Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
Təbriz, Lənkəran, Şuşa, Səmərqənd şəhərlərindən din xadimləri, şair və ədiblər gəlmişdilər. Bütün yas məclislərində “Quran”ı şairin yaxın dostu, Əliağa Vahidin də ustadı olmuş Məşədi Azər oxumuşdur. Haşım bəyin qızı Nəcibə xanım da Azərbaycanın teatr və kino sənətində özünəməxsus iz qoyub. Bu gün də Nəcibə Məlikovanın adı teatr-kino xadimləri sırasında hörmətlə çəkilir. Yaxşı xatirimdədir, onlar bizim bağa tez-tez gələr, keçmişin şirin xatirələrindən, ata-babalarımızın sənətə məhəbbətindən, sənətkara hörmətindən ürək dolusu danışardılar. Etiraf etmək istərdim ki, dövrünün qüdrətli söz ustadı, müqtədir şair, “Məcməüş- şüəra” ədəbi məclisinin üzvü, xeyriyyəçi Haşım bəy Saqibin əsərləri sovet dövründə demək olar ki, nəşr olunmamışdı. Bu biganəliyi ilk dəfə Rəhimağa İmaməliyev aradan qaldırdı. O, 1996-cı ildə “Boz oğuz” nəşriyyatında Haşım bəy Saqibin şeirlərindən ibarət “Kİm-kimədir” adlı kitabı nəşr etdirdi. Lakin bu kitab Haşım bəy Saqibin yaradıcılığının çox az bir hissəsini əhatə edirdi. Nəhayət, Haşım bəy Saqibin əsərlərini Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun elmi işçisi Hacı Mustafa Əliyev bir yerə toplayaraq klassik “Divan” üslubunda tərtib etdi. Ümumiyyətlə, AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun mədəni irsimizin qorunmasında rolu müstəsnadır. Qeyd edim ki, Hacı Mustafa Əliyev şair-qəzəlxan, füzulişünas-alim, klassik ədəbiyyatımızın və muğamlarımızın gözəl bilicisi, unudulmaz dostum Hacı Mail Əliyevin oğludur. Atalar misalı var: ”Ot kökü üstündə bitər”. Mən belə bir gözəl əsərin araya-ərsəyə gəlməsinə görə kitaba əmək sərf edən hər bir kəsi təbrik edir və öz dərin təşəkkürümü bildirirəm. Milli mədəniyyətlərə qloballaşma, xarici amillərin təsirinin gücləndiyi bir şəraitdə milli-mənəvi dəyərlərimizi qoruyan insanlara hər zaman minnətdar olmalıyıq. Sanki şair “Qalmaz” rədifli qəzəlinin son beytini bu günü görərək yazmışdır: Təng olsa cəhan mülki sana, səbr elə, Saqib, Dut fəqrü fənani, kişi təşvişdə qalmaz. Ziyad Səmədzadə akademik
5 ÖN SÖZ Qədim və zəngin tarixə malik Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında və xalqımızın mədəni həyatında ədəbi məclislərin çox böyük rolu olmuşdur. XII yüzillikdə Eldəgizlərin, Şirvanşahların, XVI yüzillikdə Şah İsmayıl Xətainin sarayında dövrün görkəmli sənətkarlarının toplandığı ədəbi məclislər mədəniyyət tarixinə düşmüşdür. XIX yüzillik ədəbi məclislər tarixində, belə demək mümkünsə, intibah dövrü sayıla bilər. Həmin yüzillikdə Tiflisdə Mirzə Şəfi Vazehin və Gəncədə Mirzə Mehdi Nacinin başçılıq etdikləri “Divani-hikmət”, əsrin 30-cu