227.
Yeddisində, yeddi günnüyündə yeddi çöp qırıv atırdıx suya, uşağı çimizdirməy üçün. Yeddisində, yeddi günnüyündə eliyirih bunu.
Bir də qırxını tökürüh. Uşağı çimizdirəndə suyun hazırrıyırdıx, qırhlı uşağın. Qırh dənə də çöp atırdığ suyun içinə. Onu qayıdıf o suynan çimizdirirdih. Nəysə orda bir-iki söz varıdı. Yadımnan çıxıfdı.
228-231. DİŞ HƏDİYİ
Uşax diş çıxardanda hədih bişirif, uşağı otuzdururdux. Hədiyi başınnan tökürdüh. Uşax dənniyif qoyurdu ağzına. Elə-belə başınnan tökürdün, toyuğa umaş verən təki. Uşax da götürüf yeerdi. Deellər ki, onda dişi tez çıxır.
229.
Uşağın birinci dişi çıxanda hədih bişirirdih. Hədiyi gərəh yeddi tam tökəydin. Qarğıdalı, buğda, noxud, duz, yağ, axırı ki, soğanınatan saleydın, ət tökeydin. Baş-əyaxdan bişirirdih çox vaxdı. Axırı gərəh yeddi tam tökəsən onun içinə. Onu paylıyasan qonşulara. Qonşuya elə bil aparıf mən pay vermişəm. Qonşu da gətirirdi həmən qava şirinnih qoyurdu.
230.
Uşax diş çıxaranda hədih bişiririh. Hədiyi belə bişirirdih: Qəşəh buğdanı arıtdıyırsan. Buğdanı bir buğum qaynadıf qoyursan. Noxudun ayrı, lobyasın ayrı, qarğıdalısın ayrı. Onu suya qoyursan axşamnan qalır. Səhər qəşəy onu asırsan. Hər ədvasın, turşusun, isdiotun da, nə lazımdı, vurursan, qəşəh qaynadırsan. Baş-əl-ayax deyirih biz, onu da qəşəh təmizdiyirsən. Yuyuf, ağardıf onu da qatırsan ona, olur bu hədih. Yox, baş-ayağ olmasa da, yağnan soğan dağ eliyirih. Onnan bişirilir. Hədih də odu.
Həmin hədihdən yeddi dənə qonşuya pay verirsən. Qonşu da içinə iki kanfet qoyur, şirinnih, qaytarır saa. Boş qaytarmazdar o qavı. Hələ o qaynamamış, o diri vaxdı onun içinnən bir nəlvəki götürürsən, uşağı oturdursan belə, bir kilimin-zadın üsdündə, başına bir qəzet qoyursan ki, uşağın başı bulaşmasın. Onu tökürsən başına, tökülür yerə, uşaxlar dənniyib belə yiyir. Maraxlı onda olur.
231.
Dişdəri də çıxanda hədih bişirirdim, qəşəh qozdu, yağlı, soğannı. Bişirirdim, qav-qav payleerdım. Qavın içinə hər şey, corab qoyurdular, köynəh qoyurdular, qanfet qoyurdular, səvindirirdilər, yəni ki, uşaxdı. Həm də ki, bala, uşax deer kin, anam bilsə ki, mən nətəər diş çıxardıram, beşiymi yarar, qoyar hədiyin altına. Tez bişirər yanı ki.
232-233. DIRNAQ KƏSMƏ
Uşağın dırnağını da yaşında tutallar. Görürsən çox uzundu, yaşını gözdəmirsən, dişinnan tutursan. Dişinnən onun dırnağın qırırsan da. Ona qayçı, onnan pilitva-zad vurmursan. Yox, dırnağı gödəhdisə, əl vurmursan. Yaşında tutursan.
233.
Uşağın dırnağın elə qırxlı olanda uzanan kimi dişimnən belə belə eliyirdim. Deerdilər, dişnən kəs. Qırxlı uşağın dırnağına qayçı, ya da başqa kəsər vurmağ olmaz. Gərəh ancax dişinnən qırasan. Ana dişiynən kəsməlidi onu.
