Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 1,45 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2012/ IV AMEA Folklor İnstitutunun doktorantı SARINLARIN BAYATI VƏ MEYXANALARLA BƏNZƏR VƏ
- Açar sözlər
- Key words
- Ключевые слова
- İşin məqsədi.
68 2012/ IV AMEA Folklor İnstitutunun doktorantı SARINLARIN BAYATI VƏ MEYXANALARLA BƏNZƏR VƏ SARINLARIN BAYATI VƏ MEYXANALARLA BƏNZƏR VƏ FƏRQLİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ FƏRQLİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ XÜLASƏ Sarınların Azərbaycan və türk xalq ədəbiyyatındakı bayatı və manilərlə bənzərliyi indiyədək bir çox alimlərin diqqətini çəkmişdir. Türk sillabik şeirinin davamı olan sarın örnəkləri Anadolu türkləri, qaqauz, iraq türkmanlarının mani, özbəklərin “əşulə”, yaxud “aşulə”, krım tatarlarının “cır”, Kazan tatarlarının “çır”, adlandırdığı eyni şeir şəklidir. Məqalədə sarınlarla bayatı və meyxanaların oxşar və fərqli xüsusiyyətləri araşdırılacaq. Açar sözlər: sarın, bayatı, meyxana, sillabik şeir THE SIMILAR AND DIFFERENT FEATURES OF SARIN, THE SIMILAR AND DIFFERENT FEATURES OF SARIN, BAYATI AND MEYKHANAS BAYATI AND MEYKHANAS SUMMARY The similarity of bayati and sarin in the folk-lore of Azerbaijan and kumukh has led to interest of many scholars. The Anadolu turcks, gasguz, Irag turkmans called this form of poetry as mani, ozbeks as “ashule” or “ashule”, Kirim tatars as jir, Kazan tatars as chir. All of them are the same form of poetry. In article will explore similar and differ- ent feautures of bayati, sarin and meykhana. Key words: sarin, bayati, meykhana, sillabik poem ПОХОЖИЕ И РАЗЛИЧНЫЕ ОСОБЕННОСТИ САРЫН, ПОХОЖИЕ И РАЗЛИЧНЫЕ ОСОБЕННОСТИ САРЫН, БАЯТЫ И МЕЙХАНА БАЯТЫ И МЕЙХАНА РЕЗЮМЕ Сходства баяты и сарын в Азербайджанском и кумыкском фольклоре заин те ре - совал многих учёных. Анатолийских турок, гагаузы, Ирагские тюркманы называет этого стихотворного жанра как мани, узбеки как ашуле, ешуле, Крымские татары как джыр, Казанские татары как чыр. В статье будет исследоваться похожие и раз - личные особенности баяты, сарын и мейхана. Ключевые слова: сарын, баяты, мейхана, силлабическая стихотворения Məsələnin qoyuluşu. Qumuqlar mahnı, nəğməyə sarın deyir. Sarın türk sillabik şeirinin heca vəznli örnəyidir və ümumtürk şeirinin qanuna - uy ğunluqlarını özündə əks edir. Bu şeir dördləmə formasında olur və ab -
par çalanmış qollarıdır. Bu xalqların maddi, mədəniyyət, tarixi, ədəbi və folklor əlaqələrinin öyrənilməsi mühüm amildir. Buna görə də, qumuq və
69 2012/ IV Azər baycan folkorunda mövcud olan oxşar və fərqli xüsusiyyətlərin öy - rə nilməsi hər iki xalqın folklor tarixinin öyrənilməsinə imkan yaradır.
Sarınların Azərbaycan və türk xalq ədəbiyyatındakı bayatı və manilər- lə bənzərliyi indiyədək bir çox alimlərin diqqətini çəkmişdir. Sarınları izah edərkən Çetin Pekaçar belə bir açıqlama edir. “Sarın, şəkil və qafiyə özəllikləri tərəfindən baxıldığında maninin qumuq türkçəsindəki qarşılığı olan mənzum dörtlüklərə verilən addır.” (10, 334) Doğan Kaya sarınlar haqqında yazır: “Sarın qumuqların toylarda və qız və oğlanların qarşılıqlı olaraq (deyişərək – A.Q) oxuduqları mahnılara verilən addır” (6, 625). Əmin Abid də sarınlar haqqında maraqlı fikir yürüdür: “Qu muq” türkcəsilə Dağıstan əhalisi arasında bu mani növü (söhbət sarınlardan gedir – A.Q.) inkişaf etmiş bir haldadır. Bunlar ümumi quruluşca Azər - baycan bayatılarına çox yaxın bir şəkil göstərməkdədirlər.” (1, 205). Əmin Abidin sarınları bayatılarla yaxınlaşdırması təsadüfi hal sayılma- malıdır. Çünki diqqətlə incələndikdə sarınlarla bayatıların heç bir ciddi fərq ləri olmadığını, hətta eyniliyini görə bilirik. Azərbaycan folklorunda bayatı adlanan bu şeir növünü bütün türk dillərində ifadə edən sözlərin anlamı “nəğmə”, “mahnı”, “türkü” kimi tərcümə olunur. Türk nəzminə mənsub alliterasiya sarın və bayatılarda da öz hökmünü qoruyub saxla- maqdadır. “Türk ədəbiyyatı ilə məşğul olan bütün alimlərin təsdiqi ilə türk nəzm şəklində əsas ölçü “qitə”dir (dörtləmələr). Bayatı-mani növü qitə halında bir vahiddir” (1, 223). Bayatıların öyrənilməsində Bəkir Çobanzadə, Əmin Abid, Hə nəfi Zeynallı, Asif Hacıyev, Çetin Pekaçar, Tudora Arnaut, Sədnik Paşayev və s. alimlərin böyük xidmətləri vardır. Bunlarla yanaşı, Elxan Məmmədli özünün “Təcnislər” kitabında bilavasitə bu janr haqqında araşdrıma apar - mışdır (11). Türk sillabik şeirinin davamı olan sarın örnəkləri Anadolu türkləri, qa - qauz, iraq türkmanlarının mani, özbəklərin “əşulə”, yaxud “aşulə”, krım tatarlarının “cır”, Kazan tatarlarının “çır”, adlandırdığı eyni şeir şəklidir. Qumuq folklorunda sarın, Azərbaycan folklorunda bayatı adlan dırılan bu türk şeir örnəyi minilliklərin dərin qatlarından süzülərək bir xalqın, mil- lətin tarixinin, mədəniyyətinin izlərini özündə daşıyır. Qumuq və Azərbaycan folklorunun ən qədim janrlarından biri olan sarınlar və bayatılar forma baxımından sadə görünsələr də, dərin məna kəsb edirlər “Bayatı kiçik lirik şeirdir. Lakin bu lirik şeir öz bədii tutumu,
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|