Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 231,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qırğız və Azərbaycan nəsrində mövzu və ideya paralelləri (Çingiz Aytmatovun yaradıcılığı konteksində)”
- “Qırğız və Azərbaycan nəsrində repressiya mövzusunun bədii- estetik səciyyəsi”
12
başlayaraq Nizami, Nəsimi, Füzuli, Cəlil Məmmədquluzadə, Səməd Vurğun və müasirləri Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə, İmran Qasımov, Anar, Şahmar Əkbərzadə, Hüseynbala Mirələmov haqqında qiymətli fikirlər bildirmiş, haqqında müsahibələr vermiş, məqalələr yazmışdır. Dissertasiyanın “Qırğız və Azərbaycan nəsrində mövzu və ideya
ikinci fəsli iki bölmədən ibarətdir. “Qırğız və Azərbaycan nəsrində müharibə reallıqlarının inikası” adlı birinci yarımfəsildə İkinci Dünya müharibəsi zamanında arxa cəbhədə baş verən hadisələrin Çingiz Aytmatov və görkəmli Azərbaycan nasiri İsa Hüseynovun povest yaradıcılığında inikası məsələləri araşdırılmışdır. XX əsr Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi İsa Hüseynovun İkinci Dünya müharibəsi illərindən bəhs edən “Tütək səsi” və “Saz” povestləri ilə Çingiz Aytmatovun eyni mövzuda yazdığı “Üz-üzə”, “Cəmilə”, “Ana tarla” və “Erkən gələn durnalar” əsərlər arasında ortaq cəhətlər mövcuddur. Bu cəhətləri meydana çıxaran ciddi səbəblər vardır. Birincisi, hər iki sənətkar eyni quruluşda - SSRİ-nin tərkibində yaşamış və yazıb-yaratmışdır. Həm qırğız, həm Azərbaycan xalqı repressiya ilə cəzalandırılmış, daha sonra müharibənin ağır sınağı ilə üz-üzə qalmışdır. İkincisi, onlar eyni ildə (1928-ci il) doğulmuş və müharibəni eyni yaşda (13-14 yaş) qarşılamışdırlar. Müharibə dəhşətinin, onu ağrı-acısının, heç vaxt sağalmayacaq yaraları vardır. Bunu hər iki yazıçı dərk edirdi. Bu amillərin onların yaradıcılıqlarında necə əks olunması təbii ki, müharibəni hansı yaşda qarşılamaları ilə birbaşa bağlıdır. Üçüncüsü, coğrafi baxımdan çox uzaq olsa da, hər iki müəllifin əsərlərində təsvir olunan kəndin bir-biri ilə oxşar tərəfləri həddindən artıq çoxdur. Bu kəndlər hər şeydən öncə ağır sınaq qarşısındadır. Burada durmadan çalışan, işləyən, aclığa, yoxsulluğa dözən, qələbəyə sonsuz ümidlə inanan insanlar, hər gün “qara kağız”la qadınları ərlərindən, uşaqları atalarından, bacıları qardaşlarından ayıran, yarıac kənd camaatı yaşayır. Dördüncüsü, hər iki yazıçı etnik kökəncə türkdür və bu amil onların yaradıcılığına ciddi təsir edən faktdır. Beşincisi, hər iki yazıçının mövzu ilə bağlı yazdığı əsərlərdə avtobioqrafizm olduqca güclüdür. Bir-birindən min kilometrlərlə uzaq məsafədə yerləşən Azərbaycan və Qırğız kəndlərinin müharibə sınağı qarşısındakı tale bənzərliyi və qəhrəmanlarına yanaşmada ən ali insani dəyərlərlə yanaşması iki böyük yazıçının yaradıcılığında oxşar məqamların yaranmasına səbəb olmuşdur. Hər iki yazıçının əsərlərində avtobioqrafizm güclüdür və baş verən hadisələr şəxsi müşahidələrinin nəticəsdir. 13