234-238. HƏMZAD
Gəlinin çiləsi varsa, uşağa qalmır, ya da uşağa qalır, amma üzə çıxarda bilmir. Mollaynan kəsdirirsən onu. Mənim qızımın (Xuramanın) üç dənə uşağı (uzax üsdümüzdən) doğannan sora on gün, iyirmi gün qaldı, öldü. Neylədih, buna əlac olmadı. Molla yanına apardım, seyid yanına apardım, olmadı. Ağdamın Veysəlli kəndi vardı. Orda bir ojax var. Oğlum bizi götürdü apardı ora. Dedi, bunun üsdünə həmzad töküfdülər. Bunun heç bir vaxd uşağı qalmıyajax. Bunun ağır duaları var. Bunun boyuna uşax düşəndə gə yanıma. Bunun boynuna uşax düşən kimi getdim onun yanına. Bunu (duasın) yazdı, verdi. Dedi, bir də get uşax tərpənəndə gəlginən. Bir də uşax tərpənəndə getdim. Onnan sonra maa dedi ki, indi uşax doğulanadəh bir üç aydən bir, iki aydən bir genə gəl. Heylə uşax olanagən getdim. Bir də dedi ki, uşax oldu, uşağı mayalandırma. Heylə gəl üsdümə. Deməli, bax bu qızımın gəldi oğlu oldu. Bunnan qavax üç uşağı ölüf axı. Uşağ olan kimi tez getdiy yenə ojağa. Getdiy, onun duasını yazdı, verdi, gətidim tihdim onun üsdünə. Uşağı bax bu gəlnim əmizdirib, mayalandırdı. Onnan sorasına (mayalandırannan sora) verdiy özünə. Mayalandırmax sifdə əmizdirməhdi də. Sifdə öz südün vermədih. Bu uşağı başqa arvadnan əmizdirdih, mayalandırdıx. Onnan sora ana südünü verdih. Onnan xata-bala canınnan uzaxlaşdı. Onnan sora da iki uşağı oldu. Bir oğlu, bir qızı. Bax belə.
235.
Həmzat yalan döy, gerçəhdi. Elə uşaxlar oluf, həmzatdı oluflar. O uşax qalmıyıf, ölüf. Satellar həmzadı. Uzağ sənnən, sənin uşağında var, sən gəlmisən mənim yanıma. Mənim də uşağım oluf. Qapıdan girəndə deer ki, mən həmzadımı satdım sana. Bir dəfə adımı çəker, iki dəfə çəker, üş dəfə çəker. İndi sən deersən, Göyçəh. Deerəm, ha. Biraz aradan keçer. Bir də deersən, Göyçəh. Ha. Bir də aradan keçer dana. Deer, Göyçəh. Deerəm, ha. Onda deer, ürəyində deer ki, satdım. Xəsdəliyimi satdım sana. Onnan da o uşax öler. Görülmüş işdi e. Lap elə özümün də başıma gəlifdi. Qapıda yuxa bişirerdim. (Şər vaxdıydı. Şər vaxdı uşağı deellər yüyrühdə qoymazdar. Elə onu düz deellər). Şər vaxdıydı. Təkidim. Yuxa bişirirdim qapıda. Gördüm ağleer. Çörəyi tələsih bişirdim, yığışdırdım. Durdum, uşağı götdüm. Gördüm uşağ elə titrədir, elə titrədir. Uşax da dalımdadı. Bax bu Qaratelin uşağının hansısa gəlifdi, bu həmzatdıdı da. Özü də tay-tuşuğ, yoldaşığ, yaxın qonşuyux. Sifdə vaxdımdı, çox olardı iyirmi yaşım. Uşax gördüm ağleer. Özü də elə əser, elə əser, yarpax təki titrəder. Allah rəhmət eləsin, qaynənəmin də adı Zeynəbidi. Dedim, Zeynəb xala, uşax elə bil ki, titrəder. Ta bilmerdim dana nədi, qanmerdım. Zeynəb xala, uşax titrəder. Belə deyəndə dedi, aaz, maa gəti görüm. Gətdim verdim arvada. Bu dedi ki, durun aparın Zöhrə arvadın yanına. Bəlkə bunun, deerdilər damağı gəlif e. Qavaxcan deerdilər damağı gəlif. Damağın baserdılar. Nəbilim, əmgəyin çərterdilər ülgücünən. Apardım Zöhrə arvadın yanına, əncam olmadı. Götdülər balnisiyə. Tuğun balnisəsinə. Getdi, elə orya çatıfdı, biraz da oan-buan eleeflər. Götürüf gəldih öz öyümüzə. Gəliv orda vannıya suyü töküf, qoyuğ içinə. Elə suyun içinə qoyanda uşax keçindi. Həmzat həylədi. Həmzatdan pis şey yoxdu. Allah heş gavura görkəzməsin. Heş kəsin sümüyünə keşməsin. Bax həylə olur. Deellər, molloynan kəsiler. Çoxbilmiş mollalar var dana.
