Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

adlı  kitabı  axtarır.  Kitabm  kitabxanada  olduğunu  təyin 
edən  istifadəçiyə məlum olur ki,  nəşrin  elektron biblioqra- 
fık  təsvirindəki  açar  sözlərdən  biri  də  “Cabbar  Qaryağdı- 
oğlu”dur.  Bu  isə  o  deməkdir  ki,  istifadəçi  görkəmli  Azər- 
baycan  bəstəkan,  xanəndəsi,  musiqi  xadimi  Cabbar  Qar- 
yağdıoğlu haqqmda əlavə məlumat əldə edə biləcək.  Belə- 
liklə,  istifadəçi  3G texnologiyasmm köməyilə  (yüksək  sü- 
rətli İntemet vasitəsilə)  ona lazım olan kitabı  mobil  telefo- 
nunun  yaddaşma köçürmək və xarici  keçid vasitəsilə  Cab- 
bar  Qaryağdıoğlunm nüfuz faylma  daxil  olmaq  imkanı  əl- 
də  edir.  Həmin  kitabda  qeyd  olunub  ki,  Azərbaycan  xa- 
nəndəlik  sənətinin  ən  görkəmli  nümayəndələrindən  biri 
olan  Cabbar  Qaryağdıoğlu,  hələ  1906-cı  ildə  Varşavada 
konsert  verib.  Ən əsası  budur ki,  mobil  telefonu vasitəsilə 
kitabxananm  elektron kataloquna daxil  olan istifadəçi  lazı- 
mi ədəbiyyatı kitabxanaya getmədən əldə etməklə bərabər, 
eyni  zamanda  birbaşa  Varşava  konsertinin  Bakı  Müsiqi 
Akademiyasmm  fonotekasında  mühafızə  edilən  lent  yazı- 
smı  da dinləmək imkanı  qazanır.
Göstərdiyimiz  misaldan  aydm  görünür  ki,  3G  texno- 
logiyasından elektron kataloqa əlyetərlik vasitəsi kimi  isti- 
fadə olunmasmm üstünlükləri kifayət qədərdir.
2012-ci  ildən  etibarən  Azərbaycanm  mobil  rabitə 
seqmentində  3G  texnologiyasından  istifadə  olunmağa baş- 
lanıldığmdan,  artıq bu tip  texnologiyalarm  istismarı  deyil, 
məhz  kitabxana  işi  sahəsində  tətbiqi  yeniliyin  əsas  məz- 
mununu  təşkil  edir.  Göründüyü  kimi,  artıq  milli  İnternet
182
  | 
C.A. Cəfərov
seqmenti  və  rabitə  sektoru  texnoloji  baxımdan  təklif etdi- 
yimiz  xidmət  növünün  göstərilməsinə  tam  hazırdır.  Qarşı 
tərəfin,  yəni  kitabxanalann  öz  oxucularma  3G  texnologi- 
yalan vasitəsilə xidmət göstərə bilməsi  üçün isə monoqra- 
fıyanm  ikinci  və  üçüncü  fəsillərində  toxunduğumuz  bir 
çox məsələlərin həll olunması gərəkdir.
Oxucularm  elektron kataloqla işini rahatlaşdırmaq və 
eyni  zamanda  elektron  kataloqun  keyfıyyət  göstəricilərini 
yaxşılaşdırmaq  baxımmdan  vacib  olan  texnologiyalardan 
biri  də  Web  3.0  platformasıdır.  İndiki  şəraitdə  müasir 
Azərbaycan  kitabxanaları  üçün  Web  1.0  texnologiyası  ta- 
nış  olsa  da.,  sonrakı  nəsil  şəbəkə  platformaları  istifadə  et- 
mədiyimiz  yeniliklərdir.  İntemet  saytı  olan  və  həmin  sayt 
vasitəsilə  Veb  kataloqunu  oxucularmm  ixtiyarma  verən 
hər bir kitabxanamız  demək olar ki,  Web  1.0 texnologiya- 
sınm  bütün  üstünüklərindən  istifadə  edir.  Web  1.0  texno- 
logiyasınm  şərtlərinə uyğun  olaraq,  kontenti (informasiya- 
nı,  mətni  və  s)  onu  hazırlayan  tərəf təqdim  edir.  Yəni  ki- 
tabxana elektron kataloqunu hazırlayıb oxucusunun ixtiya- 
rma  verir.  Bu  prosesi  təkrarən  şərh  etməyə,  ehtiyac  gör- 
mürük.  Daha  sonrakı  texnologiya  sayılan  Web  2.0  vasitə- 
silə  isə,  oxucular  da  informasiya  təklif edən  tərəfə  çevrilə 
bilirlər.  Lakin  bu  zaman  məlumatlarm  idarə  olunmasma 
nəzarəti  yenə  də  kitabxanalar həyata  keçirir.  Belədə,  oxu- 
cu  kitabxananm  Veb  kataloqunda  hər  hansı  bir  yanlışlığa 
rast  gələrsə  onu  düzəltmək  imkanma  malik  olur.  Həmin 
düzəliş  kitabxanaçı  tərəfmdən  qəbul  və  təsdiq  olunandan
Kitabxana-inform asiya xidm ətində  elektron kataloq
 