illərində Qubada A.A. Bakıxanovun rəhbərliyi ilə “Gülüstan”, yüzilliyin ortalarından etibarən Ordubadda Hacağa Fəqirin, onun vəfatından sonra isə M. Sidqinin başçılığı ilə “Əncümənüş- şüəra”, 1850-1900-cu illərdə Lənkəranda Mirzə İsmayıl Qasirin rəhbərlik etdiyi “Fövcül- füsəha”, 1867-ci ildən Şamaxıda əvvəlcə Seyid Əzimin, sonra isə Molla Ağa Bixudun başçılığı ilə “Beytüs-səfa”, 1864-cü ildən Şuşada əvvəlcə Hacı Abbas Agəhin, daha sonra X.B. Natəvanın rəhbərlik etdikləri “Məclisi-üns”, 1872-ci ildə Mir Möhsün Nəvvabın təşəbbüsü ilə yaradılmış “Məclisi-fəramuşan” və nəhayət, əsrin 60-cı illərində Bakıda Məhəmmədağa Cürminin rəhbərliyi ilə “Məcməüş-şüəra” kimi ədəbi məclislər fəaliyyət göstərmişdir. Qeyd edək ki, klassik irsin öyrənilməsində, söz sənətinin xalq arasında təbliğ olunmasında, həmçinin yeni-yeni istedadların üzə çıxmasında ədəbi məclislərin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bu ədəbi məclislərin iştirakçılarının əksəriyyəti əsasən Füzuli ədəbi məktəbinə mənsub olmuşlar. Onlardan bir çoxu öz yaradıcılığında nəzirələrə daha çox yer ayırsalar da, hər biri özünəməxsus bədii ifadə tərzi, sözü və dəst-xətti ilə seçilmişdir. Məclis şairlərinin çoxu klassik ədəbiyyatın görkəmli nümayəndələri səviyyəsinə yüksəlməsələr də, onlar klassik ədəbi janrların əksəriyyətində qələmlərini sınamış, ədəbi prosesin gedişində bu və ya digər dərəcədə iştirak etmişlər. XIX əsrin ikinci yarısından XX yüzilliyin 20-ci illərinə kimi mövcud olmuş “Məcməüş-şüəra” ədəbi məclisi təqribən yarım əsrdən çox fəaliyyəti dövründə bir çox nüfuzlu, qüdrətli şairlər yetirmişdir. Məhəmmədağa Cürmidən sonra Məşədi Azərin sədr olduğu bu ədəbi məclis eyni zamanda muğam, musiqi ocağı kimi təkcə Bakı və Abşeronda deyil, Şamaxı, Şuşa, Dərbənd, Lənkəran, Təbriz şəhərlərində də tanınmış, onun ayrı-ayrı üzvləri həmin şəhərlərdəki ədəbi məclislərlə əlaqə saxlamışlar. Təsadüfi deyil ki, “Məcməüş-şüəra” üzvü Haşım bəy Saqib “Məclisi-üns”ü təşkil edənlərdən biri Mirzə Rəhim Fəna ilə yaxından dostluq etmiş, onun vəfatından çox kədərlənmiş, bu münasibətlə şeir yazmışdır: Bivəfadür bu cəhan əhli, bütün mafiha, Ey könül, eyləmə bir zərrəcə meyli-dünya. Qəmə aludə ikən, gəldi genə qəm xəbəri, Qapumi açdı xəbər verdi mana badi-səba. Səfəri-axirətün dutdı yolın, fəryad et, Ney kimi şamü səhər Mirzə Rəhim, yə`ni Fəna... 6