236.
Həmzat uşağı durmuyannardı. Onu molla bilər. Uşağı durmuyannar gedir dua yazdırer. Ya elə dua yazdırmasa da, biler ki, bı həmzatdıdı, durmur, geder duanın üsdünə, həmzadın sater ona. Özününkü qalır, o ölür. Bax elə bil, sən həmzatdısan, mən, elə bil, təmizəm. Elə bil, sənin uşağın durmur dana. Deyillər ki, İrasdanın uşağı oluf. Sən, məsələn, duruf gəlersən, deyirsən ki, al, bı qanfeti sana gətirmişəm e. Bunu qoyursan, çıxanda deyirsən ki, Allah-taala, mənim bı həmzadımı ver ona, mən paka çıxart. Onunku puç olur, o həmzadı satanınkı sağalır. Sağlam doğur.
237.
Həmzat da elə bil uşağ olur, ölür, olur, ölür. Olub öləndə gətirillər bunu, deellər ki, nətəər eliyəh bunun həmzadın kəsəh. Gözdüüllər, ya bir it, ya bir pişih gedir, bir yerdə doğur. Ancax böyürtkanın, kolun içində gərək doğsun bu. Lap gözümnən görmüşəm ha özüm. Həə. Doğuf orda. Gedillər üş gün, iki şənbə, bir çərçənbə, iki çərçənbə, bir şənbə. Gedillər o böyürtkanı kəsillər. Sözü də var. Deellər, Allah, biz bunun çiləsin kəsdih, sən də kəs. Qoy mənim də uşağım olsun, çiləm qalmasın. Çiləsi kəsilif, onun üsdünə tökülən kimi həmən itin də, ya pişiyin balası o sahat ölür. Amma arvadın uşağı olan kimi qalır. Elə çiləli də var ki, xayindi, deer ki, gedif satajam. Gedir biri doğanda (Qavax balnisə yoxudu e, evdə doğurdun) gizdincə arvadın çağasının üsdünnən üş dəfə keçir əənə, bəənə. Deer, Allah, mənim çiləm tökülsün onun üsdünə. Deer ki, Allah, mənnən al, ona ver, mənnən al, ona ver. Heş üş gün qalmır, onun uşağı ölür, bununku qalır. Gərəh qoymuyasan də. Gərəh o zahının adamnarı qoymasın o içəri girsin, əvə girsin. Bilir ki, mən çiləliyəm. Bura gələn kimi mənim uşağım öləjəh. Heylə olur.
238.
Mən uşağıdım, yadımdadı. Qapımızda böyüh bir əriy ağacı vardı. Yaz vaxdı elə çiçəy aşmışdı o, dəhşət. Həmən o çiçəh vaxdında bir həmzatdı arvat onun divinə ağırrığın töhdü, dedi, həmzatımı töhdüm bura. O ağaç çiçəyi üstündə qupquru qurudu.
239-240. ÇİLƏYƏ DÜŞMƏ
Təzə doğan qadının üsdünə ağır ayağ adam gələndə onun çiləsi tökülür doğanın üsdünə. Gəlir çiləli, öz çiləsin təzə doğanın üsdünə tökür. Onnan qutarıb düşür bunun üsdünə. Onda zahı qadın olan evin piləkəninə, asdanasına iri, yüzdüh mismarrar vurulmalıdı, bir-iki-üç yerdən. Ya piləkənin yuxarısına, evin asdanasına zəncir vurursan ki, gələn onun üsdünnən addıyıf keşsin. Onda heç bi şey olmur.
240.
Mənim böyüh qızımın birinci uşağına dedilər ki, çiləsi var. Uşağı götürürsən belə əlinə oynatmağa. Baxırsan ki, uşağın qılçası bir-birinə dolaşıf. Də bir-birinə keçirir qılçasını. Əyağın bir-birinə keçirir. Nə qədər onu düz tutursan ki, düz dursun, dayanmır. Dayana bilmir, qılçası bir-birinə keçir. Onda da onu aparıllar ekiz doğmuş kadının qılçasının arasınnan keçirillər. Hər çərçənbə axşamı, (dalbadal üş dəfə), şər qarışan vaxd aparıllar, bunun qılçasının arasınnan keçirillər. Sözdəri var, çiləsini kəsirəm deyillər, nə deyillər, day orasını dəqiq mən bilmirəm. Düzdü, aparmışam uşağı. Heş maraxlanıf soruşmamışam ki, aaz, nədi o dodağının altda dedin də. Ürəhlərində deellər.
