Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

-  Kitabxanalarm  hibridləşməsində  elektron  kataloq 
sisteminin rolunu müəyyənləşdirmək;
- AZMARC-m yaradılması  işini  sürətləndirmək;
-  Elektron  kataloqlann  inkişafma  nail  olmaq  üçün 
kitabxanalarda RFID  (radiotezliklə  identifikasiya)  və  Mo- 
bil texnologiyaların tətbiqinin zəruriliyini  əsaslandırmaq;
-  Ölkə üzrə toplu elektron kataloqun yaradılması yol- 
larmı müəyyənləşdirmək,  oxucularm rəqəmsal  imkanlarmı 
bərabərləşdirmək üçün təcrübi  və  nəzəri  təkliflər  irəli  siir- 
mək;
- MAKİS-in yaradılması üçün tövsiyələr vermək;
- Nitqin mətnə  çevrilməsi  sistemi  ilə elektron katalo- 
qun yaradılmasmı təşkil etmək;
-  Mətnin  nitqə  çevrilməsi  sistemi  ilə  kor  və  görmə 
qabiliyəti zəif olan oxucularm elektron kataloq və elektron 
kitabxanaya əlyetərliyini təmin etmək.
Azərbaycan  kitabxanalarında  elektron  kataloqlann 
yaradılmasmın tarixi,  müasir vəziyyəti  və  inkişaf perspek- 
tivlərinin  öyrənilməsində  elmi-nəzəri  ədəbiyyatm  təhlili 
apanlıb,  kitabxanaların  müvafıq  sahədəki  işləri  barədə 
müfəssəl məlumatlar toplanaraq təhlil  edilib,  nəticələr mü- 
qayisə  olunub,  ümumiləşdirilib,  yaxm  gələcəkdə  kitabxa- 
nalarımızda tətbiq  oluna biləcək texnologiyalann  imkana- 
ları  öyrənilib,  təhlil  metodu  ilə  kitabxanaların  və  kitabxa- 
naçılarm  bu  kimi  innovasiyalarm  tətbiqinə  hazırlıq  səviy- 
yəsi  müəyyən  edilib.  Əldə  olunan  nəticələr  kitabxanaşü- 
naslıq tələbləri və normalan  əsasmda tədqiq edilib,  ənənə-
10  | 
C.A.Cəfərov
vi kitabxanalarımızda elektron kataloqun yaradılması,  hib- 
rid kitabxanalarımızda  isə  inkişaf etdirilməsi üzrə təkliflər 
irəli  sürülüb.  Bu  işlər üçün  elmi-təsviri,  müşahidə  və  mü- 
qayisəli-təhlil metodları əsas götürülüb
Monoqrafıyada  ilk  dəfə  olaraq  Azərbaycan  kitabxa- 
nalarında  elektron  kataloqlarm  yaradılması  tarixi  əsaslı 
şəkildə  araşdırılıb,  iri  kitabxanalarımızm  müvafıq  sahədə- 
ki  təcrübəsi  öyrənilərək ümumiləşdirilib,  elektron kataloq- 
larm yaradılması  üçün yeni  mexanizmlər və  metodlar tək- 
lif olunub,  prosesə  çəkilən  xərclərin  və  itirlən vaxtm  azal- 
dılması üçün səmərəli təkliflər irəli sürülüb.
Aparılan tədqiqat nəticəsində  aşağıdakı  elmi  yenilik- 
lər əldə olunub:
Elmi-təsviri  və  müqayisəli-təhlil  metodlarından 
istifadə  etməklə Azərbaycan kitabxanalannda elektron  ka- 
taloqlarm  yaradılması  tarixi  və  inkişaf mərhələləri  öyrəni- 
lib;
Azərbaycan  kitabxanalarmda  istifadə  olunan 
AKİS-lərin  qarşılıqlı  inteqrasiya  problemləri  müəyyənləş- 
dirilib və problemin həlli yollan  göstərilib;
Milli  elektron  kataloqlarm  yaradılmasınm  linq- 
vistik təminat  məsələsi  araşdırılıb,  linqvistik problemlərin 
aradan qaldırılması üçün təkliflər verilib:
Elektron  kataloqun  yaradılması  və  inkişafı  üçün 
yeni  və  daha  səmərəli  metodlar  təklif  olunub  (Nitqin  ta- 
nınması  sistemi  ilə  elektron  kataloqun  yaradılması;  RFID 
texnologiyasınm  elektron  kataloqla  uzlaşdırılması,  AZ-
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  11

