Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 4,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nübar Həkimova
- __________________________________ Nübar Həkimova
__________________________________ Nübar Həkimova 5 MÜƏLLİFDƏN Əzəli-əbədi dünya yarandığı ilk vaxtdan bəşər övladı hər an təmasda olduğu, onu əhatə edən maddi varlıqda və elə- cə də insanın öz daxili aləmində, baş-beyində baş verən feno- menlərin sirli-sehirli duyumunu, anlamını imkanı daxilində aşkarlamaq üçün saysız-hesabsız "niyələrin" səbəbini araşdır- mağa çalışmışdır. Sözsüz, bu axtarışlar əsrlər boyu gah uğur- lu, gah da uğursuz olsa da, bu günə qədər öz aktuallığını itir- məmişdir. Fenomenlərin belə sirli-sehirli möcüzələrinin elmi əsasını şərh edərkən filosof, fizioloq, psixoloq, təbabət alim- ləri əsasən iki baxımdan çıxış etmişlər. Belə ki, onların bəzisi fenomenlərin sirrini arayıb-araşdırmada inama da olduqca sərt mövqedən yanaşırlar. Onlar möcüzələrə inamı avamlıq, nadanlıq, elmdə gerilik kimi qələmə verirlər. Bu xətt indi də bəzi alimlər arasında davam etməkdədir. Bizə elə gəlir ki, bir halda ki, alimlərin axtarışında bir-birini inkar edən, ziddiyyətli fikirlər var, deməli, orada fenomenlərin elmi cəhətdən axtarı- şına ciddi ehtiyac vardır. Müasir fizioloqlar, psixoloqlar, tə- biətşünaslar, təbiblər, fenomenlərin sirrini öyrənib elm alə- mində geniş yayılmış məntiqi mühakimlərdən kifayət qədər dövri mətbuatda söhbət açmış və açırlar. Elə bilirik ki, bizim fizioloqlar, psixoloqlar, təbabət sahəsində çalışan alimlərimiz gələcəkdə tərəfimizdən tezisvari verilən bu informasiyalara biganə qalmayacaqlar. Xüsusilə, yuxu, yuxugörmə yorumları və yozumlarına aid müdrik xalqımızın şifahi xalq ağız icadlarında olduqca zəngin materiallar vardır. Elə bilirik ki, bizim fizioloq, psixoloq, və təbabət sahə- sində çalışan alimlərimiz gələcəkdə verdiyimiz bu informa- PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Nübar Həkimova ___________________________________ 6 siyalara biganə qalmayacaqlar. Yuxu, yuxugörmə və onun yorumu-yozumuna hələ era- mızdan çox-çox əvvəl başlansa da, bu günə qədər bir çox antik, orta əsrlər və müasir alimlərin diqqətini özünə cəlb etsə də, hələ də onun elmi əsasları kifayət qədər açılmamışdır. Yuxu- görməyə tarixin müxtəlif kəsimlərində, müxtəlif dövrlərində alimlər gah dini-mistik, gah da dünyəvi aspektdən yanaşmışlar. Yuxugörmə daha çox (80-90%) səthi yuxu fazasından oyanma vaxtı və ya həmin fazadan keçən bir neçə dəqiqə ərzində baş verir. Yuxugörmə zamanı hiss və həyəcanların xarakteri hər fərdin sinir sistemi tipindən, onun sağlamlıq dərəcəsindən və s. asılıdır. İndi yuxu və yuxugörmə problemləri təkcə psixologi- ya, fiziologiya, təbiət, təbabət sahələrində çalışan alimləri deyil, o həm də biokimya, etnoqrafiya, etimologiya mütəxəs- sisləri və folklorşünas alimlərimiz tərəfindən də öyrənilir ki, bu da öz növbəsində diqqətdən kənarda qala bilməz. Çünki bir prosesin insanın özü ilə bağlı fizioloji əsasları mövcud- dur. Yuxu prosesi insan orqanizmini tənzim və təmin etmə prosesidir. Bunun elmi əsasları açılıb şərh edilməlidir. Azərbaycan xalqının zəngin şifahi ədəbiyyatının epik epik-lirik, lirik janrlarında, xüsusilə epik-lirik, dinamik-dram- atik ünsürləri özündə birləşdirən çoxsaylı məhəbbət və qəhrəmanlıq dastanlarımızda yuxu, yuxugörmə, həmçinin dastanlarımızı düzüb-qoşan ustad aşıqlar haqqında işlədilə: "haqq aşığı", "şeyx", "ürəkləri oxuyan", "bilici usta baba və başqa bu kimi qəribə səslənən ad – titullara, ləqəblərə tez-tez rast gəlirik. Bunlara təsadüfi ifa kimi baxmaq olarmı Qətiyyən yox! Zəngin şifahi xalq ədəbiyyatımızda xalqımızın psixo- PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com __________________________________ Nübar Həkimova 7 logiyası, onun yüksək psixi mədəniyyətini gözəl səciyyələn- dirən psixoloji görüşləri özünün parlaq ifadəsini tapmışdır. Uzun əsrlər yolçusu haqq aşıqlarına sözün əsl mənasın- da insan sərrafları – psixoloqları desək səhv etmərik. Bu qəbil oba-elat psixoloqlarında, müdrik ustad aşıqlarında telepatiya, intuisiya, təlqin-təsiretmə qabiliyyəti olduqca güclüdür. Təsa- düfi deyildir ki, xalq onları "ərşdən-gürşdən", "yerin altından- üstündən", "gözəgörünməz aləmdən", "o dünyadan – bu dünyadan" xəbər verən bilicilər kimi qələmə verir. Bu qəribə ad-titul sahibləri yurdu qarış-qarış gəzir, xalqın əhvalını, düşüncəsini, duyumunu toy-nişanlarda, xalq şənlikləri, el-oba məclisləri və eləcə də yas mərasimlərində müşahidə edirlər. Onlar özlərinin düzüb-qoşduqları epik, lirik, epik-lirik əsərlərində sözün sehri ilə yaşadığı dünyanın gərdişindən, vərdişindən söhbət açır, dinləyicilərin qəlbinə nüfuz edirlər. Yuxu və yuxugörmə hallarının təfsiri, onların poetik sözün işığında yozumları məhz ustad aşıqların epik-lirik das- tan qəhrəmanlarının psixoloji aspektdən hiss-həyəcanının, fikir oxunuşunun şərhi inandırıcıdır. Bu baxımdan Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının rəngarəng janrlarında, xüsusilə dastanlarda, nağıllarda, aşıq şeir şəkillərində istənilən qədər zəngin materiallar vardır. Bütün bu dediklərimizdən o da aydın olur ki, dastan söylə- yən aşıqlarımız, nağıl deyən müdriklərimiz güclü, bədii tə- fəkkürə malik xüsusi istedad sahibləridir. Başqa sözlə desək, ustad-dədə, haqq aşıqlarında beyin öz inkişafının çox yüksək mərhələsinə çatır ki, onların düzüb-qoşduqları, yaratdıqları "möcüzələr" ilə psixi fəaliyyətlərinin bütün sahələrində oxucusunu, dinləyicisini heyran qoyur. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 4,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|