86
2012/
IV
ləri»nin müqayisəli şəkildə tədqiqi və öyrənilməsi sahəsində bir mənbə
kimi istifadə edilə bilər.
ƏDƏBİYYAT
1. Göyçə aşıqları və el şairləri. /Tərtib edəni Hüseyn İsmayılov, 2 cilddə, I
cild, Bakı: Səda, 2006
2. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: 10 cilddə, VIII c. Bakı: 1984
3. Göyçəli T. Göyçə aşıq məktəbi”, Bakı: Göytürk, 1998
4. Məhərrəmov. Z. XX əsr Göyçə aşıq mühiti. Bakı: NPB, 1997
5. Qasımlı.M Ozan-Aşıq sənəti. Bakı:Uğur 2003
6. Ustad aşıqlar. Tərtib edənlər: P.Əfəndiyev, M.Həkimov, N.Məm mədova.
Bakı:Gənclik, 1983
7. Azərbaycan xalq-professional musiqisi: aşiq sənəti. Bakı: Şur, 2002
8. İ.Ələskərli. Sazlı sözlü Göyçə. Bakı:Azərnəşr, 1999
9. H.İsmayılov. Aşıq sənətinin inkişaf mərhələləri. “Dədə Qorqud” toplusu,
Bakı, 2002/1
Rəyçi: F.f.d. Seyfəddin Rzasoy
87
2012/
IV
AMEA Folklor İnstitutunun doktorantı
e-mail: redshafag@gmail.com
HÖKMDAR VƏ ONUNLA BAĞLI MİFİK GÖRÜŞLƏR
HÖKMDAR VƏ ONUNLA BAĞLI MİFİK GÖRÜŞLƏR
XÜLASƏ
Hökmdarın ilahiləşdirilməsi və fövqəltəbii şəxsiyyət kimi təsvir edilməsi folklor
nümunələrindən və məişətimizdən yan keçməmiş, hətta tarixdə də müəyyən izlər qoy-
muşdur. Məqalədə ayrı-ayrı xalqların hökmdarla bağlı mifik görüşləri və bununla əlaqə-
dar tarixi faktlar müqayisə edilmişdir. Ali hakimiyyətin qədim tarixə malik olması və
insanların göydə Allaha, yerdə hökmdara inamları məqalənin əsasını təşkil edir.
Açar sözlər: hökmdar, Şah Abbas, mifik görüşlər, tarix
THE KING AND MYTHICAL VISION ABOUT HIM
THE KING AND MYTHICAL VISION ABOUT HIM
SUMMARY
The deification of the king and his image as a supernatural person left a mark in folk-
lore and in history. The mythical vision of different people which are associated with the
king and historical facts about him compares in this article. The article traces the rela-
tionship of history and man's faith that the king is God's representative on earth.
Key words: king, Shah Abbas, mythical vision, history
ЦАРЬ И МИФИЧЕСКИЕ ВИДЕНИЯ СВЯЗАННЫЕ С НИМ
ЦАРЬ И МИФИЧЕСКИЕ ВИДЕНИЯ СВЯЗАННЫЕ С НИМ
РЕЗЮМЕ
Обожествление царя и описание его как сверхъестественной личности оста -
вило след как в фольклоре, так и в истории. В статье сравниваются мифические ви -
де ния разных народов, которые связаны с царем, а также исторические факты об
этом. В статье прослеживается взаимосвязь хода истории и веры человека в царя
как в наместника Бога на земле.
Ключевые слова: царь, Шах Аббас, мифические видения, история
Məsələnin qoyuluşu. Azərbaycan folklorunda şah obrazı hər zaman
tədqiqatçıları düşündürən məsələlərdən olmuşdur. Bununla bağlı folklor
nümunələrini araşdırdıqda isə şahlara olan yüksək münasibətin qədim ta-
rixə malik olduğunu və mifik görüşlərdən qaynaqlandığını müşahidə edi rik.
İşin məqsədi. Dastanlarda, nağıl, əfsanə və s. folklor nümunələrində
təsvir edilmiş şah obrazını tarixi baxımdan təhlil etmək və mifoloji araş -
dırmalarla müqayisə etməkdir.
