Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 6,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
adının tarixi-mənəvi dəyərlərini gəzdirən şəxsiyyət idi. O, «sovet müəlli- mi» statusunun bütün qüsurlu obrazı içində insanlığını, xeyirxahlığını, baş lıcası, yolgöstərənliyini qoruyub saxlaya bilmişdi. Heç təsadüfi deyil- di ki, böyüklü-kiçikli çoxsaylı dostlarının onu həmişə böyük sevinclə qarşıladığı paytaxt Bakıda hamı ona «Məhərrəm müəllim» deyə müraciət edirdi. Prof. M.Cəfərlinin «müəllim» adı təkcə onun özünə yox, dostları- na da bir mənəvi qürur, şərəf gətirirdi. Müəllimlik prof. M.Cəfərli üçün sadəcə peşə yox, hətta yaşlı vaxtla rın - da belə öyrəndiyi, təbliğ etdiyi məktəb idi. 1996-cı ildə çap etdirdiyi «Ali məktəbdə lirik əsərlərin öyrədilməsi məsələləri», 1997-ci ildə çap et dir di - yi «Azərbaycan dastan və nağıllarında fiziki tərbiyə məsələləri» (N.Oruc - əliyevlə birgə) kitabları müəllim-pedaqoqluğun sirlərinə həsr et diyi illərin canlı sübutudur. Bu xüsusda prof. M.Cəfərlinin C.Hacıbəyli və A.Ha cı - yevlə birgə 2000, 2003-cü illərdə çap etdirdikləri «Nurlu ömürlər» iki- cildliyi xüsusi hadisədir. Bu kitablarda ömrünün ən qiymətli illərini, ca nı - nı və ağlının bütün gücünü təhsilin inkişafına vermiş görkəmli müəllim- lərdən bəhs olunur. İkicildliyin adı təsadüfi olmayıb, özü nur saçan Mü əl - lim-Professor M.Cəfərlinin, əslində, bütün ömrü boyu müəllimlikdən nur aldığının bariz göstəricisidir. Prof. M.Cəfərli bir alim kimi «folklor» dünyasına onun ayrılmaz para - diq ması olan «ədəbiyyat» aləmindən gəlmişdi. 1981-ci ildə «Osman Sarı - vəlli və aşıq yaradıcılığı» adlanan kitabdan başlanan ədəbiyyatşünaslıq yolu 1984-cü ildə «Xalqla bağlılıq», 1995-ci ildə «Abdulla Sur və əsərlə - ri» (prof. C.Qasımovla birgə), 1996-cı ildə «Xalqla bağlı sənətkar», 1999- cu ildə «Şeirimizin qoşa qanadı» kitablarından və çoxsaylı mə qa lə lə rin - dən keçərək gələcəyə gedir. M.Cəfərlinin müəllimliyi heç bir halda onun alimliyindən qıraqda tə - səvvürə və təhlilə gəlmirdi. O, həm Azərbaycan folklorşünaslığında, həm də dünya türkologiyasında türk epos düşüncəsinin genetik strukturu və prosessual dinamikası üzrə tanınmış mütəxəssis idi. Adətən, folklorşünas alimlərin fəaliyyətində toplayıcılıqla tədqiqat çılı - ğın nisbəti bərabər olmur. Prof. M.Cəfərli folklorşünaslıq fəaliyyətinə top layıcı kimi başlasa da, görkəmli tədqiqatçı alimə çevriləndə də bu sa - hədəki fəaliyyətini heç vaxt dayandırmamışdı. Və bu, hər şeydən əvvəl onunla bağlıdır ki, onun toplayıcılığı, əslində, folklora vurğunluğunun ifadəsi kimi heç vaxt dayanmayan, fasiləsiz hadisə idi. 1970-ci ildən Xok kənd orta məktəbində müəllim kimi fəaliyyətə başlayanda bu tarix onun həm də folkloru toplamaq tarixi olur. O gündən bu günə qədər keçən 40 ildən çox müddət ərzində heç vaxt toplayıcılıq fəaliyyətinə bir an da olsun ara vermədi. Azərbaycanda tək-tük zəngin toplama arxivi olan alimlərdən idi. Təsadüfi deyildir ki, artıq Azərbaycan mədəniyyəti tarixində funda- 2013/ I 164 mental hadisəyə dönmüş «Azərbaycan folkloru antologiyası»nın 1994-cü ildə çapdan çıxmış ilk cildində – «Naxçıvan folkloru» kitabında M.Cə fər - li zəngin və sanballı folklor mətnləri ilə təmsil olunur. M.Cəfərlinin toplayıcılıq fəaliyyəti onun 2004-cü ildə AMEA Nax çı van Bölməsi İncəsənət, Dil və Əədəbiyyat İnstitutu Folklorşünaslıq şö bə sinin müdiri vəzifəsinə təyin olunmasından sonra daha geniş məzmun