Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

nümunə kimi  IBM PC 286,  386,  486,  586 və  s.  göstərmək 
olar.
V 
və sorıraki  nəsil - yeni və  ən yeni elektron  texnolo- 
giyalarına  əsaslanan  indiki  və  gələcəyin  kompyuterləri. 
Bu  nəsil  kompyuterlər  çox  yüksək  məhsuldarlığa  və 
etibarlılığa  malik  olmaqla,  keyfiyyətcə  yeni  funksional 
tələblərə,  başqa  sözlə,  biliklər  bazası  ilə  işləməyə,  süni 
intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə 
vasitəsi  ilə  ünsiyyəti  təmin  etməyə,  ən  yeni  proqram 
vasitələrinin  yaradılması  prosesini  sadələşdirməyə  və  s. 
imkan verir.
Yeni  arxetikturaya  və  texnologiyaya  malik  neyro- 
kompyuterlər  isə  real  neyronlann  əsas  xassələrini  model- 
ləşdirən neyron şəbəkələrinə  əsaslamr.  İntellektual imkan- 
lan  xeyli  üstün  olan  bioloji  və  optik  texnologiyalan 
əsasında bio və  optik neyrokompyuterlərin yaradılması  da 
yaxm gələcəyin reallığıdır.
Bununla  yanaşı,  son  dövrlərdə  kompyuterlərin  məh- 
suldarlığı  bəzi  hallarda  və  sahələrdə  (nüvə  energetikası, 
kosmos,  hərbı-müdafıə,  seysmologiya  və  s.)  tətbiq  üçün 
kifayət  etmədiyindən  super  kompyuterlərin  yaradılmasma 
da  ciddi  ehtiyac  yaranıb.  Super  kompyuterlər  çox  baha 
başa  gəldiyindən,  onlar  üçün  xüsusi  şərait  və  personal 
tələb  olunduğundan  dünya  üzrə  onlarm  sayı  çox  azdır. 
Ona  görə  də  son  zamanlar  virtual  super  kompyuterlərin 
yaradılması  istiqamətində  bir  çox  elmi-texniki  işlər 
aparılır [37,  s.  42-43].
38  | 
C.A.Cəfərov
Qeyd  etdiyimiz  kimi,  informatikanm  və  elektron  ka- 
taloqun  inkişaf tarixi,  formalaşma  mərhələləri  kompyuter 
texnikasmm inkişaf tarixinə uyğundur.  Buna görə də  60-cı 
illərdən  sonrakı  dövrdə  informatika  nəinki  bir  elm  sahəsi 
kimi  formalaşıb,  hətta  bir  çox  yeni  elmi  istiqamətlərin, 
AKİS-lərin,  maşınlaoxunan biblioqrafik yazılarm və nəha- 
yət, elektron kataloqım yaranmasma səbəb olub.
Azərbaycanda  informatika  elminin  inkişafı  ilə  əlaqə- 
dar  olaraq  ötən  əsrin  60-cı  illərində  Elmlər  Akademiyası 
sistemində  Hesablama  mərkəzi  və  Kibemetika  İnstitutu 
yaradılıb  və  70-ci  illərdən  etibarən  respublikamızdakı  bü- 
tün  nazirliklərin,  iri  müəssisələrin  hesablama  mərkəzləri 
və  Avtomatlaşdırılmış  İdarəetmə  Sistemləri  (AİS)  şöbələri 
formalaşdırılmağa başlayıb,  RAİS-Azərbaycan  (Resublika 
Avtomatlaşdırılmış  İdarəetmə  Sistemləri)  genişlənib.  Bu- 
nun  nəticəsində  yaradılan  avtomatlaşdmlmış  sistemlərin 
sayı  artdıqca,  ölkədə  istehsal  olunan  və  idxal  edilən  elek- 
tron hesablama maşmlanmn  imkanlan  genişləndikcə,  oxu- 
cularm  informasiya  təminatım  o  dövr  üçün  yeni  olan  he- 
sablama avadanlıqları vasitəsilə həyata keçirmək məqsədi- 
lə kitabxanalarda texniki  şobələr yaradılıb.
Azərbaycanda  ilk  dəfə  olaraq  AMEA-mn  Mərkəzi 
Elmi  Kitabxanası  kitabxana-biblioqrafiya  sahəsinin  avto- 
matlaşdırılması,  kartoçka  kataloqlannm  maqnit  lentlərə 
konvertasiya  edilməsi  işinə başlayıb.  Azərbaycan  SSR EA 
Rəyasət  Heyətinin  15  may  1973-cü  il  tarixli  sərəncamı 
əsasmda  kitabxanada  “Elmi-texniki  informasiya”  şöbəsi
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  39

