Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

---

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI 
MƏHƏMMƏD FÜZULİ adına ƏLYAZMALAR İNSTİTUTU 
 
 
 
 
Vüsalə Musalı 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
OSMANLI TƏZKİRƏLƏRİNDƏ  
AZƏRBAYCAN ŞAİRLƏRİ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakı – 2009 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
2 
 
Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyası  Məhəmməd  Füzuli 
adına  Əlyazmalar  Ġnstitutu  elmi  Ģurasının  25  sentyabr  2009-cu  il 
tarixli 8 № li iclasının qərarı ilə nəĢr edilir. 
 
 
 
 
Elmi redaktoru:                      Azadə Musayeva, 
                              filologiya elmləri doktoru 
 
Rəyçilər:                                Əsgər Rəsulov, 
                                       filologiya elmləri doktoru, 
                                            
                                              Aydan Xəndan, 
                                       filologiya elmləri namizədi  
 
Musalı (Səmədova) Vüsalə Azər qızı. Osmanlı təzkirələrin-
də  Azərbaycan şairləri. Bakı, “Nurlan”, 2009, 366 s. 
 
 
Bu monoqrafiyada Osmanlı təzkirələri əsasında XVI-XX əsrlərdə müxtəlif 
səbəblərlə  Türkiyəyə  köçmüĢ  Azərbaycan  Ģairlərinin  həyat  və  yaradıcılığı 
tədqiq olunmuĢ, Azərbaycan - Türkiyə mədəni və ədəbi əlaqələri öyrənilmiĢdir. 
Osmanlı  təzkirələrində  xatırlanmıĢ  Azərbaycan  Ģairləri  haqqındakı  məlumatlar 
orijinalda olduğu Ģəkildə təqdim olunmuĢdur. 
 
              
 
                                           
 
 
 
   © Əlyazmalar İnstitutu, 2009 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
3 
MÜNDƏRİCAT 
 
 
İxtisarlar..................................................................................................4 
Ön söz.......................................................................................................5 
I Fəsil Azərbaycan mühacirəti və Osmanlı təzkirəçiliyi 
1.1. Azərbaycanlı mühacirlər Osmanlı dövlətində.............................................15 
1.2. XV-XX əsrlər Osmanlı təzkirəçiliyi............................................................19 
II Fəsil Osmanlı təzkirələrinə görə Azərbaycan və azərbaycanlılar 
2.1.  Osmanlı  təzkirələrində  azərbaycanlı  Ģairlər  haqqında  bio-biblioqrafik 
məlumatlar..........................................................................................................31 
2.2. Osmanlı təzkirələri Azərbaycanın tarixi və mədəni həyatı haqqında..........38 
III Fəsil Azərbaycan – Türkiyə mədəni və ədəbi əlaqələri 
3.1. Təzkirəçilərə görə Azərbaycan Ģairlərinin Osmanlı ölkəsinə gəlmə səbəblə-
ri.........................................................................................................................71  
3.2. Azərbaycanlıların Osmanlı mədəniyyətinə töhfəsi.....................................76 
3.4. Osmanlı Ģairləri Azərbaycanda...................................................................78 
3.3. Azərbaycan klassikləri və Osmanlı ədəbiyyatı...........................................80 
Nəticə.....................................................................................................
98
 
IV Fəsil XVI-XX əsrlər Osmanlı təzkirələrində Azərbaycanlı şairlər 
(tədqiqat-orijinal mətn)......................................................................
101
 
Ədəbiyyat.............................................................................................
325
 
Lüğət....................................................................................................
334
 
Göstərici...............................................................................................
349
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
4 
 
