Musa və b. kimi böyük din xadimləri çıxmışdır. Haşım bəy Saqib məslək və qələm
dostu Məşədi Azər Buzovnalını özünün ustadı saymış, bir çox şeirlərində onunla fəxr
etdiyini və ona hədsiz minnətdarlığını bildirmişdir:
Saqib, cəhanə fəxr elə, ustadi-şe`rsən,
Tə`lim aldun Azəri-alicənabdən.
Və ya,
Çox təəccüb etmə, Saqib, mən qəzəl ustadiyəm,
Aləmə fəxr eylərəm, ustad Azərdür mana.
Başqa bir yerdə deyir:
Təfaxür Azər ilə eylə, Saqib, Azəristandə,
Təməllüq rəngi yox məndə, qəzəl təxtində sultandur...
Saqib həmçinin böyük ustad şair Əbdülxalıq Yusiflə də həm möhkəm dost olmuş,
həm də onu özünə müəllim və ustad bilmişdir. Qəzəllərində Yusifə çox yer vermiş,
şeirlərinə nəzirələr yazmış, yeri gəldikcə ona öz ehtiramını və minnətdarlığını
bildirmişdir:
Saqib, gər istəsön qəzəlün tərhini nədür,
Hər ləhzə şe`ri-Yusifi-alicənabə bax.
Və ya,
...Yusif qəzəlin al nəzərə şe`ri yazanda,
Saqib, bu sana fəxr, süxəndanlığun artar.
...Dedim: Saqib, neçün şe`rün belə peyvəstə şürbidür,
Dedi: Yusif kimi ustadə dərban oldığımdandur.
...Şe`ri kəsb eylədi Saqib rəvişi-Yusifdən,
O səbəbdən qəzəli lə`l kimi kandədür.
...Bica demüb bu şe`ri şirinkəlam Yusif:
“Ya fındığa dügün vır, ya qandur əhli-qalə”...
Yaş fərqinə baxmayaraq, Haşım bəy Saqib dövrünün bir çox ədib, şair və ziyalıları
ilə – Səməd Mənsur, Əlabbas Müznib, Mikayıl Müşfiq, Əlağa Vahid, Orucov qardaşları,
sənət və musiqi aləmindən Sidqi Ruhulla, Hüseynqulu Sarabski, Mirzağa Əliyev, Mirzə
Mənsur Mənsurov, Mirzə Fərəc, Qurban Pirimov, Cabbar Qaryağdıoğlu ilə səmimi
dostluq etmişdir. Onların bir çoxu ilə yaradıcılıq münasibətində olmuş, şeirlərinə nəzirə
yazmış, bəzilərinə şeir həsr etmişdir. Səməd Mənsurun məşhur “Rəngdir”, Əlağa
8
Vahidin “Dəlidir” rədifli qəzəllərinə nəzirələri və s. bunlara misal ola bilər. Məşhur
tarzən Mirzə Fərəcin vəfatı münasibətiılə yazdığı şeir onun nə qədər musiqi həvəskarı
və muğam bilicisi olduğunu göstərməklə yanaşı, dostluqda möhkəm olmasına da bariz
nümunədir:
Genə dövran sitəmi musiqiyə çəkdi Həsar,
Dutdı matəm eləyüb çaki-giriban Qətar,
Nitqdən düşdi cərəs, ağladı çəngü neyü tar,
Yardən gizlədüb ayinəsini ayinədar,
Tökdi əfşan yüzə giysulərini ol məhrüxsar,
Saqinün sağər əlində eləyür əşk nisar,
Dedim, ey saqi, əmandur, genə aləmdə nə var,
Verməyürsən meyi, öldürdi məni rənci-xumar,
Sağəri vırdi yerə sölədi, get, ol huşyar,
Fərəcün canını səyyadi-əcəl etdi şikar.
Yadə düşməz dəxi nə Şur, nə bir də Şəhnaz,
Pərdədən xaric olub rəsmi-Bəyati-Şiraz,
Əldə dəf xəstə müğənni eləməz əzmi-Hicaz,
Verdi səccadə meyə, tərk elədi razü niyaz,
Çıxdı mehrabdən hər zahid edüb tərki-nəmaz,
Salmayur yadinə hərgiz dəxi Məhmudi Əyaz,
Dəxi, heyhat, görə misli-Fərəc vəqti-diraz,
Yerü gög cüft ola, almaz əlinə tar nə saz,
Kim ilən fəxr edəcəkdür genə ol çərxi-fəraz,
Azəri kişvərini eylədi ənduhə düçar...
Haşım bəy Saqib Azərbaycan dövri mətbuatında da çıxış etmiş, “Yeni yol” qəzeti
və “Maarif və mədəniyyət” jurnalı ilə əməkdaşlıq etmişdir. 1914-cü ildə “İqbal”, 1924-
cü ildə isə “Qızıl qələm” qəzetlərində şeirləri dərc edilmişdir.