| 
183

---

sonra Veb  kataloqda öz əksini  tapır.  Web  3.0 texnologiya- 
sı  isə,  kitabxanaçmm  elektronlaşdırma  prosesinə  müdaxi- 
ləsini tələb etmir və oxuculara tam səlahiyyət verir.  Bu sə- 
lahiyyətdən  istifadə  edən  hər  hansı  bir  oxucu-müəllif, 
müstəqil  şəkildə  məsələn,  öz  kitabmı  kitabxananm  elek- 
tron bazasma yerləşdirə və  onun elektron kataloqunu yara- 
da  bilər  (əw əlcədən  müəyyən  edilmiş  parametrlər  üzrə). 
Bu  isə  kitabxananm  işinin  asanlaşmasma,  elektronlaşdır- 
ma  prosesini  sürətlənməsinə,  maliyyə  vəsaitinə  qanaət 
olunmasma şərait yaradar.
Elektron  kataloq  sisteminin  təhlükəsizlik  məsələ- 
ləri.  Elektron  kataloq  sisteminin  təhlükəsizliyi,  informasi- 
ya  təhlükəsizliyi  məsələsinin  tərkib  hissəsi  kimi  çox  ciddi 
aktuallıq kəsb  edir.  İntemet məkanmda günbəgün artan ki- 
bertəhlükə, kibercinayət halları digər İntemet resurslan ki- 
mi,  kitabxanalarm  da  veb  kataloquna  ciddi  hədə  hesab 
olunur.  Bu kimi hallara  qarşı  önləyici  tədbirlər  görülməli, 
kitabxananm  elektron kataloqu  sanksiyalaşdırılmamış  mü- 
daxilədən  qorunmalıdır.  Hər  bir  kitabxanada  informasiya 
təhlükəsizliyinin  qorunması,  kiber-hücumlara  qarşı  daya- 
nıqlı  sistemin  qumlması  üçün,  texniki-texnoloji,  maliyyə 
və  kadr  resurslan  qaydasma  salınmalıdır.  Son  dövrlərdə 
milli  intemet  seqmentinə  kiber hücumlarm artması,  dövlət 
saytlarmın,  eləcə  də  kitabxanalann  veb  informasiya  re- 
surslannm  hazırlanmasma  qarşı  sərt  tələblərin  qoyulması- 
nı  zəruri  edir.  Belə  saytları  təftiş  edəcək  ciddi  audit  siste-
1 8 4
  | 
C.A. Cəfərov
minin yaradılmasına,  kibercinayətkarlıqla bağlı  dövlət qu- 
rumlannm  səlahiyyətlərinin  konkretləşməsinə,  təkcə  na- 
zirliklərin  deyil,  bütün  dövlət  qurumlannın,  o  cümlədən, 
kitabxanalann  saytlannm,  veb  kataloqlarmm  vahid,  təhlü- 
kəsiz serverdə saxlanılmasma olan ehtiyacı artırır.
Elektron kataloqun və onun İntemetdəki güzgüsü he- 
sab  olunan  Veb  kataloqun  kənar  müdaxilədən  qorunması 
üçün  hər  bir  kitabxanamız  “Elektron  resurslann  təhlükə- 
sizliyi üzrə  təlimat”  hazırlamalıdır.  Təlimatm  əsas  qayəsi- 
ni aşağıdakı kimi formalaşdırmaq olar:
1.  Kitabxananm  elektron  kataloq  və  Veb  kataloq 
sisteminin  müvafıq  olaraq  yerləşdiyi  lokal  və  Veb  server 
ISO/IEK 27001  standartımn tələblərinə uyğun  formalaşdı- 
nlmalıdır;
2.  Kitabxana  informasiya  təhlükəsizliyi  insidentləri- 
nin  idarə  olunması  üzrə  müvafıq  qummlarla  (məs.,  AR 
RİTN və ya AMEA İTİ) əməkdaşlıq etməlidir;
3.  Kitabxanada  informasiya  təhlükəsizliyinin  və  şə- 
bəkə  perimetrinin  qorunmasmm  auditini,  risklərin  və  təh- 
lükələrin  analizini  həyata  keçirə  biləcək  daimi  qmp  yara- 
dılmalıdır;
4.  Mümkün  risklər  əwəlcədən  qiymətləndirilməli-
dir;
5.  Kitabxana  serverləri  etibarlı  anti-vims  və  anti- 
spam proqram təminatlan ilə təmin olunmalıdırə;
6
.  Kitabxana  işçilərinin  informasiya  təhlükəsizliyi 
məsələləri ilə bağlı
K itabxana-inform asiya xidm ətində elektron kataloq
  | 
185

---