Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana
Yüklə 23,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq \
- Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
dövrün imkanları baxımmdan sadə, o dövrün tələbləri ba- xımından isə çox müşkül olan texniki çətinliklərlə qarşı- laşırdılar. Yeni tipli ilk kataloqları yaradanlarm ən böyük problemi kompyuterlərin və maqnit lentlərin həddindən artıq baha olması, kompyuter interfeysinin qəlizliyi və şəbəkə infirastrukturunun yoxluğu idi. 60-cı illərin sonu 70-ci ilin əw əllərində ABŞ Müda- fiə Nazirliyinin sifarişi ilə müxtəlif kompyuterlər arasmda məlumatlann ötürülmə şəbəkəsinin yaradılması məsələsi müzakirə olunmağa başladı və 1979-cu ildə İntemetin sə- ləfi hesab olunan ARPANet inteqral şəbəkə infrastrukturu meydana gəldi. Bu tarixi hadisə maşmlaoxunan kataloqlarm daha ge- niş oxucu auditoriyasma çatdırılmasına, bir deyil, bir neçə kitabxana tərəfindən ortaq şəkildə istifadə edilməsinə və müxtəlif kitabxanalarda eyni kartoçka kataloqunun təkra- rən (dublikat) maqnit lentlərə köçürülməsinin qarşısmm alınmasma imkan yaratdı. Beləcə, maşmlaoxunan kataloq “ümumistifadəli kataloq”a, yəni OPAC-a çevrildi. OPAC-larm inkişaf etməsi onların idarə olunması üçün xüsusi proqram təminatınm-Avtomatlaşdırılımış Ki- tabxana-İnformasiya Sisteminin (AKİS) yaradılması zəru- rətini meydana gətirdi və 1981-ci ildə ABŞ-m Ohayo Uni- versitetinin kitabxanası tərəfındən zəruri tələblərə cavab verən AKİS istismara buraxıldı [185, s. 388]. 1982-ci ildə Ohayo Universitetinin kitabxanası dün- yada ilk dəfə oxuculara ənənəvi kataloq üzrə xidmət da- 20 | C.A.Cəfərov yandırdı və bütövlükdə elektron kataloq vasitəsilə biblio- qrafık xidmət sisteminə keçdi. Bu səbəbdəndir ki, mütə- xəssislər EK-in yaradılması tarixini ötən əsrin 60-70-ci il- lərindən deyil, 1982-ci ildən hesablayırlar. Bunun ardmca, ABŞ-m müxtəlif universitet kitabxa- nalarmda “CARL”, “MELVYL”, “LIAS”, “VTLS” və “NOTİS” kimi AKİS-lər yaradıldı və elektron kataloq sis- temi məhz həmin proqram təminatları vasitəsilə qurulma- ğa başlandı. 1970-80-ci illərdə İngiltərə kitabxanalarmda elektron kataloqların yaradılması işi xeyli sürətləndi. 1979-cu ildə Derbişir Dövlət Kitabxanası ilk smağı 1967-ci ildə Frank Qumey tərəfmdən həyata keçirilmiş “ALS” (Automated Library Systems) AKİS vasitəsilə elektron kataloq siste- mini yaratmağa başladı. 1982-ci ildə London və Birminqem kitabxanaları birləşərək “BLCMP” (Birmingham Libraries Co-operative Mechanization Project) adlı elektron kataloqlaşdırma layihəsinin icrasma başladılar [174, s. 8]. Həm ABŞ, həm də İngiltərə kitabxanaları tərəfındən yaradılan AKİS-lər tezliklə bütün ingilisdilli ölkələrə ya- yıldı. Əvvəlcə Uels, Şotlandiya, İrlandiya, daha sonra isə Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Hindistan kitabxa- naları ənənəvi kataloqlarmı elektron kataloq sistemi ilə əvəzləməyə başladılar. Lakin sözügedən inteqrasiya uzun çəkmədi. Belə ki, 80-ci illərin sonlannda Uels “SLS-Libertas”, Kanada Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq \ 21 “UTLAS” və “Geac”, Avstxaliya “URICA” kimi milli e- kataloqlaşdırma sistemlərini yaradaraq kataloqlaşdırma sahəsində milli texnologiyalann tərbiqinə başladılar[187, s. 272]. Bununla da İngiltərənin “A LS” AKİS-nin qiyməti iki dəfə ucuzlaşdı, ABŞ istehsalı olan “CARL” və “LIAS” maliyyə çatışmazlığı ilə üzləşərək AKİS bazarmdan çıx- malı oldu. Fürsətdən istifadə edən Fransa, Almaniya və Hollandiya kitabxanalan “ALS” AKİS-i əldə edərək tətbiq etməyə başladılar [190, s. 46; 191, s. 51]. Kanada rəqabətə davam gətirmək məqsədilə “UTLAS” AKİS-i (5 il müddə- tində ödənişsiz istifadə etmək şərti ilə) Norveç, Finlandi- ya, Ukrayna, Sinqapur və Malta kitabxanalarmda tətbiq et- məyə başladı. 1989-cı ildə Almaniya (Dortmund Universitetinin kitabxanası) və Belçika (Luven Universitetinin kitabxa- nası) qüwələrini səfərbər edərək IBM şirkətilə müştərək DOBIS/LIBIS elektron kataloqlaşdırma sistemini yaratdı- lar [191, s. 68]. Sistemin uğurlu tətbiqi nəticəsində Dani- marka, Polşa, Türkiyə, Macanstan, Çexoslavakiya (indiki Çex Respublikası və Slovakiya), İtaliya və Baltikyanı öl- kələrin kitabxanalarında elektron kataloqlarm yaradılması işinə başlanıldı. 90-cı illərin əwəllərindən etibarən 1980-ci ildə Ye- rusəlim Yəhudi Universiteti (İsrail) tərəfindən yaradılan və sonradan təkmilləşdirilən “Ex-Libris-ALEPH” ABŞ-m “VTLS” sistemi istisna olmaqla, mövcud bütün e-kataloq- 22 | C.A.Cəfərov laşdırma proqramlarmı geridə qoyaraq Avropa ölkələrinin kitabxanalanna nüfuz etdi [180, s. 212]. Ə w əlcə Litva və Estoniya, ardmca isə bütün Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinin kitabxanalan “Ex-Libris-ALEPH”i tətbiq et- məklə elektron kataloqun yeni platformaya köçürülməsinə nail oldular. Hətta Yaponiya, Cənubi Koreya, Çin və İndonezi- yanm kitabxanaları da tezliklə “Ex-Libris”dən faydalan- mağa başladılar [173, s. 363]. 1996-cı ildən etibarən Rusiya kitabxanalannda bib- lioqrafık kartoçkalann elektronlaşdmlması prosesi vüsət aldı. Qısa zamanda Rusiyanm müxtəlif beyin mərkəzləri milli AKİS-lər (Liber, OPAC Global, Ruslan, IRBİS və s.) yaradaraq Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionu kitabxanaları- nm elektron kataloqla təminatma zəmin yaratdılar. 2000-ci illərin əvvəllərində Rusiya istehsalı olan sistemlər digər postsovet ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycan kitabxana- larınm elektron kataloqlaşdırma fəaliyyətində tətbiq olun- mağa başlandı. 2001-ci ildə Yaponiya və Hindistan kitabxanaları EK-in yaradılması sahəsində süni intellektin tətbiqinə nail oldular [162, s. 534; 173, s. 362]. Sonrakı illərdə Cənubi Koreya və İsrail mütəxəssislərinin iştirakı ilə dünyada EK- lərin yaradılması işinin texniki mahiyyəti xeyli dəyişdi [180, s. 211; 186, s. 16]. Bu ölkələrin texnoloqlan bir neçə dəqiqə ərzində yüzlərlə kartoçka kataloqunu EK-ə çevirən yeni tipli cihazlar, multiavtomatik surəttanıyanlar (skaner) Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq | 23 Yüklə 23,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|