Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 249 lar və otuz iki hərfi Ģəkl-i insanda bulmıĢlardur. Bu mətlə anundur. Mənası elmi hürufə mütəalliqdür. Mətlə Yüzün müshəfdür, ey nur-i müsəvvər, Təala Ģanuhu Allahu-əkbər. Nəsr: diyü ana ima və iĢarət idər. Və cəmi-i əqsam-i əbdal u əbrar ki, uĢaq Ģəqqi ola, bunlarun məsləyinə gidər. Marrüz-zikr olan tayifə ki, məzahib-i ərbəədən birun ola, əksəri Fəzlullahi və Ģiə və zindiqanun gümrah-i birahidür. MüĢarünileyh dəxi müma- ileyh Fəzlüllahun mürid ü mürəbbalarındandur. Nitəki Ģeirində vardur. Beyt Elm-i hikmətdən bilürsən gəl bərü, gəl, ey həkim, Sən Nəsimi məntiqindən dinlə gəl, Fəzlüllahı gör. Amma ərbab-i təriqətdən bəzilər didi ki, Nəsimi Fəzlüllahi degüldir, bəlkə Nemətullahidür. Gərçi fəzlə iriĢmiĢ və elm-i hürufi andan görmüĢ idi. Ġlla Nemətullah-i Vəli sikkəsin çəkərdi və elm ü süddəylə cəmaətkəĢ-i abdal u əbrar olub, yürirdi. Amma bu fəqir ü həqir məzkuri fəhva-yi kəlimatından və məzmumat-i əbyatından vəhdət-i vücud qayillərindən və həm hüruf elminün kamillərindən dərk etdüm. Zira əksər-i kəlimatı vəhdət-i vücuddan və vücud-i mütləqdən dəm vuranlar bəhs edər. Bu beyt gibi: Aləmül-qeybün vücudı kainatun eynidür, Gər sər idrak eyləməzsən bəlkə səndədür qüsur . Vələhu ƏrĢ-i müəlləq bənəm fail-i mütləq bənəm, Həqq iləyəm, Həqq bənəm, iĢdə tanuq ĢeĢ cəhət. Nəsr: “Mənaqibül-vasilin”də yazar ki, Seyyid Nəsimi hürufi degül idi, amma hüruf elmindən xəbərdar idi və xəvass-i hürufa vaqif-i əsrar idi. Ol məqali nə məqamda söyləmiĢdür bilürdi. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 250 Tövhid-i Zata irüb, sifətdə fəna bulmayan keyfiyyət-i əsrarından xəbərdar olmaz və məani-yi məqalatın fəhm itməyən məqamatına vüquf bulamaz. Və rəvayət idərlər ki, ömr-i axirlərində aləm-i qeybdən və cəzəbat-i lareybdən cəzbə yetiĢüb, nicə zaman kən- dündən getdi. Biz-zəruri ol asar-i cəzbə ilə ġeyx Mənsur-i Həllac- leyin cəzbe-yi eĢqi həzm ü hövsələyə qadir olmayub, əsrar-i vaci- bül-kətmi izhar u ikĢaf və faĢ itdi. Nitəkim dimiĢlərdür: Beyt Diriğa sərçə seyd eylərmi ənqa, Sığarmı kuzəyə əmvac-i dərya. Nəsr: Sirrinə vaqif olan ariflər məzkura aĢiq-i məcbur və sirr-i Həzrət-i ġeyx Mənsur dimiĢlər. Ənəl-həqq sirrini ki təkrar eylədi və təhqiq itdi, bu gəldi anı təxətti itmədi, təsdiq itdi. Bu də- xi ol meracı buldı. Çünki ənəl-həqq qailinün biri dəxi bu oldı və qətlinə bais olan əbyatından biri budur dimiĢlər. Beyt Mənsur ənəl-həqq söylədi, həqdür sözü, həqq söylədi, Anun cəzası qəm degül, biganədən bərdar imiĢ. Nəsr: Məsayil-i ləməatdandur ki, istilahat-i məĢayixdə bu məqama qürb-i fərayiz dirlər. AĢiq kəndü vücudın ifna idüb, eyn-i məĢuq olduğı məqamdur. Xaricdə misali qətre-yi baran dəryaya irüb, vücudın məhv-i mütləq itdügi məqamdur. Əhl-i zahir qatında küfürdür. Lakin əhl-i batin qatında iman-i kamildür. Əhl-i zahir qatında küfür olduğı budur ki, məqam-i küfrə qərib girdab-i qərib- dür. Zira məhəll-i müzəlləqadur. Nəuzubillah, əgər bu məqama ir- mədin və cəzbe-yi Ġlahi birlə vasil-i Həqq olmadın, bu gunə kəli- matı təqlid ilə söylərsə kafir olması müqərrərdür. Beyt Ey müqəllid, əhl-i təhqiqə iriĢ, təqlidi qo, Əhl-i təqlidün, bilürsün, olmaz imanı dürüst. