Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 4,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
84 Şəkil 59. Göygöl və onun ətrafındakı mövsümi yaşayış yeri. Şəkil 60. Göygöl mis yatağı. Məlum olduğu kimi, Ordubad rayonu ərazisində vaxtilə mis külçələri də tapılmışdır. Şübhəsiz ki, Göygöl yaylaqlarında olan mis yataqları qədim dövrdən insanların diqqətini çəkmiş və istifadə olunmuşdur. Bu yataqdan istifadə olunub olunmadığını daha da dəqiqləşdirmək üçün yatağın bir neçə yerindən filiz nümunələri götürüldü. 85 Şərur rayonunda Ovçulartəpəsi yaşayış yerindən aşkar olunan mis alətlərin və filiz qalıqlarının analizi, onların Vayxır Misdağı və Əlincəqala yaxınlığındakı Göydərə yatağının filizi ilə müqayisəli təhlili bu alətlərin yerli metal yataqları əsasında istehsal edildiyini göstərmişdir. Qeyd edək ki, bizim əvvəlki illərdə apardığımız araşdırmalar da bunu sübut edir. Lakin faktları dəqiqləşdirmək məqsədi ilə Ordubad rayonunun Pəzməri, Kələki və Urumıs kəndləri yaxınlığındakı metal yataqlarından da nümunələr götürülərək tədqiqata təqdim edilmişdir. Şəkil 61. Göygöl ətrafındakı yaşayış yeri. Araşdırma zamanı həmçinin Göygöl yaylağında olan heyvanlardan ikisi təcrübə məqsədi ilə alınaraq kəsildi. Tədqiqat başlıca olaraq heyvanların sümükləri üzərində aparılır. Heyvanların arandan yayalağa və əksinə hərəkəti zamanı onların yedikləri yem və içdikləri su nəticəsində heyvan sümüklərində müəyyən dəyişiklik baş verir. Bu dəyişikliklərin analizi, xüsusilə dişlərdə toplanan izotopların tədqiqi heyvanların hərəkət istiqamətini müəyyən etməyə imkan verir. Eyni araşdırmalar Kültəpə və onun ətrafından aşkar olunan heyvan sümükləri üzərində aparılır. Bu araşdırmaların müqayisəli təhlili qədim maldarların və onlarla birlikdə hərəkət edən mədənçilərin köç yollarını müəyyən etməyə imkan verir. 86 Şəkil 62. Qədim Naxçıvan sakinlərinin istifadə etdiyi obsidian yataqları. Maldarlarla apardığımız sorğular çobanların bir qisminin Sirab, Nəhəcir, Qazançı və Bayəhməd istiqamətində hərəkət edərək Göygölə getdiyini müəyyən etməyə imkan verdi. Odur ki, yolumuzu bu istiqamətdən salaraq Bayəhməd aşırımından Göygölə keçdik. Yol boyu yaylaqlarda olan heyvan sürüləri və maldar insanlarla rastlaşırdıq. Bu yaylaqlarda həmçinin Babək rayonundan gəlmiş maldarlar var idi. Maldarların hərəkət etdiyi yollar üzərində xeyli yurd yerləri var idi. Maraqlıdır ki, bu yurd yerlərinin birində biz mis filizinin təzahürləri ilə də rastlaşdıq və həmin nümunələr analiz üçün götürüldü. Naxçıvan maldarlarının köç yollarını müəyyən etmək üçün Şahbuz rayonunun Keçili və Gömür kəndi ərazisində də araşdırmalar aparıldı. Araşdırmalar zamanı Keçili kəndi yaxınlığındakı Bulaq başı yerləşməsi xüsusilə maraqlı oldu. Burada yurd yerində mədəni təbəqənin olması yaylaqdan uzun müddət istifadə olunduğunu təsdiq edirdi. Arxeoloji materiallar başlıca olaraq Orta əsrlərə aid idi. Şübhəsiz ki, qədim dövrlərdən burada yaşayış olmuşdur. 