---

MARC-m  yaradılması,  səs  vasitəsilə  elektron  kataloqun 
kor  və  görmə  qabiliyyəti  zəif olan  oxuculara  çatdınlması 
və s.);
Oxucularm  (istifadəçilərin)  elektron  kataloqdan 
istifadəsini  asanlaşdırmaq  üçün  yeni  əlyetərlik  formaları 
(3G-mobil  əlyetərlik,  Web  3.0  platforması  əsasmda  əlye- 
tərlik və s.) irəli  sürülüb;
Monoqrafıyada  Azərbaycan  kitabxanalarmda  elek- 
tronlaşdırma  sahəsində  apanlan  işlərin  nəticələri  ümumi- 
ləşdirilib,  elektron kataloqlann yaradılmasmm  yeni  metod 
və üsulları  müəyyənləşdirilib,  kitabxanalarımızda müxtəlif 
AKİS-lərin  tətbiq  sahələri  təsbit  olunub,  meydana  gələn 
problemlərin  həlli  yolları  göstərilib,  elektron  kataloqu 
yaradan kitabxanaçı-kataloqlaşdırıcılara tövsiyələr verilib.
Kitabxanalararası  informasiya  mübadiləsinin  inkişa- 
fında,  kitabxanalarımızm  beynəlxalq  informasiya  məkanı- 
na  inteqrasiyasında,  oxucularm  informasiya  təminatmm 
yaxşılaşdmlmasmda elektron kataloqun rolu monoqrafıya- 
da  tam  aydmlaşdırılıb.  Tədqiqat  Azərbaycan  kitabxana- 
larmda  elektron  kataloqlarm  yaradılması,  inkişaf  etdiril- 
məsi  və  kitabxanalarm  avtomatlaşdırılması  işinin  tarixinə 
yenilik  gətirilməsi  baxımından  nəzəri  və  təcrübi  əhəmiy- 
yətə malikdir.
12  | 
C.A.Cəfərov
I FƏSİL:
AZƏRBAYCAN VƏ DÜNYA 
KİTABXANALARINDA ELEKTRON 
KATALOQLARIN YARADILMASI 
TARİXİ

---

1.1.  Elektron kataloqların 
yaradılm ası  sahəsində  dünya təcrübəsi
İnkişaf  etməkdə  olan  digər  ölkələrdə  olduğu  kimi, 
Azərbaycanda  da  dünyəvi  elmi-texniki  tərəqqinin  nailiy- 
yətlərindən  geniş  şəkildə  istifadə  olunur.  Qabaqcıl  ölkə- 
lərdə meydana  gələn belə nailiyyətlərin idxalı nəticəsində, 
“istehlakçı”  ölkələr  sonradan “istehsalçı”  ölkələrə  çevrilir- 
lər.  Belə  texnoloji  inteqrasiya,  intellektual  idxal,  milli  elm 
seqmentdəki  üstünlüklərin  və  çatışmazlıqlarm  daha  aydın 
görünməsini təmin edir.
Ölkəmizdə  bir  çox  sahələrdə,  o  cümlədən kitabxana- 
çılıq  sahəsində  tətbiq olunan yeniliklərin,  texnologiyalarm 
da istehsalçısı  məhz texnoloji  cəhətdən inkişaf etmiş  ölkə- 
lərdir.  Qərbdən,  Rusiyadan,  Yaponiya  və  Cənubi  Koreya 
kimi  dövlətlərdən  idxal  etdiyimiz  kitabxana  texnologiya- 
ları,  ideya  və  informasiya  məhsullarmm  üstünlüyü  danıl- 
mazdır.  Lakin  təcrübə  göstərir  ki,  bu  cür  yeniliklərdən 
passiv yararlanma nəticəsində  milli  kitabxana  seqmentinin 
adekvat  sahələri  inkişaf etsə  də,  milliləşmir,  əksinə  ümu- 
mun  içinə  qarışaraq  beynəlmiləlləşir  ki,  bu  da  bir  sıra 
obyektiv problemlərə yol açır.
Azərbaycan  kitabxanalarmda  istifadə  olunan  texno- 
logiyaların  milli  istehsal  məhsulu  olmaması,  Qərb  və  Ru- 
siya  istehsalı  olan texnologiyalarm kitabxanalarımızda tət- 
biqi  MAKİS-in  yaradılmasmı,  AZMARC  milli  kommuni- 
kativ  formatımn  hazırlanmasmı,  EK  sistemlərinin  linqvis-
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  15

---