İXTİSARLAR 
 
A = Ali Amiri. Tezkire-yi Ģuara-yi Amid. Ġstanbul: Matbaa-Amid, 1327. 
AÇ  =  Kılıç  F.  MeĢairüĢ-Ģuara.  Ġnceleme-tenkitli  metin.  BasılmamıĢ  doktora  tezi.  Gazi 
Üniversitesi, SBE. Ankara, 1994. CLXXIX + 1095 s. 
AH = Çinarcı N. ġeyhülislam Arif Hikmet Beyin TezkiretüĢ-Ģuarası ve transkripsiyonlu 
metni. Yüksek lisans tezi. Gaziantep Üniversitesi. SBE, 2007, V+132 s.  
B = Beyani Mustafa bin Carullah TezkiretüĢ-Ģuara / haz. Ġ.Kutluk. Ankara: TDK, 1997, 
90 + 345 s. 
DES = Ġpekten H., Ġsen M., Toparlı R. Tezkirelere göre divan edebiyatı isimler sözlüğü. 
Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988, 579 s.  
DİA = Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi 
ED = Esrar Dede.  Tezkire-i Ģuara-yi  mevleviyye / haz. Ġ.Genç. Ankara,  Atatürk Kültür 
Merkezi Yayınları, 2000, VI+596. 
F = Fatin Davud. Xatimətül-əĢar. Ġstanbul: 1271. 
İB  =  Ġsmail  Beliğ.  Nuhbetül-asar  li-zeyli  Zübdetil-eĢar  /  haz.  Prof.  Dr.  A.Ab-
dulkadiroğlu. Ankara: AKMB Yayınları, 1999, XXXVI +554 s.  
KAF = Kafzade Faizi. Zübdetül-eĢar. Süleymaniye Kütübhanesi. ġehit Ali PaĢa bölümü, 
N1877. 
KIN = Eyduran A. Kınalızade Hasan Çelebi. TezkiretüĢ-Ģuara. Ġnceleme-tenkitli metin. 
BasılmamıĢ doktora tezi. Gazi Üniversitesi, SBE. Ankara, 1999. XIII+995+1151 s.  
L  =  Latifi.  TezkiretüĢ-Ģuara  ve  tabsıratün-nuzama  /  haz.  R.Canım.  Ankara:  Atatürk 
Kültür Merkezi BaĢkanlığı, 2000, IX+ 935 s.  
M  =  Mücib Mustafa.  Tezkire-i  Mücib  /  haz.  K.Altun.  Ankara:  Atatürk  Kültür  Merkezi 
BaĢkanlığı, 1997, 84 s.  
MK = Mahmud Kemal Ġnal. Son asır türk Ģairleri. 1.- 4. c. Ankara: Türk Tanıtma fonu, 
1999-2000, 678 s. 
Nail  =  Tuman  N.  Tuhfe-i  Naili.  Milli  Eğitim  Bakanlığı  Yayımlar  Dairesi  BaĢkanlığı 
Kütüphanesi, B. 870. 
R  =  Ramiz  ve  Adab-ı  Zurafası.  /  haz.  S.Erdem.  Ankara:  Atatürk  Kültür  Merkezi 
Yayınları, 1994, XLVII+401 s. 
Rİ = Seyyid Rıza Zehrimarzade. Rıza tezkiresi. Ankara: Türk dili ve edebiyatı kitapları, 
2002, VII + 109 s. 
S = Sehi Bey. Tezkire HeĢt-bihiĢt / haz. M.Ġsen. Ġstanbul: Tercüman qazetesi, 1980, 260 
s. 
SAF  =  Mustafa  Safai  Efendi.  Tezkire-i  Safayi  /  haz.  P.Çapan.  Ankara:  Atatürk  Kültür 
Merkezi BaĢkanlığı Yayınları, 2005, 750 s. 
SAL  =  Salim  Efendi.  TezkiretüĢ-Ģuara  /  haz.  A.Ġnce.  Ankara:  Atatürk  Kültür  Merkezi 
Yayınları, 2005. IV+756 s. 
Y  =  Erdem  S.  Mehmet  Salih  Yümni.  Tezkire-i  Ģuara-yi  Yümni  //  Türk  Dünyası 
araĢtırmaları, 1988 Ağustos, № 55, s. 85-112.   

---