241-243. VURĞUN VURMA
Bir əmimi atası nə üsdündəsə qovaleef. Əmim də qorxusunnan gedir girir qəlivin arasına. (Qəlivi alaçığın üsdünə aterdılar.) Bunu gəzillər, tapbıllar. Camahat oturuf da, əlin üzüf ki, bu hara getdi? Yəqin özü gələjəh. Elə oturullar sırfıya, görüflər ki, iki qəlivin arasında uşax çığırdı. Yüyürüllər, qəlivi qaldırıllar, uşağı götürüllər. Çığırır, özünü öldürür kü, məni vurdular. Kim vurdu? Bilmirəm. Məni kimsə vurdu. Onun kürəyinin arası bax belə yanıxdı, qafqara yanıfdı. Vurqun vurmax ona deellər. Əmim də bax helə oluf. On altı yaşında uşağımış. Gədə heylə getdi. Vurğun elə odu. Öz ayləmizdə olmuş işdi.
242.
Vurğun vurmax da gerçəhdi. Qara vurğun həqiqətən gerçəhdi. Qaynımın nəvəsi totux, qəşəh qızıdı. Qonşuda sünnətiydi. O uşağı da götürüf ora gediflər. Orda bir arvat deef ki, pah dədə, vay, sən Allah, bu uşağı harda bəsdəmisiniz? Bu nə qədər gözəldi. Uşax həqqi də gözəliydi e. İnanırsan, iki sahat çəhmədi, nətəər qara vurğun vurdusa onu, kürəyinə, elə bil, əlinnən şillə vurmuşdun. Qapqara qan sızmışdı. Qara vurğun bax ona deellər. Bax helə şeyə də mən şahid olmuşam.
243.
Vurğun vurmax da gerçəhdi. Mən qızıdım, getməmişdim. Mamam nəvəsi varıdı, adı Neylamıydı. Bir qəşəh qızıdı e. On yeddi yaşı vardı. Axşamüsdüydü. Nənəsi dedi, ay bala, ay bala, inəh əmer. Qız çatını götdü, getdi ki, buzoyu bağlasın o suyun içində, inəh əmməsin. Getdi elə çatını bağlıyanda dedi, oy, ay nənə, məni nəydisə, vurdu. Dedi, aaz, nətəri? Qız orda elə qaldı. Qızı getdih gətdih. And olsun Allaha, yanı bax, bax belə nəlvəki boyda qara xaldı. Boş böyrü vuror. Özü də sol böyrü. Gejə qız keçindi. Bax qara vurğun odu, bala. Gözümnən görmüşəm.
244. ÇƏTİK ALMA
Qavaxcan tərəkəmə vaxdı dana, onda doxdur-moxdur tanımerdılar. Hadıx deyerdih dana o aralığ arvatdarına, mamaçalara. Ollar tutordu, uşağın əlinin üsdün blitveynan çəkerdi. Əllərinin üsdün, burnunun üsdünnən, belinnən, əyağınnan, hər yerinnən ki, guya mundar qanı çıxsın. Avamçılığıydı e. Ona çətiy alma deerdilər.
245-246. TAS QURMA
Tas qurana cindar deellər. Tası açanda həmən tasın başına qız xeylağı oturdurdular, bizi oturdurdular o vaxd. Aparerdılar, kasada su qoyurdular. O suyun içinə də düyü aterdılar. Başımıza da yaylıx aterdılar. Deerdilər, görün burda nə şəkli var? (Tas deyəndə kaseydı. Çölünə ayə yazılıf, Quran yazılıf. Köhnə kasalar olur e, ayə yazılıf dana). Amba görördüh orda ayrı şəkil var. Bizə görükördü. Belə görördüh sarı qız, arvat, neçə uşax var. Bax o şəkildə. O yalan döy. Bizə elə deerdi, orda nə görörsünüz? Özü yoxloordu. Görün gözünüzə görükör, görükmör? Hər adama da görühmör axı o. Təmiz qız xeylaxlarına görükür.
246.
