsasmda sübuta yetirmək;
- Qərəzsiz statistikanm dili ilə DQM V-dəki sosial-iqtisadi
durumun Azərbaycanın digər regionlanna nisbətən yüksəkdə dayandığmı
göstərməklə, erməni ideoloqlarmın «DQM V-də yaşayan erməni əhalisinin
sosial-iqtisadi vəziyyətlərinin geriliyi» tezisinin ağ yalan olduğunu sübut
etmək;
-
Tariximizi saxtalaşdıran erməni müəlliflərinin
«DQ M V
iqtisadiyyatımn Ermənistanla sıx bağlılığı» qeyri-obyektiv fikirlərinin
əsassız olduğunu faktiarla açıqlamağa çahşmaq;
- Bəhs olunan xronoloji çərçivədə Azərbaycan hökumətinin
DQ M V-də xalq təsərrüfatımn, mədəniyyətin, əhalinin sosial vəziyyəti və
məişətinin yaxşılaşması üçün həyata keçirdiyi tədbirlərin xronologiyasını
5
Dostları ilə paylaş: |