Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 4,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 22). Qalın divarlı, qırmızı-qəhvəyi rəngli qabın çevrəsi 3 sm qalınlığında sərt təbəqə ilə əhatə edilir və ətrafında həsir izləri olan küllü döşəmənin izləri görünürdü. Görünür ki, qab döşəmədə basdırılmış və sonradan çevrəsi bərkidilmişdi. Bu təbəqədən aşkar edilən keramikanın əsasən qırmızı rəngdə olması da eyni boyaqdan istifadə edildiyini göstərirdi. Onlarla yanaşı narıncı, qəhvəyi rəngli saxsı fraqmentləri, qəhvəyi, sarı, boz rəngli obsidian, ağ, bənövşəyi rəngli çaxmaqdaşı və sümük qalıqları da bu mərhələnin tapıntılarına daxil idi. Beşinci mərhələyə aid saxsı nümunələri az miqdarda götürülsə də onların qəhvəyi, qırmızı və boz rəngli qum qarışıqlı, bəzən də samanlı və çox kövrək gildən hazırlanan məcməyi, kasa və qazan tipli qablardan ibarət olduğunu qeyd etmək olar. Boz-qəhvəyi rəngli fraqmentlərin üzəri hisləndiyindən bəzən boz-qara rəngə çalırdı. Bu əlamət Hacı-Firuz yaşayış yerinin keramikası ilə analogiya yaradır [Voigt, 1983: 99]. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Kültəpədən götürülən kömür analizləri e.ə. VII-VI minillikləri göstərmişdi. Kültəpədə e.ə. V minilliyin ikinci yarısı və IV minilliyin əvvəllərinə aid təbəqələrin varlığını yoxlamaq üçün A və G sahələrində də tədqiqatlar aparıldı. A sahəsində tədqiqatlar 2014-cü ildə başlasa da burada bir neçə qəbir aşkar olunduğu üçün qazıntılar yarımçıq qalmışdı. Qəbir abidələri tədqiq edildikdən sonra sahənin ərazisi təmizlənərək səviyyəsi düzəldilmiş və araşdırmalar davam etdirilmişdi. Sahənin cənub hissəsində eni 1m, uzunluğu 2, 8 m olan çuxurun içərisi müasir dövrə aid məişət qalıqları ilə dolmuşdu. Çuxur təmizləndikdən sonra bu sahənin tədqiqi davam etdirilmiş, bəzi yerlərdə divar qalıqları aşkar olunmuşdu. Sahənin mərkəzi hissəsində ətrafı çay daşları ilə çevrələnmiş, içərisinə isə çay daşları döşənmiş ocağın qalıqları aşkar olundu. Ocağın içərisi qara rəngli küllə dolmuşdu. Bu sahənin qərb tərəfində aparılan araşdırmalar zamanı həm profilin təmizlənməsi, həm də maddi-mədəniyyət qalıqlarının öyrənilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Araşdırma zamanı sahənin bu hissəsində insan skeletinin qalıqları aşkar olundu. Skelet qalıqları antropoloqlar tərəfindən təmizləndikdən sonra qazıntılar davam etdirildi. Burada kiçik bir sahədə evin döşəməsi və onun üzərində küpə tipli qabın parçaları aşkar olundu (Şəkil 26). G sahəsində aparılan tədqiqatların əsas məqsədi yaşayış yerində daha gec dövrlərin maddi-mədəniyyət qalıqlarını öyrənməkdən ibarət idi. Əvvəlcə avtopark olan bu sahə təpənin ən hündür yerlərindən biri idi (Şəkil 25). Onun yaxınlığında A sahəsində aparılan araşdırmalar bu sahədə mədəni təbəqənin 39 saxlandığını göstərirdi. Araşdırma zamanı müəyyən oldu ki, sahənin şərq hissəsi müasir dövrə aid böyük bir çuxurla kəsilmişdir. Çuxurun yaxınlığında Orta əsrlərə aid daşdan inşa olunmuş divar qalıqları aşkar olundu. Lakin bu divarın cənub və şərq tərəfində bəzi yerlərdə Kür-Araz mədəniyyətinə aid təbəqənin az da olsa saxlandığı müəyyənləşdirildi. Bu sahədən Kür-Araz mədəniyyətinə aid keramika parşaları və nalşəkilli ocaq qurğusunun qalıqları aşkar olundu. Bu onu göstərir ki, Kür-Araz yaşayış yeri yalnız təpənin mərkəzi hissəsində olmuşdur. Olduqca incə olan Kür-Araz təbəqəsinin altında Eneolit dövrünə aid xeyli keramika, heyvan sümükləri və obsidian parçaları aşkar olundu. Keramika nümunələrinin ilkin analizi onların Son Eneolit keramikası ilə bənzər olduğunu deməyə imkan verir. Şübhəsiz ki, kömür analizlərinin nəticələri daha dəqiq fikir deməyə imkan verəcək. Qeyd etmək lazımdır ki, Son Eneolit təbəqəsi O.Həbibullayevin qazıntıları zamanı aşkar olunmamışdır. Yaşayış yerində Neolit dövründəki məskunlaşmanın başa çatmasında sonra (təqribən e.ə. V minillik), ehtimal ki, Son Eneolit dövründə burda yenidən məskunlaşma olmuşdur. Bu Sirabçay hövzəsinin Son Eneolit dövründə məskunlaşması ilə eyni dövrə təsadüf edir və şübhəsiz ki, regionun xammal mənbələrinin istismarı ilə bağlı olmuşdur. Yeni tapıntılar həmçinin Kültəpənin Sirabçay vadisinin abidələri arasındakı yerini müəyyən etməyə imkan verəcəkdir. Beləliklə, 2015-ci ildə I Kültəpə yaşayış yerində aparılan tədqiqatlar abidənin stratiqrafiyasına yenidən baxılması fikrini zəruri etməklə bərabər, dünya arxeologiyasında onun xüsusi yeri olduğunu göstərməkdədir. Buradan aşkar edilən bəzi arxitektura qalıqları Azərbaycanın Neolit [Абибуллаев, 1982: 12] və Eneolit [Археология Венгрии, 1980:26] abidələri, həmçinin Şərqi Avropanın [Абибуллаев, 1982: 335] sinxron abidələrinin tikinti qalıqları ilə analogiya yaratmaqla, abidənin Son Neolit dövrü üçün xarakterik olduğunu nümayiş etdirir. Bu xüsusiyyət yaşayış yerinin digər maddi- mədəniyyət nümunələrində də nümayiş olunmaqdadır. Belə ki, qazıntılar zamanı buradan aşkar edilən obsidian və çaxmaqdaşından hazırlanmış oraq dişləri, sıyırğac və digər kəsici alətlər Qafqazın Neolit abidələrindən üzə çıxarılan alətlər arasında öz paralellərini tapır [Connor, Sagona, 2007: plate 2, 10, fig. 7, I-3]. Qabların üzərindəki konusvari qabarıq çıxıntılar da öz paralellərini Cənubi Qafqazın digər həmdövr abidələrinin, o cümlədən o cümlədən Azərbaycan abidələrinin materialları arasında tapmaqla [Həbibullayev, 1959: tablo 22, 3-4; Badalyan et al., 2010: fig. 9-2, 2, 3, 5; 8, Yüklə 4,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|