və forma kəsb etdi. Bu istiqamətdə əsas toplayıcılarından biri, eyni zamanda redak- toru və ön sözünün müəllifi olduğu «Azərbaycan nağılları»nın birinci cil- dini (B., 2005), həm toplayıcısı və həm də tərtibçisi olduğu «Yol gələr Ordubada» (2005), əsas toplayıcılarından və iki tərtibçidən biri ol duğu «Naxçıvan folkloru» (B., 2007), həm toplayıcısı və həm tərtibçisi olduğu «Naxçıvan bayatıları» (B., 2009) kitablarını, o cümlədən müasir dövrdə Azərbaycan folklorunun toplanması və çapı sahəsində sözün hə qi qi mə na - sında fundamental hadisə olan «Naxçıvan folkloru antologiyası» üç cild li - yini (I cild. Tərtib edənlər: M.Cəfərli, R.Babayev. Naxçıvan, 2010, 511 s.; II cild. Tərtib edənlər: M.Cəfərli, Y.Səfərov, R.Babayev. Naxçıvan, 2011, 496 s.; III cild. Tərtib edənlər: M.Cəfərli, R.Babayev. Naxçıvan, 2012, 560 s.), sözün həqiqi mənasında, Azərbaycan çap folkloru xəzinəsinə verilmiş töhfələr hesab etmək olar. Prof. M.Cəfərlinin bir alim kimi folklorşünaslıq yaradıcılığı, əsasən, Azərbaycan eposu ətrafında mərkəzləşir. O, müasir dövrdə Azərbaycan eposunun öyrənilməsinə layiqli töhfə vermiş görkəmli alimdir. Azər bay - can folklorşünaslığında M.Cəfərlinin eposşünaslıq fəaliyyəti xüsusi mər - hələ – dastanşünaslığın özəl səhifəsi kimi qiymətləndirilir. Prof. H.İs ma - yılov prof. İ.Abbaslının milli dastanlarımızın təsir dina mi kası haqqındakı əsərinə həsr etdiyi ön sözdə yazır: «Azərbaycan folklorşünaslığında Azər - baycan dastanlarının öyrənilməsi dastanşünaslıqda üç elmi əsərlə biri-bi - rindən fərqlənir: 1) Azərbaycan xalq dastanları – M.H.Təhmasib; 2) Eposun poetikası – K.V.Nərimanoğlu; 3) Azərbaycan məhəbbət dastanlarının poetikası – M.Cəfərli. Birinci əsər (M.H.Təhmasib – S.R.) dastanlar haqqında faktları top la - yır, sistemləşdirir və onları eksperimental laboratoriyaya gətirir. İkin ci əsər (K.İ.Nərimanoğlu – S.R.) əməliyyatın bütün mexanizmlərini hazırla - yır, üçüncü əsər (M.Cəfərli – S.R.) isə bilavasitə materiallar üzə rində iş aparır. Məhəbbət dastanlarına struktur təhlil metodunun düzgün tətbiqi, analizin düzgün istiqaməti ona (prof. M.Cəfərliyə – S.R.) inva riant axe ti - pi, məntiqi-semiotik invariantı, oradakı informasiyanın bütöv lü yünü və dastanın nisbi üç bölümünə [şeirlə olan başlanğıc hissə (ustadnamə), das- tan mətninin nəsr və şeirlərlə olan əsas hissəsi (dastanın özü) və son hissə: bu son hissədə aktual üzvlənmə baş verir – sonluq ya toyla («duvaqqap- 2013/ I 165 ma»ya uyğundur), ya da faciə ilə («cahannamə»yə uyğundur) bitir] uyğun məntiqi formulunu (mühakimə-aprobasiya-məntiqi sonluq) müəyyənləş - dirməyə imkan vermişdir. M.Cəfərlinin tədqiqatı Azərbaycan dastanla rı - nın janr özünəməxsusluğunu aydınlaşdırır, digər folklor janrları ilə sərhə- dinin və kəsişən nöqtələrinin dəqiqləşdirilməsi istiqamətindəki iş lə rin ge - nişləndirilməsi tələbini qoyur» . Prof. M.Cəfərlinin Azərbaycan dastanlarının, xüsusilə məhəbbət das- tanlarının strukturuna, mifoloji genezisinə dair tədqiqatları məzmunu ba xı - mından çox zəngindir. Onların təhlilinə çox asanlıqla bütöv monoqra fi ya həsr etmək mümkündür. Lakin bu tədqiqatlarda bir əsas və aydın xətt var: məhəbbət dastanlarının struktur poetika baxımından modelləş di ril məsi. Ümumiyyətlə, Azərbaycan məhəbbət dastanlarının poetik strukturu- nun modelləşdirilməsi təcrübəsi prof. M.Cəfərliyə qədər görkəmli epos - şünas prof. M.H.Təhmasibin yaradıcılığında həyata