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 251 Və bil-cümlə Ģol kəlam-i kiram-pəyam ki, indəl-üləma Ģər-i Ģərifə müvafiq olmaya və kitabullah u kitab-i Rəsulüllaha mütəbə- qati bulunmaya, hikmət məhz olursa əhl-i Ģəriət olan, anı dilə almağa yaramaz və Ģol vəliyy-i vilayət müxbir ki, mələk-vəĢ gök- lərdə uçsa və yeddi bəhri vəch-i yer gibi yürüyüb geçsə, əfal ü əqvali xilaf-i Ģər olsa, fitva hökmincə etibar olmaz. Zira xəvariq-i adə necə dall-i dəlalət-ayindən dəxi sadir u zahir olur. ĠĢıq Ģiqqi gibi və rahib cinsi gibi. Amma elmi və mərifəti olanlar bu məqulə nəsnələrə etibar etməzlər. Beyt Mərtəbə sananlar istidracını, BaĢına giyər dəlalət tacını. Mümaileyhə asar-i eĢq-i vəhdiyyədən bir ləmə və Ģəmmə va- qi olmaqla həzm ü hövsələsi mütəhəmmil olmayub, kəĢf-i əsrar it- di. Axir Mənsur-var ol yolda baĢı yitdi. Beyt Sirr açdı sər verməkdən qayırmadı, Dost yolında can virməyən canana irmədi. Beyt Gəl ey can, eĢqə qurban ol ki, qurban olmayan eĢqə, Nə anun həcci həcc oldı, nə eydün əkbərindəndür. Məzkurun bəradər-i kihtəri ġah Xəndan Julidə-muy ki, məc- zub-sifət salik-i Xuda-cuy idi və əhl-i hal kiməsnə idi. Nəsihətən bu beyti yazub irsal eylədi. Beyt Gəl bu sirri kimsəyə faĢ eyləmə, Xan-i xassı amməyə aĢ eyləmə. Nəsr: Ol dəxi varidatından bu əbyat-i qüdsi-simatla cavab yazdı: Nəzm Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 252 Dərya-yi mühit cuĢa gəldi, Kövn ilə məkan xuruĢa gəldi. Sirr-i əzəl oldı aĢikara, AĢiq necə eyləsün müdara. Yer göy arası Həqq oldı mütləq, Söylər dəf ü çəng ü ney ənəl-həqq. Nəsr: Aqibət əimme-yi üləma-yi ərəb fi-Ģəhri Hələb bəzi əsrar-i kəlimatın Ģeir-i Ģərifə müxalif bulub, qətlinə fətva virdilər və təvil-i kəlamın istima u əsğa itməyüb, ol eĢq qurbanınun postın çıkardılar və sözün zahirinə nəzər idüb, təriq-i Ģeirün yolın vardı- lar. Zira zahirdür ki, ərbab-ı Ģeirün mətmə-yi nəzəri zahirədür, nə sərayir ü zəmayirədür. Mərqumun əsrar-i sülukinə vaqif ü müttəle olmaq istəyən divanına nəzər itsün və divanlarında mərsum olan müqəttəata və rübaiyyata mütaliə itsünlər. Əgər mərd-i salik və maarifə malik isə məaric-i məqamatın məna-yi məqalatından bilsün. Zira zəban-i zahir lisan-i batinün bürhanı və tərcümanıdur. Bu beyt məqbul-i məĢayix-i kiramdur. Beyt Hər ki bu bəhrə talmadı, ma-i tühurı bulmadı, Tiyb ü tahir olmadı, yokdur anun təharəti. Hüsniyyatında çəndan rəng ü məzə yoqdur. Amma, nüutı və ilahiyyatı məĢayixanə və vaizanədür. Xüsusən farisisi. Bu bir kaç əbyat-ı fürs mərqumun divan-i sanisindəndür. ﻮت ﺐﻟﺎط ﻥدص لا شﺑ ﻡذﻗ ذﻳﺎﺑ ﺍس ذﻴح ﻥدص لاﺍ ﻡد تذحﻭ ﻢﻟﺎﻋ سد ﻥﺍصﺍ ذﻌﺑ ﻥس گ ﻥدسﻭآ تعد ﻪﺑ ﻰﻛ تﻘﻴﻘح صﺍ ﻯﻮﺑ ﻭ چ شﺑ ذص ﻞﻛ ﻥﻭ گ ﻥدص ﺍشﺤص شﺑ ﻪﻤﻴخ ذﻳﺎﺑ ﻦﻜﻣ عﻳﺎض ﻖح شع ذﻠﻘﻣ ﺎﺑ ﻰﻤﻴغﻧ ﻯﺍ تخﺎح ﻡد ﻰﻠدت صﺍ پ ﻥدص ﺎﻨﻴﺑ ﺎﻧ ؼﻳ Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|