87 Şəkil 63. Xəritə (Salvartı, Keçili, Ərəfsə və Göygöl ətrafındakı araşdırmalar). Gömür kəndində Salvartı yaylaqlarında aparılan araşdırmalar bu yaylaqlarda Şərurun müxtəlif yerlərindən gələn maldarların məskunlaşdığını göstərdi. Araşdırmalar zamanı məlum oldu ki, burada maldarlar hava şəraitindən asılı olaraq sentyabrın sonu və oktyabrın əvvəllərinədək qalırmışlar. İstər Salvartı yaylaqlarında, istərsə də Keçilidə apardığımız araşdırmalar zamanı müəyyən edildi ki, Naxçıvanın maldarları yaxın keçmişdə, yəni sovetlər dövründə Qərbi Azərbaycan, indiki Ermənistan ərazisindəki yaylaqlara getmək üçün başlıca olaraq Ərəfsə keçidindən istifadə etmişlər. Sünik obsidian yataqlarının Ərəfsə yaxınlığında olması da bu baxımdan diqqətəlayiqdir. Araşdırmalar zamanı diqqətəlayiq cəhətlərdən biri o idi ki, Şərur maldarları Salvartı yaylaqlarından istifadə etmək üçün Kəngərli rayonunun Qarabağlar, Çalxanqala, Babək rayonunun Payız kəndindən keçən dağ 88 yolundan istifadə etmişdilər. Şübhəsiz ki, bu yol əks istiqamətdə də istifadə edilmişdir. Bu yoldan həmçinin qədim Kültəpə sakinləri də istifadə edə bilərdi. Qarabağlar ətrafında Eneolit məskənlərinin aşkar olunması bu baxımdan diqqətəlayiqdir. Məlum olduğu kimi, Kültəpə sakinlərinin istifadə elədiyi obsidianın 65% Göyçə gölü hövzəsindəki yataqlardan gətirilmişdir. Bu yataqlara getmək üçün ən əlverişli yol isə Arpaçay vadisidir. Arpaçay vadisində indiki Ermənistan ərazisində də Eneolit yaşayış yerləri aşkar edilmişdir. Şübhəsiz ki, bu vadi qədim dövrdə Naxçıvanda məskunlaşan maldar tayfalar tərəfindən istifadə edilmişdir. Məlum olduğu kimi, Şərur rayonunun Gümüşlü kəndi yaxınlığında zəngin gümüş qarışığı olan Sink-Qurğuşun yatağı var. Ovçulartəpəsində aparılan araşdırmalar zamanı Eneolit dövrünə aid təbəqədən qurğuşun filizinin qalıqları aşkar olunması bizi bu metal yatağında araşdırmalar aparmağa vadar etdi. Araşdırmalar zamanı həm analiz üçün filiz nümunələri götürüldü, həm də ərazi araşdırılaraq keramika nümunələri götürüldü. Keramika nümunələri başlıca olaraq Orta Tunc, Dəmir dövrü və Orta əsrlərə aid idi. 2016-cı ilin araşdırmaları zamanı Naxçıvan şəhəri yaxınlığında Eneolit dövrünə aid yeni bir yaşayış yeri qeydə alınmışdır. Bu yaşayış yerinin Naxçıvançay vadisində olması olduqca önəmlidir. Bu abidə Azərbaycanın Cənubunda məskunlaşan tayfalarla Naxçıvan tayfaları arasındakı əlaqələri müəyyən etmək baxımından önəmlidir. Bu yeni abidə qədim əkinçi-maldar tayfaların Naxçıvançay və Sirabçay vadisi boyunca şimala-Zəngəzur dağlarına hərəkət istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə imkan verəcəkdir. Bu ilki araşdırmalar sayəsində ölkəmizin qədim sakinlərinin ətraf aləmlə əlaqələrini müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur. Yüklə 4,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|