Tas quranı mən gözümnən görmüşəm. Mənim xalam rəhmətə getmişdi. Xalam qızı anası rəhmətə gedənnən sora dəli olmuşdu. Başına hava gəlmişdi, qaçırdı. Ay qoymuyun gəldi, ay qoymuyun, məni vurdular, ay qoymuyun tutdular, ay filankəs başımı yoldu. Bax belə-belə şeylər deerdi. Dedilər ki, Ağdamın İsmayılbəyli kəndində molla var. O dəli eliyəni duaynan düzəldir. And içirdilər. Mən getməmişdim, anam aparmışdı (araveynan o vaxdı, maşın-zad da yoxudu). Deer, əlinə alıf bir qamçını, bir kasa da su qoyur qavağına. O xəsdəni də oturdur. Bax orda nə görürsən? Filan şey görürəm. Daha nə görürsən? Yox, görmürəm. Şarap. Şallağnan vururmuş. Düz de, görürsən. Düz de, orda nə görürsən? Düzünü de. Xəsdəni vururdu. Orda nə görürsən? Onu düz de. İndi guya, deyilənə görə, onu o sudan tutuf (qarqı varmış əlində, ağzı açıx, qarqı, qaylan fason) götürüf guya onu salırmış qarğıya. İndi orasın bilmirəm də, nə deyirmiş. Molla özü deermiş. O vaxdı orda olmamışam. Orda olsam, bəlkə də ujunnan, qulağınnan götürərdim. Elə anamgil gəlif söylüyürdü kün, aaz, uşağa şallağnan dartır kin, da nə görürsən? Filankəsi görürəm. Adını da deerdi ki, filankəs odey, suyun içində. Suqra addı bir arvat görükmüşdü gözünə. Sora Qaradolax kəndi deerdilər, orda Minə arvat varıdı, o görükmüşdü gözünə. Deerdi, olar saçımı yolur. Biri bir tərəfdən yolur, biri bir tərəfdən yolur. Həə. Düzün de. Orda daha nə görürsən? Filankəsi görürəm. Guya onu da tutuf salırmış qarqıya. Nə başını ağrıdım? Bir-iki dəfə apardılar, gətdilər. O qız sağaldı.
247-248. VERGİNİN VERİLMƏSİ
Mənim qoja nənəm olufdu (nənəmin nənəsiydi), Allah ölənnərıza rəhmət eləsin. O, on iki, on üç yaşında olan vaxdı yeddi gün yatır yerdə, Allah-taala ona vergi verir. Deyirdi ki, qaraçuxalı, qəşəh, nurru kişilərdi, əlində də çəliyi. Gəlirdi mana deyirdi ki, gəl səni savatdandırax, örgədəh, savatdı olginan dana.
Elə bilginən ki, (Kəlbəcər yoxdu? Kəlbəcər, İsdisu eşitmisən da, hayıf o yerrər... kaş o yerrəri görmüş olmuyeydim heç. Cənnətdi e). Kəlbəcərin o yerinnən baxırmış, sən, elə bil, Beyləqanda döyülsən? Əlinin içində telvizor kimi görükürmüş ki, sən nağayrırsan orda. Bir dəfə də bir hamilə gəlinə deyipmiş ki, qarnındakı oğlandı, oğlun olajax, oğlun sağ qalajax, amma özün dünyanı dəyişəssən. Deyir, gejə məni boğurdular, xırtdıyırdım. Nənəm gəlip durquzurdu ku, bala, niyə xırtdıyırsan? Boğurdular məni ki, niyə sən onu üzünə deyirsən? Üzünə deməli döyülsən sən onu.
Xalası əlinnən tutuf erməni kəndinin içiynən gəlirmiş. Erməni çörəh bişirirmiş, təndirə çörəh yapırmış. Bu erməninin oğlu da bulara çörəy təhlif eliyir. Deyif ki, aj döyüləm, yemirəm. (Bı sahatdarı bollux-bosdannıxdı, Allaha şükür. Çörəyin şirin vaxdıymış dana). Nəysə, erməni gətirir, kəsir çörəyin üjünnən bir belə, verir uşağın əlinə. Arvad özü nağıl eliyirdi e. Deyir, yedim, yeddi gün yatdım yerdə, burnumnan, ağzımnan qan açıldı, qulaxlarımnan qan açıldı. Sora durdum baxdım, gördüm, hes zad yoxdu, onnan da getdi. Onu mən molluya sual verdim hüzür yerində. Molla dedi ki, kürədən çıxan çörəy xarav olmaz dana. Kürədən çıxan çörəyə, nöözəmbillah, haram demirəm, ama onu verən əl var e, çörəyi verən əl haramdı.
