Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

vun  rəhbərliyi  altında  tam  gücü  ilə  fəaliyyət  göstərməyə 
başladı.  2001-ci  ildə  professorun  rəhbərliyi  və  gənc  alim 
A.Qurbanovun  gərgin  əməyi  nəticəsində kitabxana maşm- 
laoxunan  ilk  kataloqlarmı  oxucuların  istifadəsinə  verdi 
[197].  Qısa müddət ərzində kitabxanada EK-in yaradılma- 
sı  prosesini  təkmilləşdirmək  məqsədilə  yerli  proqramçı- 
lann  yaratdığı  “Kitabxana  1.0”  adlı  qismən  Avtomatlaşdı- 
rılmış  Kitabxana-İnformasiya  sistemi,  bunun  ardmca  isə, 
sistemin  təkmilləşdirilmiş  “Kitabxana  1.1”  adlı  versiyası 
işə  salmdı.  Bu  AKİS-lər  QOST  7.1-84  standartı  əsasında 
hazırlanan biblioqrafik məlumat bazasma əsaslandığmdan, 
kitabxananm  müasir  problemlərini,  o  cümlədən  beynəl- 
xalq  biblioqrafık  məlumat  mübadiləsini  təmin  etmədiyi 
üçün  2003-cü  ildən  etibarən  BDU-nun  elektron  kataloqu- 
nun  yaradılmasmda  uzun  müddət  tətbiq  olunan  “MARC- 
Sql”  AKİS-i  əsas  sistem  kimi  qəbul  edildi.  Proqram  bib- 
lioqrafik  məlumat  bazasmm  UNIMARC  və  USMARC 
formatlarında hazırlanmasmı təmin  etməklə Elmi  Kitabxa- 
nada biblioqrafik məlumat mübadiləsini  həyata keçirməyə 
imkan  verirdi.  2005-ci  ildən  isə  Elmi  Kitabxananm  elek- 
tron  kataloqunun  yaradılmasmda  yeni  AKİS-dən  istifadə 
olunur.
Kitabxananm  elektron  kataloqunun  məlumat  bazası 
əsasən UNIMARC  formatında  hazırlanan,  oxucularm  bib- 
lioqrafik informasiya təlabatım ödəmək üçün nəzərdə tutu- 
lan və bir dəfə təyin edildikdən sonra kitabxanalar və  oxu- 
cular  tərəfmdən  eyni  zamanda  istifadə  oluna  bilən  biblio-
42  | 
C.A.Cəfərov
qrafık yazılar  toplusundan  təşkil  olunub.  Elmi  Kitabxana- 
nm  elektron  kataloquna  ədəbiyyat  üç  dildə  Azərbaycan, 
rus və ingilis dillərində daxil edilir.
Elektron kataloqdan istifadə  etmək istəyən  istifadəçi- 
lər iki  dildə-Azərbaycan və  rus  dillərində axtarış  apara bi- 
lirlər.  2011-ci  ilin  göstəricilərinə  görə  BDU-nun  Elmi  ki- 
tabxanasmda  elektronlaşdırılan  biblioqrafik  yazılann  sayı 
180  minə  yaxınlaşıb.  Bir  çox  kitabxanalarımızda  olduğu 
kimi,  BDU-nun  Elmi  kitabxanasmda da bu  iş  “İRBİS-64” 
adh AKİS vasitəsilə ilə həyata keçirilir.
“İRBİS-64”  AKİS  90-cı  illərin  sonlannda  Rusiya 
Dövlət  Elmi-Texniki  Kitabxanasımn  əməkdaşlan  tərəfm- 
dən  yaradılıb.  Onun  müxtəlif variantlan  Rusiyanm  və  bir 
sıra xarici  ölkələrin  kitabxanalarmda  müvəffəqiyyətlə  tət- 
biq  edilməkdədir.  Sistem  bir  çox  beynəlxalq  kitabxana- 
biblioqrafıya  standartlanna  və  kommunikativ  formatlara 
cavab verir.
Azərbaycan Milli Kitabxanasmm elektron  katalo-
qu.  Azərbaycan  kitabxanalan  arasmda  maşmlaoxunan 
biblioqrafık yazılarm,  elektron kataloqun yaradılması  üzrə 
aparıcı  müəssisələrdən  biri  də  M.F.Axundov  adma  Azər- 
baycan Milli Kitabxanasıdır.
Milli  Kitabxanada  dünyamn  bir  çox  iri  kitabxanala- 
rında  tətbiq  olunan  “VTLS-VİRTUA”  (ABŞ)  adlı  sistem 
vasitəsilə həyata keçirilən avtomatlaşdırma oxucu  sorğula- 
rının  virtual  şəkildə  ödənilməsinə  və  ödənilən  arayışlarm 
tam  şəkildə  məlumat  bazasmda  saxlanmasına  şərait  yara-
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  43