“Qırğız və Azərbaycan nəsrində repressiya mövzusunun bədii- estetik səciyyəsi” adlanan ikinci yarımfəsildə 30-cu illərin məlum qanlı hadislərinin Çingiz Aytmatov və Yusif Səmədoğlu yaradıcılığında inikası məsələləri öyrənilmişdir. Repressiya bütün mahiyyəti ilə ilk növbədə yerli xalqların milli özünəməxsusluğunu məhv edərək sovetizmin (bolşevizmin) dayaqlarını möhkəmləndirmək və Çingiz Aytmatovun vurğuladığı kimi manqurt nəsil formalaşdırmaq məqsədilə bilərəkdən törədilmişdi. Qırğız və Azərbaycan nəsrində eyni motivli əsərlərin yaranmasının obyektiv səbəbləri vardır. Təbii ki, imperiyanın yürütdüyü siyasətin xalqlarda oxşar təsiri, eyni zamanda buna adekvat münasibətdə etnik cəhətdən eynilik bu və
ya digər
dərəcədə bir-birinə yaxın əsərlərin yaranmasını şərtləndirmişdir. Necə ki, İkinci Dünya müharibəsi ilə bağlı Çingiz Aytmatovla İsa Hüseynovun povestləri ideya və məzmun baxımından səsləşir, eləcə də repressiya ilə bağlı yazıçı ilə Yusif Səmədoğlunun mövzuya həsr olunmuş əsərləri arasında paralellər az deyil. Çingiz Aytmatov özünün “Gün var əsrə bərabər” (1980) romanı ilə bütün dünyanı silkələməyi bacardı. Əsər bir insanın faciəsindən başlamış bəşəri səviyyədə aparılan manqurtlaşmadan, imperialist maraqlardan bəhs etməklə bərabər, Abutalıb Kutubbayevin həyat faciəsi əsasında Stalin rejiminin törətdiyi repressiyadan, cinayətdən bəhs edirdi. Yazıçı romanda Abutalıbın taleyinə sona qədər aydınlıq gətirmədi və onun taleyi müəmmalı qaldı. Beləliklə, “Çingiz xanın ağ buludu” povestində Aytmatov yenidən həmin mövzuya qayıdaraq onu uşaqlıqdan narahat edən mövzunu, tarixi faciəni tam şəkildə təsvir etmişdir. 1987-ci ildə “Azərbaycan” jurnalında görkəmli yazıçı Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” romanı çap olunmuş və Çingiz Aytmatov toxunduğu repressiya mövzusunu müəllif Azərbaycan gerçəkliyinə uyğun şəkildə təsvir etmişdir. Təbii ki, hər iki yazıçının mövzuya müraciət etməsi və faciənin yüksək dəqiqliklə əks olunması onların şəxsi avtobioqrafiyaları ilə birbaşa bağlıdır. Necə ki, “Gün var əsrə bərabər” romanı və “Çingiz xanın ağ buludu” povestinin qəhrəmanı Abutalıb Kutubbayevin taleyi ilə yazıçının atası Torequlun, əmisi Rəsulbəyin acınacaqlı sonluğu bu və ya digər dərəcədə oxşardırsa, “Qətl günü” romanının qəhrəmanı Sədi əfəndinin taleyi də yazıçının atası, görkəmli Azərbaycan şairi Səməd Vurğunun həyat hekayəsi arasında bənzərliklər çoxdur. Uşaqlıqdan süzülüb gələn xatirələr, iti müşahidələr və ən əsası yüksək yaradıcılıq istedadı bu əsərlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Həm “Qətl günü”, həm də “Çingiz xanın ağ buludu” əsərində nisbi götürəndə müstəqil mahiyyət kəsb edən və bir-biri ilə varislik əlaqəsi daşıyan tarixi dövrlər əks olunmuşdur.
Yüklə 231,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|