---

yaradılıb.  Şöbə,  həmin  ildən  biblioqrafık  informasiya  xid- 
mətinin  hərtərəfli  inkişafım  elmi-texniki  işlərin  istiqamət- 
lərinə yönəltməklə,  elmi işlərin kompleks proqramlarla tə- 
min  edilməsini,  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyasmm 
alim  və  mütəxəssislərinin,  elmi  kollektivlərin  daim  artan 
məlumat  tələbatlannm  öyrənilməsi  və  ödənilməsi  işini 
xeyli  təkmilləşdirib,  Kibemetika  İnstitutu  və  Avtomatlaş- 
dırılmış  İdarəetmə  Sistemləri  ilə  əlaqəli  şəkildə  “ASİOR- 
MODİS”  Avtomatlaşdırılmış  Kitabxana  Sisteminin  infor- 
masiya ilə tamamlanmasmı yerinə yetirib.
1976-cı  ildən  etibarən  MEA  MEK  M.V.Keldış  ad. 
SSRİ EA Tədbiqi riyaziyyat institutunun “İnformasiya ko- 
operativi”nin  tamhüquqlu  üzvü  kimi  Ümumittifaq  səviy- 
yəsində daha təkmil texniki vasitə hesab  olunan  “Məluma- 
tm  Seçilib  Paylanması”  (MSP)  avtomatlaşdırılmış  idarəet- 
mə  sistemini  tətbiq  etməyə  başlayıb.  80-ci  illərin  sonunda 
MEA MEK-in  həmin  sistem vasitəsilə  hazırlanmış  maqnit 
lentlərində  179  500-dən  artıq  biblioqrafik  yazı  mövcud 
olub  [44, s.  56].
Azərbaycan  EA  Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasından 
sonra  70-80-ci  illərdə  Respublika  Elmi  Texniki  Kitabxa- 
nası,  Respublika  Elmi  Pedaqoji  Kitabxanası,  Azərbaycan 
Dövlət  Universitetinin  (indiki  BDU)  Elmi  Kitabxanası, 
Respublika  Uşaq  Kitabxanası  və  Respublika  Gənclər  Ki- 
tabxanasmda  avtomatlaşdınlmış  idarəetmə  sistemlərinin 
qurulması  və  biblioqrafık  yazılarm  kartoçka  kataloqlarm- 
dan maqnit lentlərə köçürülməsi işi həyata keçirilib.
40  | 
C.A. Cəfarov
80-ci  illərin  əwəllərindən  etibarən  kitabxanalarda 
ənənəvi proseslərin  avtomatlaşdırılması  sahəsində  durğun- 
luq  dövrü başlandı.  O  dövrdə  respublikaya  rəhbərlik  edən 
Ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin  1982-ci  ildə  SSRİ Na- 
zirlər Soveti  sədrinin birinci müavini vəzifəsinə  irəli çəkil- 
məsindən  sonra,  bir  çox  sahələr  kimi,  kitabxana  işi  sahəsi 
də tənəzzülə uğradı  [51,  s.  54].
Bu  vəziyyət  90-cı  illərin  əvvəllərinə,  Heydər  Əliye- 
vin  ikinci  dəfə  hakimiyyətə  gəlməsinədək  davam  etdi. 
1993-cü ildə xalqm iradəsilə yenidən hakimiyyətə  qayıdan 
Heydər  Əliyev  kitabxanalarm  inkişafma  xüsusi  diqqət 
ayırmaqla  sahəni  yenidən  dirçəltdi,  1998-ci  ildə “Kitabxa- 
na işi haqqmda”  Qanun qəbul olundu.
Beləliklə,  90-cı  illərin  sonlarından  etibarən  Azərbay- 
can kitabxanalarmda müasir  formada elektron kataloqlarm 
yaradılması  işi  başlandı  və  bir  çox  iri  kitabxanalarımızda 
oxuculara xidmətin səviyyə və keyfiyyəti yüksəldi.
Elektron  kataloqlarm  yaradılması  baxımmdan  son 
12-13  ilin  tam mənzərəsini  yaratmaq üçün  ayrı-ayrı  kitab- 
xanalarımızm mavafıq sahədəki fəaliyyətinə nəzər salaq: 
Bakı  Dövlət  Universitetinin  Elmi  Kitabxanasmın 
elektron  kataloqu.  1999-cu ildə Bakı Dövlət Universiteti- 
nin  Elmi  Kitabxanasında  “Kitabxanaların kompyuterləşdi- 
rilməsi”  adlı  Elmi-Tədqiqat  Laboratoriyası  (ETL)  yaradıl- 
dı.  Labaratoriya  kitabxanamn  elektron  kataloqununun  ha- 
zırlanmasmı  qarşıya  məqsəd  qoymuşdu.  ETL  2000-ci  il- 
dən  etibarən  tarix  elmləri  doktoru,  professor A.A.  Xələfo-
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  41

---