Deyirdi, ay bala, erməni sizi qırajax. Erməni gələjəh, erməni belə eliyəjəh. Deyirdim, əşi, arvat qojalıf, beyni əriyifdi, beyni yüngülləşifdi. Bu arvat danışığın bilmir. Erməni gələjəh nədi? Erməni sizi qırajax nədi? Nə deyirsən sən? Arvat irəhmətə getdi, get-gedə gördüy, elə erməni əənnən bəri qaynadı, əyağ altında qaldıx uşax, böyüh. Allah irəhmət eləsin, nə qədər qırılannarımız oldu. Nə qədir torpağı verdih.
248.
Bu Qaradizin Dəmirçi-dülgər kəndi var. Hələ onda biz köşməmişdiy e, qaşqın düşməmişdih. Orda bir dənə kənt varıdı. Elə bir kəntdi kin, dağın başıdı, gərəy ora gedəndə atnan-eşşəynən çıxasan. (Elə hey cəhd eliyirdim ora gedim, gedə bilmədim). Deməli, orda bir seyid ojağı varımış. O seyidin yanında bir qız varımış, kəççilərinnən birinin qızıymış. Onun heş kəsi yoxumuş. (Ordan bir arvat maa nağıl eləmişdi). Deyir, gəlirmiş həməşə o seyidin yeməyin bişirirmiş, çayın-çörəyin qayırırmış, gedirmiş sora özdərininkin qayırırmış. Vax gəlir, bir gün bı seyid azarrıyır. Kişi deyir kin, o qızı çağırın, deyir:
– Bala gəl, gözuu yum.
Deyir:
– Nədi, ağa, sənin cəddaa qurban olum!
Deyir:
– Mən ölüf gedejəm, sən maa çox əzyət çəhmisən. İsdiyirəm əlimin savabın saa verim. Sən, elə bil, savapgar olasan dəə, çörəh verim saa.
Deyir:
– Neyniyejehsən?
Deyir:
– Sən gözuu yum, qorxma hamma. Nəbada aşma gözunu.
Deyir, bu da gözün yumuv, aşmıyıf. Deyir, bir dənə qəşəh gürzə ilanı gəlif, bir əjdaha dolanıf belə qızın bədəninə. Deyif:
– Qızım, ağzını aç, qorxma, gözunu yum, ağzını aç haa. Aşma gözunu.
Qızın ağzına tüpürüf, qayıdıf çıxıf gedif. Çıxıf gedənnən sora kişi deyif:
– Gözunu aç, mən sənin yanındayam, qorhma. Deyif, bala, saa ömürrüh çörəh verdim, get.
And içirdilər kin, gedirsən ora, o qız mədəndə olan ziri-zibili, tikəni-mikəni çıxardırdı. Ona vergi verilmişdi. Mən onu heylə eşitmişdim.
249. GÜLLƏBATMAZ DUASI
Sora bir də mollalarda bir dua da var ki, o, lap əsas duadı. Gülləbatmaz duası. Bax mənim atam özü molla oluf. Quran oxuyurdu, namaz qılırdı. Bu müharbiyə gedən uşaxlarmızın hamsına, əsgərə gedənnərimizin hamsına atam gülləbatmaz duası yazmışdı. Duanın böyühlüyü hardasa xeylağıdı. Belə qalınıdı, neçə vərəqdə yazmışdı. Bir həftiyə yazırdı onu. Qara parçıya tikirdi, qoyurdu uşağın civinə. Mənim budey bax bu evdəki oğluma imenni onu yazmışdı. Deməli, müharbə vaxdı o əsgərrih çəkif, üç il altı ay. Bu bir helə tankın da içinə gedif, haralara gedif. Buna heş bir şey olmuyufdu. Qardaşımın böyüh oğluna da atam gülləbatmaz duası yazmışdı. Allaha and olsun, bala, İyirmi yanvarda qırğın yerində oluf, o uşağa heş bir şey olmamışdı.