keçirilmişdir. O, məhz M.H.Təhmasibin qoyduğu pilləni inkişaf etdirərək məhəbbət das- tanlarının öyrənilməsinə Azərbaycan folklorşünaslığı tarixində ilk dəfə olaraq struktur-semiotik yanaşma metodunu tətbiq etmiş və dastanın qu - ruluşuna, onun poetik sisteminə mətn kimi yanaşmış, dastanın quruluşunu yeni prizmadan anlamış, bu quruluşun tərkib elementlərini məhz mətn da - xili sistemdə funksiyaları, funksiyaların gerçəkləşmə məqamı olan funk- sional dinamika və s.baxımından öyrənə bilmişdir. Birmənalı şəkildə qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan məhəbbət das- tanlarının tədqiqinə ilk dəfə məhz M.Cəfərli tərəfindən tətbiq olunmuş struktur yanaşma təcrübəsi (struktur-semantik, struktur-semiotik metod) müəllifə dastan mətnini epik dünya modelinin dastan paradiqması, ger - çəkliyin epik proyeksiyası, etnokosmik düşüncənin davranış kodu və s. kimi modelləşdirməyə imkan vermişdir. Ümumiyyətlə, prof. M.Cəfər li - nin bütövlükdə «Azərbaycan epik düşüncəsinin struktur poe-tikası» adı altında ümumiləşdirilə bilən bu yanaşması Azərbaycan eposşünaslığında bir mərhələ olmaqla, əslində, özünün təhlil aparatı, yanaşma sistemi, et - nokosmik gerçəkliyi, sufi dünyagörüşünü və Azərbaycan məhəbbət dasta - nı kodunu bir müstəvidə birləşdirən analitik sistemi ilə bir məktəbdir. Və bu məktəb alimin Azərbaycanda və xarici ölkələrdə çap olunmuş «Mə - həbbət dastanlarının poetikası» (B., 1997), «Azərbaycan məhəbbət das- tanlarının poetikası» (B., 2000), «Dastan və mif» (B., 2001), «Dastan və mif» (Təbriz, 2006), «Folklor və etnik milli şüur» (B., 2006), «Folklor və Etnik-Milli Şuur» (Ankara, 2007), «Dastan yaradıcılığı» (B., 2007) kimi kitabları və çoxsaylı məqalələrində yaranmış, aprobasiyadan keçirilmiş və konseptual sistem halını almışdır. Prof. Məhərrəm Cəfərli haqqında, xüsusilə onun dastanların struktur poetikası istiqamətindəki əsərləri haqqında çox yazmaq olar. Onun təd - 2013/ I 166 qiqatlarında dünya türkologiyasında epos poetikasını irəli aparacaq, fun- damental tədqiqatları yol açacaq zəngin və orijinal nəzər baxışlar sistemi, konseptual tezislər var. Onsuz da ölüm xəbərini alan gündən beynimdə onun haqqında aram- sız yazılar yazılırdı. Ancaq bugünə kimi onların heç birini oturub işləyə bilməmişdim. Öz xasiyyətimi bilirəm, zamanı qəfildən gələcəkdi. İndi də belə oldu. Səhər kompüteri başqa bir yazı niyyəti ilə işə saldım. Göz lərimin qabağına sən gəldin: ağ haləyə bürünmüş nurlu çöhrən. Rəf - dən struktur poetikaya dair son kitabını alıb şəklinə baxdım. Ancaq indi fər qinə vardım ki, bu şəklində bir ağrı da var: yorğun bir ağrı… Arzuların vardı: «Naxçıvan folkloru» üçcildliyi bitirmək, Bakıya gəl - mək, Folklor İnstitutunda adi elmi işçi olmaq, dostlarla birgə sakit alim ömrü yaşamaq… Üçcildliyi tamamladın, Məhərrəm müəllim, haqqında «Elm» qəzetində resenziyam da çap olundu. Ancaq Bakıya özün gəlmədin, xəbərin gəldi... Hələ də bu xəbərlə yaşayırıq... Ölümünlə də bir dərs verdin mənə. Bu yazımı «Son yazı» adlandırmaq istədim. Qoymadın məni: «Yazıları biz yazmırıq, Yazan yazır – dedin. – Sən öz işində ol, hər şey öz-özünə düzələcək». İnanıram, Məhərrəm müəllim. Mən həmişə sənə inanmışam. Sən ölü - mün lə də məni inandırdın. İnandırdın ki, həyat yalnız bu dünyadan ibarət deyil. Yaddaşla yaşanan ömür əbədidir. Yazımı sizin də bir yaxın dostunuzun AMEA prezidenti Mahmud mü - əl lim haqqında yazdığı yazının son cümləsi ilə bitirmək istəyirəm: