Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 1,45 Mb.
|
ləmiş, Qəzənfər Paşayevin İraq-Azərbaycan ədəbi əlaqələrindəki əvəzsiz rolunu, bu sahədəki elmi fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmişlər. Burada mərhum professor Yaşar Qarayevin Qəzənfər Paşayev şəxsiyyə-ti nə və onun İraq türkmənlərinə, Kərkükə həsr etdiyi əsərlərinin miqyasına və əhəmiyyətinə verdiyi çox dəqiq, qiymətli bir fikrini xatırlamaq ye-rinə düşər: ”Bizim üçün İraq Füzulidən, Füzuli Kərbəladan başladığı kimi, Kər kük də Qəzənfər Paşayevdən başlayır». Bu mülahizə, fikrimizcə, Qə - zənfər Paşayevin bu sahədəki yaradıcılığına verilən ən qiymətli fikirlər - dən biridir. Qəzənfər Paşayevin İraq türkmənlərinə və onların folkloruna həsr etdiyi növbəti kitab “İraq-Türkman” folkloru” (3) oldu. Məlumdur ki, böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq hər bir xalqın özünəməxsus şifahi söz sənəti olmuşdur. Bu, şifahi xalq ədəbiyyatı və ya folklor adlanır və o, minil liklər boyu xalqın birgə əməyinin məhsulu olan zəngin, bədii sənət inciləri xəzinəsidir. Hələ çox qədim dövrlərdən etibarən insanlar özlərinin ilk bədii söz sənətini də yaratmağa başlamışlar. Xalq özünün arzu və istəklərini, sevinc və kədərini, ictimai quruluşa, cəmiyyətə münasibətini şifahi xalq ədəbiyyatında – folklorda əks etdirmişdir. Şifahi xalq ədəbiy- yatı hər bir xalqın milli ədəbiyyatının ayrılmaz hissəsi, onun başlanğıcı - dır. O, mənsub olduğu xalqın bünövrəsini təşkil etsə də, onun özünəməx- sus, səciyyəvi xüsusiyyətləri vardır. Folklorda xalqın adət və ənənəsi, dün - yagörüşü və düşüncəsi həqiqi sənət dililə əks etdirilmişdir. Xalq kütlə lə - rinin həyatında elə mühüm, elə əhəmiyyətli hadisə olmaz ki, o şifahi xalq yaradıcılığında bu və ya digər şəkildə öz bədii əksini tapmamış ol sun. İraq türkmənlərinin də çox qədim dövrlərdən başlayaraq yaratdığı şi - fahi xalq ədəbiyyatı – folkloru da əsrlər keçdikcə ağızdan-ağıza, nəsildən- nəsilə keçəcək cilalanmış və saflaşaraq bu günümüzə qədər gəlib çat- mışdır. Onların yaşam tərzi və tarixi də folklorda bu və ya digər şə-kildə əks etdirilmişdir. İraq türkmənlərinin yaratdığı nağıllarda, əfsanələrdə, nəğmələrdə, atalar sözləri və məsəllərdə, tapmacalarda və s. nümunələrdə onların o zamankı həyat və məişət tərzini, adət-ənənələrini, dünya görü - şünü öyrənə bilirik. Bu baxımdan Qəzənfər Paşayevin “İraq-Türkman folkloru” kitabı İraq türkmənlərinə, onların folkloruna həsr edilmiş irihəcmli, qiymətli bir təd - qiqat əsəri kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bunu “İraq-Türkman folk- loru” kitabının elmi redaktorlarından biri, İraq-Türkman tədqiqatçısı Dr. Əbdüllətif Bəndəroğlu kitaba yazdığı “Şah əsər” adlı ön sözdə belə ifadə
154
edir: “Hər bir xalqın folkloru o xalqın güzgüsüdür. O güzgüdə xal qın tar- ixi, dili, inancı, inanışı, adət və ənənələri görünür. Bir xalqı eyicə anlamaq üçün o xalqın, hər şeydən əvvəl, folklorunu mükəmməl öyrənmək gə rək - dir. Qardaşımız Qəzənfər Paşayev İraqda yaşadığı uzun illər boyunca həm İraq xalqını yaxından tanıdı, həm də İraqda yaşayan- qonuşduqları dilin Azərbaycan dilindən fərqli olmayan İraq türkmanlarının ədəbiyyat və folkloru üzrə tədqiqatını davam etdirdi. İraq türkmanlarının folklorunu azərbaycanlı qardaşlarımıza çatdırmaq üçün tədqiqatçı alim, folklorşünas Qəzənfər Paşayev böyük çətinliklərə qatlandı. Yorğunluq bilmədən yara - dıcılığını sürdürdü. Gözəl və unudulmayan əsərlər ortaya çıxardı... Qəzənfər Paşayevin “İraq-Türkman folkloru” kitabına bənzər bir kitab indiyə qədər nə İraq türkmanları tərəfindən, nə də İraq türkmanlarının folkloru ilə məşğul olan xarici alim və tədqiqatçılar tərəfindən ya zıl mış - dır. Qəzənfərin yazdığı bu əsər bizim üçün, yəni İraq türkmanları üçün sevgi və sevinc doğuran, könüllərdə yaşayıb-unudulmayan, işıqlarla dolu bir hadisə kimi qalacaqdır. Bu əsər bizim folklor araş dırıcı la rımızın yol- larını işıqlandırmaq, aydınlandırmaq və yeni bir metodla, yeni tədqiqatlar aparmaq sahəsində doğru və düzgün bir yol olacaqdır.” (3, 9-10) Dörd fəsildən (“İnamım mənim, həyatım mənim”, “Xalq mərasim və nəğ mə lə - ri”, Lirik növ”, “Epik növ”) ibarət olan və AMEA-nın müxbir üzvü, pro- fessor Tofiq Hacıyevin “Professor Pa şayevin elmi yara dı cı lığının zirvəsi” adlandırdığı” (5, 11) “İraq-Türkman folkloru” kitabında xalqın bütün tə - bəqələrinin əsrlər ərzindəki həyat müşahidələri, görüb-götürdükləri, tə bi - ətdən tutmuş cəmiyyətə qədər obyektiv aləm barədəki düşüncələri, tə fək - kürü, anlayışları öz əkini tapmışdır. Maraqlıdır ki, Qəzənfər Paşayev “İraq-Türkman folkloru” kitabının “İnamım mənim, həyatım mənim” fəs- linin “Arxaik janrlar” bölməsində də inam və etiqadlara bağlılığını, rəğ - bətini gizlətmir, onu belə ifadə edir: ”İnansız insan olmaz. İnsanın təbiəti elədir ki, o, müəyyən varlıqlara inanır. İnam və etiqadlar insanı, adətən, pis əməllərdən çəkindirir və xeyirxah işlərə sövq edir. Məhz bu baxımdan xalqın ilkin yaradıcılıq məhsulu kimi, cəmiy yətin gərdişində öz yeri, öz sanbalı olan arxaik janrların tədqiqi böyük dəyər kəsb edir. Buraya, əsasən, inanclar, yemindlər (andlar), fallar, dua lar, bəddualar, xalq mə ra - sim və nəğmələri daxildir... İnsanların real həyat hadisələrinə inam və etiqadlarının bir növ bədii əksi bu janrların əsas səciyyəvi xüsusiyyətlərini təşkil edir. Bunlar inam, müşahidə əsasında sınaq və təcrübədən keçirilərək qətiləşmiş, xalq ya -
155
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|