Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 4,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSİL. KÜLTƏPƏDƏ 2013-CÜ İLDƏ APARILMIŞ ARXEOLOJİ TƏDQİQATLAR 1
5 vadilərinə daha yaxın ərazidə məskunlaşdığını göstərir ki, bu da iqlim dəyişilmələri, daha doğrusu quraq iqlimlə bağlı ola bilərdi. Araşdırmalar göstərir ki, uzun müddət davam edən quraqlıq mülayim və yağmurlu iqlimlə əvəz olunmuş, daşqınlar baş vermişdir. Yəqin elə bunun nəticəsidir ki, bəzi yaşayış yerlərinin üzəri qalın lil qatı ilə örtülmüş, vadidəki, yaşayış yerləri izsizləşmişdir. I Kültəpə və onun ətrafında yerləşən yaşayış yerlərinin tədqiqi Cənubi Qafqazın Son Neolit və Son Eneolit mədəniyyətləri arasındakı boşluğu doldurmağa imkan verir. Naxçıvançay və Sirabçay vadisində yerləşən bu unikal abidələrdə aparılan tədqiqat işlərinin ilkin nəticələrini Sizə təqdim edirik. 6 I FƏSİL. KÜLTƏPƏDƏ 2013-CÜ İLDƏ APARILMIŞ ARXEOLOJİ TƏDQİQATLAR 1 Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda erkən əkinçilik mədəniyyətlərinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyəti olan abidələrdən biri də Naxçıvanda yerləşən Kültəpə yaşayış yeridir. Yaşayış yeri arxeoloji ədəbiyyata həmçinin I Kültəpə adı ilə daxil olmuşdur. Məlum olduğu kimi, bu abidənin tədqiqi XX əsrin 50-ciillərində başlanmışdır. O.H.Həbibullayev yaşayış yerinin ən aşağıda yerləşən “1a” təbəqəsini Neolit dövrünə, “1b” təbəqəsini isə Eneolit dövrünə aid etmişdir (Həbibullayev, 1959: 14). Lakin tədqiqatçı sonrakı əsərlərində bu fikirdən imtina edərək hər iki təbəqəni Eneolit dövrünə aid etmişdir (Абибуллаев, 1982: 24). Kültəpənin “1a” təbəqəsi bir müddət arxeoloji ədəbiyyatda Eneolit mədəniyyəti kimi xarakterizə edilsə də (Мунчаев, 1982: 93-131) hazırda abidənin bu təbəqəsi Neolit dövrünə aid edilməkdədir (Нариманов, 1987: 133; Kushnareva, 1997: 30-40; Seyidov, 2003: 21, 39-40). Kültəpə son vaxtlaradək Naxçıvanda Neolit dövrünə aid edilən yeganə abidə idi 2 . Kültəpənin Neolit dövrünə aid təbəqəsinin materialları yaxşı nəşr edilmədiyindən və karbon analizlərinin nəticələri köhnəldiyindən Azərbaycanın bu qədim diyarının Neolit dövrü haqqında bitkin məlumat əldə etmək olduqca çətindir. Buna görə də Kültəpə yaşayış yerində 1951-1964-cü illərdə aşkar olunan arxeoloji materialların yenidən araşdırılaraq nəşr edilməsi nəzərdə tutulmuşdur 3 . Digər tərəfdən 2006-cı ildən Duzdağda aparılan araşdırmalar qədim duz mədənlərinin daha çox Naxçıvançay vadisində yerləşən abidələrlə bağlı olduğunu göstərmişdir. Belə ki, Duzdağda aşkar olunan əmək alətlərinin bənzərləri I Kültəpə və II Kültəpə yaşayış yerlərində daha çox rast gəlinir. Mədən sənayesinin meydana gəlməsi və inkişafı tarixinin öyrənilməsi üçün də Kültəpə yaşayış yerinin tədqiqinə ehtiyac vardır. Kültəpə yaşayış yerinin Neolit və Eneolit dövrü 1 Bu iş Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun maliyə yardımı ilə yerinə yetirilmişdir, qrant № EİF-2012-2(6)-39/28/5/. Araşdırmalara həmçinin Fransa Milli Araşdırmalar Mərkəzi maliyə yardımı etmişdir. 