Sağlıq olsun görüşərik, Məhərrəm müəllim. Seyfəddin RZASOY AMEA Folklor İnstitutunun “Mifologiya” şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 2013/ I 167 REDAKSİYA TƏQDİM OLUNAN YAZILARIN NORMATİV QAYDALARI 2013/ I 168 MÜNDƏRİCAT 2013/I Qorqudşünaslıq: axtarışlar, aşkarlamalar «DƏDƏ QORQUD KİTABI»NIN ÖYRƏNİLMƏSİNDƏ YENİ TƏHLİL ÜSULLARI....................................................................................................3 “DƏDƏ QORQUD” OĞUZNAMƏLƏRİNDƏ MİFOLO- Jİ TƏFƏKKÜRÜN İLKİN FORMALAŞMASI VƏ DAİRƏVİ-QAPALI TSİKLİ- NİN ƏKSİ......................................................................................................................14 HEYDƏR ƏLİYEV VƏ “DƏDƏ QORQUD KİTABI”........................................................................................................................32 Folklorşünaslıq: problemlər, tədqiqlər AŞIQ ƏLƏSGƏR USTADNA MƏLƏ RİNDƏ POETİK İFADƏ KOMPONENTLƏRİNİN HARMO NİYASI.................................................37 KOSMOS VƏ XAOS OPPOZİSİYASI ŞAH VƏ VƏZİR MÜNASİBƏTLƏRİ KONTEKSTİNDƏ....................................................................48 MÜDRİKLİK VƏ AXMAQLIQ KONTEKSTİNDƏ GÜLÜŞ.........................................................................................61 ƏZİZƏ CƏFƏRZADƏNİN YARADICILIĞINDA TARİXİ ŞƏXSİYYƏTLƏRİN TƏRƏNNÜMÜ..........................................................69 . FOLKLORUMUZDA MİFOLOJİ OBRAZLILIQ.............76 FOLKLOR VƏ ETNOQRAFİYA VASİTƏSİLƏ TURİZMİN İNKİŞAF YOLLARI......................................................83 ƏRƏB XALQ SİRƏLƏRİNİN GENEZİSİ VƏ İNKİŞAFI...........................................................................................87 AZƏRBAYCAN VƏ QARAQALPAQ NAĞILLARIN- DA ŞAH OBRAZI.........................................................................................................94 СAHANDAR AĞA OBRAZININ LİNQVOPOETİK TƏHLİLİ KONTEKSTİNDƏ ETNİK YADDAŞ FORMULLARI..........................................103 Etnik mədəniyyətimizdən LƏNKƏRAN BÖLGƏSİNDƏ NOVRUZ BAYRAMI....110 TƏRTƏR FOLKLORUNDAN ÖRNƏKLƏR...................................................114 Qardaş türk folklorundan AĞ TAYÇI.........................................................................................135 AĞ TAYÇI.........................................................................................135 Folklorşünas təqvimi KAMRAN ƏLİYEV – 60. ƏSRİN BEŞDƏ ÜÇÜ. Tahir ORUCOV....................149 2013/ I 169 İtkilərimiz «SON…» ADLANDIRA BİLMƏDİYİM YAZIM. Seyfəddin RZASOY ..........160 Ramil ALIYEV. NEW METHODS OF THE ANALIYSIS IN “THE BOOK OF DEDE GORGUD”..........................................................................................................3 Khaliyaddin KHALILLI. THE STAGES OF MYTHOLOGICAL THOUGHT IN THE EPOS OF “DEDE-GORGUD” IN TERMS OF THAT PERIOD....................14 Sharabani MAMMADOVA. HEYDAR ALIYEV AND “THE BOOK OF DEDE GORGUD”....................................................................................................................32 Ramiz ALEKPEROV. HARMONY OF POETIC EXPRESSION COMPO- NENTS IN MASTERPIECES OF ASHIG ALASGAR............................................37 Safa GARAYEV. THE SHAH AND VİZİER COSMOS AND CHAOS OPPOSİ- TİON..............................................................................................................................48 Hikmet GULIYEV. LAUGHTER – İN THE