Haşım bəy Saqib eyni zamanda xeyriyyəçi, maarifpərvər bir şəxs olmuşdur.
Buzovnadakı şəxsi mülkündə təmənnasız savad kursları açmış, kəndlilərinə ərəb, fars,
türk, rus dilləri və ədəbiyyatından, Qur`ani-kərimdən, habelə klassik ədəbiyyatdan
dərs demişdir. Bu vacib və xeyirxah işə həyat yoldaşı Xoşsima xanımı da cəlb etmişdir.
Xeyriyyəçi şairin maarifpərvərliyindən danışarkən bir faktı da qeyd edək ki, milli
mətbuatımızın və nəşriyyatımızın təşəkkül tapmasında Haşım bəy Saqib qaynı Ruhulla
Axundova maddi və mənəvi köməklik göstərmişdir. Xalqın maariflənməsinə və təhsilə
çox önəm verən şair “Məarif söyləyir...” adlı şeirində deyir:
Məarif söyləyür, insan get ol, gəl,
Cəhalət söyləyür, nadan ol, gəl.
Məarif söyləyür, mövhumdən qaç,
Cəhalət yox deyür, mövhumə göz aç.
9
Məarif eyləyür insanı kamil,
Cəhalət məhv edüb yüz min qəbayil.
Məarif sərbəsər ruhi-rəvandur,
Cəhalət sərbəsər adı ziyandur.
Məarif xeyr işə eylər dəlalət,
Cəhalət göstərür rahi-zəlalət.
Məarif kimi aləmdə fən olmaz,
Cəhalət kimi heç düşmən olmaz...
Haşım bəy Saqib 1931-ci ilin dekabrında qəflətən vəfat etmişdir. Məzarı Bibiheybət
qəbiristanlığındadır.
* * *
Haşım bəy Saqibin adına ilk dəfə olaraq, 1960-cı ildə nəşr olunan “Azərbaycan
ədəbiyyatı tarixi” kitabında rast gəlirik. Həmin kitabda “Məcməüş-şüəra” ədəbi
məclisinin bir üzvü kimi adı çəkilir və doğum tarixi 1868-ci il göstərilir.
Haşım bəy Saqibin bədii irsi ötən əsrin 80-cı illərindən nəşr edilməyə başlamışdır.
1981-ci ildə mərhum şair və ədəbiyyatşünas Cəfər Rəmzinin böyük zəhmətlə toplayıb
tərtib etdiyi “Deyilən söz yadigardır” (“Yazıçı”, 1981) kitabının I nəşrində Saqibin 20
qəzəli və hər biri dörd misralıq 2 şeiri, 1987-ci ildə həmin kitabın II nəşrində isə 2 qəzəli,
1 məsnəvisi çap edilmişdir. Daha sonra mərhum tədqiqatçı-filoloq Məmməd Nuru
oğlunun nəşr etdirdiyi “Azərbaycan qəzəlləri” (Azərnəşr, 1991) kitabında şairin 2 qəzəli
yer almışdır. Mərhum tədqiqatçı-alim Nəsrəddin Qarayevin tərtib etdiyi “Poetik
məclislər” (“Yazıçı”, 1987) kitabında da Haşım bəy Saqib haqqında məlumat
verilmişdir. Bundan əlavə, 1996-cı ildə Rəhimağa İmaməliyev tərəfindən Saqibin eyni
adlı şeiri ilə adlanan “Kim-kimədir” (“Boz Oğuz”, 1996) kitabı işıq üzü görmüşdür.
Qeyd edək ki, bu kitab Haşım bəy Saqibin adı xatırlanan kitablar sırasında məlumat
baxımından daha zənginidir. Bu kitabda Haşım bəy Saqibin şeir və novhələri ilə yanaşı,
onun haqqında filologiya elmləri doktoru Ağarəfi Zeynalovun məqaləsi, Saqibin qızı
Nuriyyə xanımın xatirələri, akademik Ziyad Səmədzadənin anasının əmisi Haşım bəy
Saqib haqqında xatirələri və saqibşünas Cabbar Baxşıyevin yazıları yer almışdır.
Tədqiqatçı-alim Axund Hacı Soltan Hüseynqulu oğlunun tərtib etdiyi “Azərbaycan
dərvişləri və rövzəxanları” (Bakı, 1995) və “Gizli xəzinələrdən incilər” (Bakı, 2002)
kitablarına da Saqibin şeirlərindən nümunələr daxil edilmişdir. Haşım bəy Saqibin
həyat və yaradıcılığı haqqında bilgi verən mənbələr sırasında Tomris Babanlının
“Haşım bəy Saqib haqqında” (Elm” qəzeti, 21 noyabr 2000-ci il) və AMEA Məhəmməd
Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, gənc tədqiqatçı Xatirə Yusifovanın
“Haşım bəy Saqib və onun əlyazmaları” (“Elm” qəzeti, 5 aprel 2002-ci il) adlı
məqalələrinin də adını çəkmək lazımdır.
10
Dostları ilə paylaş: |