250. CADU
Bizim kətdə bir məllim varıdı, Xankəndində yandırdılar. Allah ölənnəra rəhmət eləsin. Bax o bizə yeddinci sinifdə dərs deyirdi. Özümün də om bir-on iki yaşım varıdı. Bəlkə də hələ birəz artıx olardı. Elə oldu ku, kəndimizdə iki qadının qızdarına görə fikirrəri varıdı buna. Dayısı qızıydı biri, biri ama maması qızıydı. Bu arvatdar, dayısı arvadı da, maması da isdədilər qızın verə bı Ərşat məllimə. Heş birin də almadı. Nəysə, bı hərrədi-fırradı, getdi Qaradağlıdan Tamara addı bir qız aldı. Ta onda da resdaran-mesdaran yoxudu e, qolunnan tutuv ata mindirif gətirirdilər. Gətdilər bunun üsdünə nə töhdülərsə, ta Ərşat məllim dedi ki, bu addı adam mənim əvimə girməsin. Girəndə dəli olurdu. Qurt yağı töhmüşdülər gəlnin üsdünə. Deməli, gejə oturuf səhərə kimi tar çalırdı. Tay Tamara yıxılıf yatırdı, o da tar çalırdı. Tay-tuşdarına deyirdi, (ay bala, tay bağışda da) ə, lazım olsa, arvatdı dana, aparın. Bax, o fasona düşmüşdü ha. Vəhşi kimi e. O qədər, o qədər, axırı, molla, müşdeyit dedi ki, buna öyücü38 yoxdu, buna təhər yoxdu. Bu oturuv onun qabına. Axırı o gəlin çıxdı getdi Qaradağlıya, öz kəndinə. Ayrı adama getdi, onnan da övladı-zadı oldu.
251-253. YAĞIŞ YAĞDIRMA
Yağış yağmıyanda neynirdih? Tək təsərüfatın vaxdınnan danışıram ha. Bu kalxozduxdan qavax. İndiki kimi yadımdadı. Mənim atam bir dənə cöngəni götürdü. Bir yedəyində çəhdi, bir uşax da dalıncan. Nə qədər zəmiləri vardı, onun başına hərrədi, qurvan dedi. Dedi, qurvan deerəm, ya qurvan yiəsi kişi, bu taxıllar yanmasın. Aman günüdü, yağış yağsın. Bu taxıllar əmələ gəlsin. Bax and olsun Allaha, indiki kimi yadımdadı ha. Atası bəydi də. Yerrəri çoxudu, əhmişdilər. Bilmirəm, üş günmü, dört gün çəhdi, sel seli qovdu. Bax mənim yadımda belə qalıf.
252.
Quraxlıx olanda çayın içində əkin əkirdi Mərzili39 camahatı. Çayda əkin əkəndə yağış yağırdı.
253.
Yağış yağmasa, görürdün o vaxdı Qodu-qodu bəziyirdilər. Nəysə, bir ağacı bəzeyirdilər. Düşürdülər qapı-qapı. Deyirdilər:
Qodu-qodunu görənnər,
Qodu-qodu gəzəllər,
Qoduya salam verəllər.
Qodunu gördünüzmü?
Qoduya salam verdinizmi?
Görürdün onda yağış yağır.
Eşşəyin başını yuyurdular. Eşşəyin başın iki eyni addı adam yuyanda yağış yağırdı.
254-259. YAĞIŞ KƏSMƏ
Yeddi keçəlin başın düyürdülər. Yadımdadı o da. Rəhmətdih qoca nənəm düyürdü. Deyirdim, onu niyə düyürsən? Deyirdi ki, bala, hava aşmadı, ona görə düyürəm. Keçəllərin başın düyürdü belə-belə qatmeynan. Məsələn, bı fılankəsdi, bı, bəhmənkəsdi, belə.
255.
Yeddi dənə daşı üsd-üsdə yığırdılar. Guya yeddi daş yığanda yağış kəsəjəhdi. Bunu mən qojalardan eşitmişəm.
256.
Qara qazanı üzüquylu çöndərirdih ki, ya Allah, yağış kəssin.
257.
Yağış çox yağanda qara daş çöörürsən. Üş daş çöörürsən, onda yağış kəsir. Amma onnan sora o daş çöörən adam genə gedif daşı yenə arxası qatda qoyur ki, gələcəyi yağış olsun dana.
258.
Yağış yağanda yağışın kəsməsi üçün kəntdə olanda gətirirdiy odunu qoyurduğ odunun üsdünə, üstəgələh kimi. Deyirdih ki, onda yağış kəsəjəh.
259.
Yağış yağan vaxdı daş qırırsan. Üş dənə daşı üsd-üsdə qoyursan, qırırsan. Onda yağış kəsir.
260-261. DOLU KƏSMƏ
Dolu-zad yağanda Mərcan nənəm deərdi ki, denən ki, mən anamın ilkiyəm, ağzı qara tülküyəm, mən ağladım, kəsdim, sən də kəs.