CONTEXT WİSDOM AND FOLLY................................................................................................61 Mashallah KHUDUBEYLI. THE DESCRIPTION OF HISTORICAL PERSON- ALITIES IN THE ACTIVITY OF AZIZA JAFARZADE.........................................69 Mehseti ISMAYIL. MYTHOLOGICAL FIGURATIVENESS IN OUR FOLK- LORE.............................................................................................................................76 Ляман ВАГИФКЫЗЫ (СУЛЕЙМАНОВА). ПУТИ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА ПОСРЕДСТВОМ ФОЛЬКЛОРА И ЭТНОГРАФИИ............................................83 Lalа BAYRAMOVA. GENESİS AND DEVELOPMENT OF JENRE SIRA.....97 Shabnam MAMMADLI. THE IMAGE OF SHAKH IN AZERBAIJANI AND KARAKALPAK TALES..............................................................................................94 Tahir RZAYEV. THE ETHNIC MEMORY FORMULAS IN THE CONTEXT OF LINGVOPOETIC ANALYSIS OF CHARACTER СAHANDAR AGA..........103 2013/ I 170 Рамиль АЛИЕВ. НОВЫЕ МЕТОДЫ АНАЛИЗА В ИЗУЧЕНИИ “КНИГИ ДЕДЕ ГОРГУДА”..........................................................................................................3 Халияддин ХАЛИЛЛИ. ЭТАПЫ МИФОЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ В КОНТЕКСТЕ ВРЕМЕННОЙ ОСИ В ДАСТАНАХ "ДЕДЕ ГОРГУД"..............14 Шеребани МАМЕДОВА. ГЕЙДАР АЛИЕВ И “КНИГА ДЕДЕ ГОРГУДА”.......................................................................................32 Рамиз АЛЕКПЕРОВ. ГАРМОНИЯ ПОЭТИЧЕСКОГО ИСПОЛНЕНИЯ КОМПОНЕНТОВ В УСТАДНАМЕ АШЫГА АЛЕСКЕРА...............................37 Сафа Караев. ОТНОШЕНИЯ ШАХА И ВИЗИРА КАК ОППОЗИЦИЯ КОСМОСА И ХАОСА................................................................................................48 Хикмет КУЛИЕВ. СМЕХ – В КОНТЕКСТЕ МУДРОСТИ И ГЛУПОСТИ.................................................................................................................61 Машаллах ХУДУБЕЙЛИ. ВОСПЕВАНИЕ ИСТОРИЧЕСКИХ ЛИЧНО- СТЕЙ В ТВОРЧЕСТВЕ АЗИЗЫ ДЖАФАРЗАДЕ................................................69 Мехсети ИСМАИЛ. МИФОЛОГИЧЕСКАЯ ОБРАЗНОСТЬ В НАШЕМ ФОЛЬКЛОРЕ..............................................................................................................76 WAYS OF DEVELOPMENT OF TOURIZM BY MEANS OF FOLKLORE AND ETHNOGRAPHY......................83 Лала БАЙРАМОВА. ГЕНЕЗИС И РАЗВИТИЯ ЖАНРА СИРЫ...................87 Шебнем МАМЕДЛИ. OБРАЗ ШАХА В АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ И КАРА- КАЛПАКСКИХ СКАЗКАХ.......................................................................................94 Тахир РЗАЕВ. ЛИНГВИСТИЧЕСКОЕ АНАЛИЗИРОВАНИЕ ЭТНИЧЕ- СКОЙ ФОРМУЛЫ ПАМЯТИ ОБРАЗА ДЖАХАНДАР АГИ...........................103 2013/ I 171 Bakı, “Nurlan” nəşriyyatı, 2013 Ədəbi işçilər: Sənubər Kərimova Nail Qurbanov Qumru Şəhriyar Nəşriyyat direktoru: Elşən Hətəmzadə Operator: İlahə Salmanova Kompüter tərtibçisi: Ramin Abdullayev Kağız formatı: 60/84 32/1 Mətbəə kağızı: ¹1 Həcmi: 172 səh. Tirajı: 400 Qiyməti müqavilə ilə Toplu “Nurlan” nəşriyyat-poliqrafiya mərkəzində hazır diapozitivlərdən ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. Toplunun üz qabığındakı şəkil: Mirzəxan Qafarovun “Dədə Qorqud” lövhəsi Ünvan: Bakı, 370004, 8-ci Kiçik Qala döngəsi, 31 Tel: 492-93-14; Fax: 492-93-14 E-mail ünvanı: www.folklorinstitutu.com. 2013/ I 172 Yüklə 6,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|