Həmin illərdə Ağakərim Salik, Əbdülxalıq Yusif, Əbdülxalıq Cənnəti, Məşədi Azər Buzovnalı, Ruhulla Qafil, Əbdülhəmid Mina, Məhəmmədağa Cürmi, Mikayıl Seydi, Qüdrətəli Qüdrət, Ağadadaş Müniri, Ağadadaş Sürəyya, Hacı Dadaş Qaib, Məhəmməd İsmayıl Asi, Mirzağa Dilxun və digər şairlərin əsərləri geniş oxucu kütləsi içərisində dərin rəğbət qazanmış, sevilə-sevilə oxunmuşdur. Məhz o dövrdə məşhurlaşanlardan biri də Haşım bəy Saqib olmuşdur. Haşım bəy Hacı bəy oğlu Heybətbəyov 1870-ci ildə Bakının Buzovna kəndində tacir ailəsində dünyaya gəlmişdir. Yeri gəlmişkən, Heybətbəyovlar təkcə Buzovnanın deyil, eyni zamanda Bakının ən məşhur və qədim nəsillərindən biridir. Haşım bəy bir şeirində özü barədə belə deyir: ...Kişiyəm, türkdür əslim, nə farsam nə ərəb, Əgərəm baş nə şəhü xanə, nə də ağayə. Nokərəm türkə, təmizlikdə onun qanı hələ, Salmayubdur özini rəngə, çıxub arayə. Namımız Haşimdür, leyk təxəllüs Saqib, Bildirübdür özin ədna ilə, həm ə`layə... Məlum olduğu kimi, klassiklər dərin mənalı təxəllüslər seçməyə böyük əhəmiyyət vermişlər. Haşım bəyin təxəllüsü də bu baxımdan istisna deyildir. Belə ki, bir mənası “nüfuz edən, yarıb keçən”, digər mənası isə “çox parlaq, çox nurlu” olan “Saqib” təxəllüsü Haşım bəy şəxsiyyətinə, Haşım bəy isə öz təxəllüsünə layiq bir şair olmuşdur. Haşım bəy Saqibin atası Hacı bəy Heybət bəy oğlu Bakıda, Dərbənddə, Petrovsk- portda (Mahaçqalada) və Səmərqənddə ticarət mərkəzləri ilə əlaqə yaratmışdı. Haşım bəy gənc yaşlarından, xüsusilə atasının vəfatından sonra həmin şəhərlərdəki ticarət kontorlarının sahibi olmuş, hətta bir çox xarici ölkələrdə olan ticarət mərkəzləri ilə sərbəst alış-veriş etmişdir. Haşım bəy ibtidai təhsilini hərtərəfli savada malik olan atasından, daha sonra atasının dostu və kəndlisi Kərbəlayi Əziz İmaməliyevin öz şəxsi mülkündə təsis etdiyi mədrəsədə almışdır. Məhz bu təhsilin sayəsində ərəb, fars, türk dillərini, Şərq ədəbiyyatını və tarixini, ilahiyyat elmini mükəmməl öyrənmişdir. Deyilənlərə görə, Haşım bəy Saqib iti hafizəsi və yüksək qavrama qabiliyyəti nəticəsində hətta özbək- cığatay, rus dillərini və ədəbiyyatını da mükəmməl surətdə öyrənmişdir. Təhsil aldığı illərdə atasına ticarət işlərində kömək etməyə başlamış, ilk şeirlərini də həmin dövrdə yazmış, sonralar “Məcməüş-şüəra” mühitində bir şair kimi püxtələşmiş və “Saqib” təxəllüsü ilə tanınmışdır. Şübhəsiz, onun bir şair kimi yetişməsində ilk növbədə Buzovna ədəbi mühitinin və Məşədi Azər Buzovnalının, sonralar isə Əbdülxalıq Cənnəti, Əbdülxalıq Yusif kimi şairlərin böyük təsiri olmuşdur. Ümumiyyətlə, Bakı kəndlərinin həmişə özünəməxsus ədəbi, mədəni və dini mühiti olmuşdur. Buzovna kəndi də bu cəhətdən istisna deyil. Bu kənddən Əliağa Şərqi, Məhəmməd İsmayıl Asi, Hacıdadaş Qaib, Qüdrətəli Qüdrət, Ağasəlim Fədayi, Məşədi Azər və b. kimi məşhur şairlər, Şeyx Kamiyab, Şeyx Mirzəli, Axund Şeyx Cavad, Şeyx 7
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|