AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU
Nizami Tağısoy
QARAÇAY ƏDƏBİYYATI
Kitab AMEA-nın Nizami adına Ədə-
biyyat İnstitutunun Elmi Şurasının
23 iyun 2016-cı il tarixli 5 saylı icla-
sının qərarı ilə nəşr olunur.
“Elm və təhsil”
Bakı-2016
Elmi redaktor və
ön sözün müəllifi: İsa Həbibbəyli
AMEA-nın Vitse-Prezidenti,
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun
direktoru, akademik
Rəyçilər:
Məmməd Əliyev
AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun direktor müavini,
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Bədirxan Əhmədov
AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun Asiya Xalqları Ədəbiyyatı
şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə elmlər
doktoru, professor
Elman Quliyev
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universiteti “Türk araşdırmaları”
Elmi-Tədqiqat Mərkəzinin elmi rəhbəri,
filologiya üzrə elmlər dortoru, professor
Fərrux Məmmədov
Bakı Slavyan Universiteti Azərbaycan
Ədəbiyyatı kafedrasının dosenti,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Nizami Məmmədov-Tağısoy. Qaraçay ədəbiyyatı. Bakı,
“Elm və təhsil”, 2016, 312 s.
Kitabda Qaraçay türklərinin folklor, dastan yaradıcılığı, yazılı ədə-
biyyat nümunələri, çoxsaylı bədii-poetik örnəkləri nəzərdən keçirilir,
şair və yazıçıların əsərləri təhlil obyektinə çevrilir. Onların əsərlərində-
ki etnik cizgilər, milli çalarlar, obrazlar aləmi, ideya-estetik yanaşmalar
səciyyələndirilir, Qaraçay ədəbiyyatının əsas istiqamət və perspektivlə-
ri müəyyənləşdirilir. Əsər Qaraçay türklərinin ədəbiyyatının Azərbay-
can ədəbiyyatşünaslığında öyrənilməsi istiqamətində ilk təşəbbüsdür.
Kitab bakalavrlar, magistrlər, doktorantlar, türkoloqlar, mütəxəssislər
və geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuşdur.
ISBN
Qaraçay ədəbiyyatı
3
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
İsa Həbibbəyli. Qaraçay ədəbiyyatı Azərbaycan
ədəbiyyatşünaslığında ......................................................10
GİRİŞ ..............................................................................14
I FƏSİL. Qaraçaylılar və malkarlar haqqında
ümumi məlumat .............................................................25
1.1.Tarixi-etnoqrafik mənbələr qaraçaylılar haqqında ....25
1.2. Qaraçay-malkar türkləri dastan və əfsanələrdə .........32
1.3.Qaraçay-malkar türkləri Avropa və rus
mənbələrində ....................................................................36
1.4. Qaraçay-malkarlar Rusiya və Türkiyə
münasibətləri müstəvisində ..............................................42
1.5. Qaraçay-Çərkəz Respublikası və qaraçaylılar ..........49
Ədəbiyyat .........................................................................57
II FƏSİL. Qaraçay-malkar adət-ənənələri və
şifahi xalq yaradıcılığı....................................................59
2.1. Qaraçay-malkar adət-ənənələri ................................59
Ədəbiyyat .........................................................................65
2.2.Qaraçay-malkarların təqvim poeziyası ......................66
Ədəbiyyat .........................................................................72
2.3. Qaraçay-malkar poeziyasında ənənəvi konsept .....72
Ədəbiyyat .........................................................................76
2.4.Nağıllar ......................................................................76
2.5. Qaraçay-malkar “Nart” qəhrəmanlıq eposu .............79
Ədəbiyyat .......................................................................100
2.6.Atalar sözü, zərbi məsəllər, alqışlar və tapmacalar ..101
Ədəbiyyat .......................................................................105
2.7. Xalq nəğmələri ........................................................105
Ədəbiyyat ....................................................................... 113
2.8.Qaraçay şifahi xalq yaradıcılığının janr
təsnifatı və tədqiqi problemləri ...................................... 113
Ədəbiyyat .......................................................................123
Nizami Tağısoy
4
III FƏSİL. Qaraçay yazılı ədəbiyyatının təşəkkülü ..125
3.1. Qaraçay poeziyası haqqında ümumi məlumat ........134
3.2.Qaraçay ədəbiyyatında dram janrı nümunələri .......143
3.3. Qaraçay ədəbiyyatının mövzu axtarışları ................148
3.4. İslam bəy Krımşamxalov (Teberdici) -
ilk Qaraçay maarifçisi və ictimai xadimi .......................160
3.5. İslam Xubiyevin (Qaraçaylının) publisistikası .......164
3.6. İssa Qaragetov poeziyasının motiv və obrazları .....166
3.7.Həzrət Urtenov və Qaraçay yazılı ədəbiyyatının
təşəkkülü problemləri .....................................................169
3.8.Davud Bayqulovun orijinal və tərcümə
yaradıcılığı .....................................................................178
3.9. Həsən Appayevin nəsr yaradıcılığı .........................179
Ədəbiyyat .......................................................................182
IV FƏSİL. 1940-1960-cı illər Qaraçay ədəbiyyatında
janrlar ...........................................................................185
4.1. 40-60-cı illər Qaraçay poeziyası: başlıca
xüsusiyyətləri, əsas nümayəndələri ................................188
4.2. Qaraçay ədəbiyyatında poema janrı və onun
müxtəlif tipləri ...............................................................204
4.3. Qaraçay nəsrində hərbi memuar, sənədli oçerk
və povest janrı ............................................................... 211
4.4. Harun Boqatıryovun «Vətən uğrunda»
memuarı .........................................................................213
4.5. Seyid Laypanovun ”Qaraçay oğlu – Belarusiya
qəhrəmanı” əsərində arxiv sənədlərindən istifadə .........215
4.6. Hənəfi Ebzeyev yaradıcılığında müharibə
mövzusu .........................................................................220
4.7. 1940-1960-cı illər Qaraçay romanının ideya,
mövzu və problem axtarışları .........................................228
Ədəbiyyat .......................................................................240
Dostları ilə paylaş: |