2 Hazırda Naxçıvanda Neolit dövrünə aid yeni abidələr aşkar olunmuşdur. Bax: Bakhshaliyev V., Seyidov A. New Findings from the Settlement of Sadarak (Nakhchivan-Azerbaijan) // Anatolia Antiqua, XXI, 2013, p. 1-21. 3 Bu iş AMEA NB və Fransa Milli Araşdırmalar Mərkəzinin xüsusi layihəsi əsasında yerinə yetiriləcəkdir. 7 haqqında geniş məlumat əldə etmək və təbəqələrin necə saxlandığını aydınlaşdırmaq məqsədi ilə 2013-cü ildə burada kəşfiyyat xarakterli araşdırmalar aparılmışdır. Araşdırmalar Fransa Milli Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin əməkdaşları ilə birlikdə aparılmışdır. Yaşayış yerində 2013-cü ildə aparılan araşdırmaların məqsədi Neolit və Eneolit dövrünə aid sağlam qalmış təbəqələri müəyyənləşdirmək və gələcək araşdırmalar üçün təməl yaratmaqdan ibarət idi. Kültəpə yaşayış yerində 2013-cü ildə iki sahədə qazıntı aparılmış, iki sahədə isə təmizləmə işləri aparılmışdır 4 . Birinci qazıntı sahəsi O.H.Həbibullayevin vaxtilə tədqiqat apardığı sahənin kənarında (A kvadratı, sahəsi 5x5m) qoyuldu. Bu sahədəki qazıntılar zamanı abidənin üzərində qazılmış çuxurların müasir dövrə aid məişət qalıqları ilə dolduğu müəyyən olundu. Məişət qalıqları təmizləndikdən sonra Neolit dövrünə aid maddi- mədəniyyət qalıqları ilə zəngin olan təbəqə aşkar olundu. Qazıntı sahəsi uçub- tökülmüş kərpic tikintinin qalıqları ilə örtülmüşdü. Tədqiqat zamanı bir-birini əvəz edən bir neçə tikinti qatının olduğu müəyyən edilmişdir. Eyni rəngli təbəqədə divar qalıqlarını aşkar etmək çətin olsa da 1, 5 m dərinlikdə dairəvi formalı kərpic divarın qalıqlarını müəyyən etmək mümkün oldu. Divarın yalnız bir hissəsi salamat qalmışdı. Kəsikdə gildən hazırlanmış kərpic və möhrə bloklar aydın şəkildə seçilirdi. Divar qalığı 0,8 m hündürlükdə saxlanmışdı. Otaq qalığının iç tərəfində saxlanan mədəni qatlar onun uzun müddət istifadə olunduğunu və döşəmənin tədricən yüksəldiyini göstərir. Onun içəri tərəfində Neolit dövrünə aid maddi-mədəniyyət qalıqları, o cümlədən dairəvi formalı ocaqlar aşkar olundu. Ocaqların içərisi boz rəngli küllə dolmuşdu. Onların müxtəlif dərinlikdə yerləşməsi ocaqların tez-tez yer dəyişdiyini göstərirdi. Ocaqların ətrafında sərt gil döşəmənin üzərinə kül yayılmış, bəzi yerlərdə döşəmə qızarmışdı. Bununla belə bu sahədə maddi- mədəniyyət qalıqları, o cümlədən keramika məmulatı olduqca az idi. Erkən Tunc dövrünə aid az miqdarda keramika yalnız üst laylarda aşkar olunmuş, alt laylarda isə ona rast gəlinməmişdir. Beləliklə müəyyən olundu ki, abidənin bu hissəsində Tunc dövrü təbəqəsi O.H.Həbibullayevin tədqiqatları zamanı tamamilə tükənmişdir. Bu isə Neolit dövrünə aid təbəqənin bir qisminin toxunulmaz qaldığını göstərirdi. 4 Qazıntı sahələri müəyyənləşdirilərkən yerli əhalinin, o cümlədən 1951-1964-cü il qazıntılarında iştirak edən sakinlərin fikirlərindən yararlanılmışdır. Bizə kömək etdiklərinə görə Kültəpə kəndinin sakinlərinə minnətdarlığımızı bildiririk. Yüklə 4,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|