---

dır,  onlarm  təkrar istifadəsinə  imkan  verir.  Bundan başqa, 
“VTLS”  avtomatlaşdınlmış  idarəetmə  sisteminin  tətbiqi 
kitabxanaya  daxil  olan  yeni  ədəbiyyat  haqqmda  elektron 
kataloq  vasitəsilə  oxuculara  operativ  məlumat  verilməsi 
məsələsini də həll edib.
Son  bir  neçə  il  ərzində  Milli  Kitabxananm  strukturu 
tamamilə yenidən qurulub.  Mədəniyyət və Turizm Nazirli- 
yi  tərəfindən  təsdiq  olunan  yeni  strukturda  müasir  dövrün 
tələbləri  ilə  səsləşən  bir  sıra  yeni  şöbələr  -"İnfostrukturun 
təşkili  və  proqram təminatı  şöbəsi",  "Avtomatlaşdırma  və 
informasiya  texnologiyaları  şöbəsi",  "Elektron  resurslarm 
yaradılması  şöbəsi",  "Analitik elektron  məlumat bazasınm 
təşkili  şöbəsi",  "Elektron  kataloqun  formalaşdırılmasma 
dəstək  şöbəsi",  "Elektron  dissertasiya  fondunun  təşkili  və 
ondan  istifadə  şöbəsi",  "Elektron  informasiya  xidməti  və 
KAA  (kitabxanalararası  abonement)  şöbəsi"-və  bir  sıra  - 
yeni bölmələr yaradılıb  [102,  s.  6].
Milli  kitabxanada  EK-in  yaradılmasmm  əsası  1998- 
1999-cı  illərdə  qoyulsa  da,  proses  2002-ci  ildən  sürətlən- 
məyə başlayıb.  Hazırda kitabxananm EK sistemi yeni  ədə- 
biyyat,  arxiv şöbəsində  toplanmış  və  əks-xronoloji  ardıcıl- 
lıqla  seçilən  nəşrlər,  kitab  verilişi  məntəqəsində  oxucular 
tərəfindən  qaytarılan  və  daha  çox  istifadə  olunan  sənəd 
kütləsi  üzrə  formalaşıb.  Elektron  kataloq  AMK-in  fondla- 
rından  təqdim  olunan  nəşrlərin  aşağıdakı  növlərinin  ma- 
şmla oxunan biblioqrafik yazılarını  özündə əks  etdirir:
44  | 
C.A.Cəfərov
- Azərbaycan dilində  olan nəşrlər;
- Rus  dilində olan nəşrlər;
- Dissertasiya avtoreferatları;
- Not-musiqi nəşrləri;
- Kartoqrafiya nəşrləri;
- Elektron resurslar.
AMK-in elektron kataloqunda yazılar MARC  21  for- 
matmda  (AACR  2  biblioqrafik  təsvir  sistemi  üzrə)  işləni- 
lir.  Hazırda AMK-də 230 min biblioqrafik yazı EK-ə daxil 
edilib.
Prezident  Kitabxanasının  elektron  kataloqu.  Öl-
kəmizdə  EK-lərin  yaradılması  üzrə  aparıcı  kitabxanalar- 
dan biri  də Prezident Kitabxanasıdır.  Bu müəssisə yeni ya- 
ranmış  kitabxanalarımızdan  biri  kimi  işini  dünya  standart- 
larına  uyğunlaşdırmaq  üçün  avtomatlaşdırılmış  sistemlər- 
dən  istifadə  edir.  Kitabxana  2004-cü  ilin  may  ayından 
MDB məkanmda geniş yayılmış  “İRBİS-64” AKİS-ini tət- 
biq  etməyə  başlayıb.  Sistemin  tətbiqi  kitabxananm  komp- 
leks  kompyuterləşdirilməsinə  və  kitabxana-biblioqrafıya 
proseslərinin  avtomatlaşdırılmasma şərait yaradıb.
2004-2005-ci  illərdə  kitabxanada  ilk  elektron  kata- 
loqlar oxucuların  istifadəsinə  verilib.  Bundan  sonra  15  ad- 
da elektron biblioqrafık informasiya göstəricisi  (bülleteni), 
və  tammətnli  elektron  nəşrlər  hazırlanaraq  kitabxananın 
saytına yerləşdirilib  [51,  s.  166-167]
Prezident  kitabxanası  respublikamızda  “İRBİS-64” 
sistemini  qəbul  edən  ilk  müəssisə  olduğundan  bu  sahədə
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  45

---