XIX əsrin əvvəllərində danimarkalı V. Münter mixi yazıları oxuyarkən
mətnlərdə tez-tez rast gəlinən bir qrup işarəni padşahlıq rütbəsini göstərən
söz kimi qəbul etmiş və onları «şah», «şahlar şahı» kimi başa düşmüşdü
(21, 75). Düzdür, hələ qədimlərdə nə başçı, nə də hökmdar tərəfindən
88
2012/
IV
idarə edilməyən tayfalar olmuşdur. Məsələn, C. Frezer Avstraliyada belə
tayfalar haqqında və onların praktiki olaraq gənc tayfa üzvlərinin iştirakı
olmadan məşvərət üçün toplaşıb bütün mühüm məsələlərin həlli barədə
qərar qəbul edən qoca və nüfuzlu kişilərin demokratiyasından, daha dəqiq
desək, oliqarxiyasından ibarət siyasi sistemi haqqında məlumat vermişdi.
Müəllifin yazdığına görə, Avstraliya aborigenlərinin məşvərət üçün yı -
ğışan və öz qəbilələrini idarə edən bu ağsaqqallarının çox hissəsi, əsasən,
öz totem klanlarının rəhbərləri olub, ümumi cadugərlik ilə məşğul idilər.
Əfsanələrə görə, bütün insanların – həm dirilərin, həm də ölülərin ruhu ilə
müəyyən mənada bağlı olan müqəddəs daşların və çubuqların saxlandığı
müqəddəs yerləri (adətən, onlar dərənin dibində, yaxud yerin dərinlik-
lərində yerləşirdi) mühafizə etmək onlara həvalə olunmuş funksiyalardan
ən mühümü idi (9, 99). Əslində ən qədim zamanlardan müxtəlif ölkələrdə
bu və ya başqa formada belə birliklər mövcud olmuşdur. Sadəcə olaraq
Avstraliyanın inkişafın ən aşağı səviyyəsində olan yerli əhalisindən fərqli
olaraq bizdə belə tayfalar çoxdan təkamülə uğramış, cəmiyyətdəki quru-
luşlar biri digərini əvəz etmiş və insanlar belə kortəbii idarəçilikdən əl
çəkmişlər. Beləliklə də, zaman keçdikcə insanları müəyyən istiqamətə
yönləndirən bir səlahiyyət sahibi – hökmdar seçilmiş və dövləti o idarə et -
mişdir. Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Erkən Tunc dövrünə (m.ö. IV
minilliyin sonu – II minillik) aid edilən tapıntılar hələ qədimdən Azər bay -
can ərazisində dövləti hökmdarın idarə etdiyini göstərir. Bəzi qə birlərdə
tapılan şarşəkilli cilalı toppuz başlıqları hakimiyyət rəmzi sayılır və hələ
qəbilə icması dövrünə dair tapıntılardandır (4, 25). Həm tarixi, həm də
mifoloji xarakterli bütün məlumatlar şahların hələ cəmiyyət bər qərar
olandan bəri yüksək mövqedə olduqlarını göstərir. Bütün xalqlarda şah -
lara demək olar ki, yüksək münasibət mövcud olmuşdur. Bəs şah sö zünün
mənası nədir və bu yüksək titul kimlərə şamil edilirdi? Şah – fars sözü
olub, Yaxın və Orta Şərqin bəzi ölkələrində və Dehli sultanlığında mo nar -
xın titulu hesab edilirdi. Şah ti-tulu ilk dəfə Sasanilər dövlətində işlənmə -
yə başlamışdır. İranda şahlıq rejimi devrilənədək bu titul şahənşah adı ilə
mövcud idi (3, 473). Sonralar işlənən padşah (farsca «şahlar hökmdarı»)
titulu şahənşah (Yaxın və Orta Şərqdə), imperator (əsasən, Qərbdə) tit-
ullarına uyğundur. Hökmdarın xalq arasında yüksək nüfuza malik olması
mifik görüşlərdə və məişətimizdə də görünməkdədir. Hətta şah haqqında
olan bu mifik görüşlərin təsiridir ki, indinin özündə də məişətdə «şahlara
layiq» ifadəsini ən yaxşı hesab etdiyimiz hərəkət və davranışa, yaxud