261.
Dolu yağanda gedirsən həmən o dolunun birin götürürsən, dişinnən qırırsan, tulluyursan qoynuna. Ordan da düşür yerə. O dəyqası dolu dayanmalıdı.
262. DUMAN QOVMA
Kəndimiz çox dumannı olurdu pastayannı. Payızdan tutmuş düz yazatan. Deyirdih:
Duman, duman, qaşginan,
Səni qayadan asaram,
Qavalıyıf çıxardaram ...
263. QODU-QODU
Mən gəzdirməmişəm, ama gəzdirənnər olufdu, görmüşəm. Onu yağış yağanda gəzdirillər. Deyirdilər:
Qodu, qodunu gördümmü,
Qoduya salam verdimmi?
Qodu gedənnən bəri
Bir yağlı gün gördümmü?
Qoduya qaymax gərəh,
Boşqava yaymax gərəh.
Qodu gün çıxartmasa,
Qodunun gözdərin oymax gərəh.
Elə bir nəfər alırdı qucağına, sözün deyirdi, uşaxlar da tökülürdü onun dalıncax, həylə gəzirdilər qapı-qapı. Kukla kimi şeydi bəziyir, qodudu guya. Çömçədən düzəldir, başına ayın-oyun bürüyür, alır qucağına ki, qodudu bu. Aparır gəzdirməyə. Onu eliyən də evləmməmiş uşaxlardı. Qapı-qapı gəzirdilər, hamısınnan pay alırdılar. Pay da nə bilim, güjün nəyə çatır, yumurta verirdilər, onnan sora piçenniy verirdilər, nə bilim, pul verirdilər. Həylə-həylə şeylər verirdilər dana. Köhnədəndi dana, o indi yoxdu.
264-265. AŞURA MƏRASİMİ
Aşura keçirirdih. Əvvəllər görürdün zəncirnən döyürdülər. Bizim kətdə keşmirdi. Bizim kənt qatışıx kəndidi. Amma gəlirdih Fizuliyə. Orda zincirnən döyürdülər, uşağın alnınnan çərtirdilər. Niyət eliyirdilər nəysə. Bax o niyətə görə çərtirdilər. Niyətim hasil olsun, uşax xəsdədisə, yaxşı olsun, aparım orda qan çıxardım. Belə niyət eliyif aparırdılar. Biz həmişə gəlirdih Fizuliyə. Humayın ağın tuturdular belə yaxıya. Bu niyətdi uşağın da yaxasında bir metir, yarım metir Humayın ağı olurdu. Çərtənnən sora o ağnan qanı silməliydin. Mənası nəydi, onu bilmirəm. Mən uşax vaxdı görmüşəm.
Qasım otağının altınnan keşməh, boz atın altınnan keşməh vardı sora. Ona da niyətdi olursan. Valdeyin uşağa deyir ki, tutax ki, xəsdələnif, ya nədisə, bu sağalsın, niyət eliyirdi ki, atın altınnan keçəjəh, ya alnın elə çərtəjəhlər. Qətl vaxdı gətirif eliyirdilər. Boz at olurdu. O boz at da imamnardan hansınınsa atıdı da, onu bəziyirdilər. Onda da maraxlıdı ki, heş bir qram tərpəmməzdi, şittih eləmirdi, altınnan lap balaca uşax keçirdi, heş nə eləmirdi, sakit dururdu.
Yeməh bişirirdin, halva çalırdın, imamnarın adına. Həmin gün axşamçağı çalırdın. Səhər çalmağ olmaz, axı hələ döyüş gedir. İndi də elə həmən adət-ənənə var. Ya imamın üçündə də çalırdın, ya da yeddisində, qırxında çalırdıx. İmamın adına yeməh pişir, eysan kimi. Duz salanda deyirsən ki, imam eysanı olsun, imannarın adına salıram. Elə nə yeməh olsa, pişirə bilərsən. Aş da dəmniyə bilərsən, ət də pişirə bilərsən, dolma da eliyə bilərsən, nə istiirsən eliyə bilərsən. Qonum-qonşudan bir neçə adam çağırırsan, gəlif yeyir. Halvanı payleersan. Elə adam var, deyinihli olor40, deyir ki, mən o eysanı verejəm. Deyinihli olur ki, deyir, hə bax bu işim belə düzgün gessin, mən imam eysanı verejəm.
Dostları ilə paylaş: |