Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 edən yeni şeir idi. Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığında özünün mükəmməl bədii əksini tapmış ədalət, humanizm, müstəqillik, gerçək həyat, gözəllik və sevgi idealları və mənəvi dəyərlər XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyya- tının yüksək inkişaf səviyyəsini əks etdirir. Molla Pənah Vaqif realist ədəbiyyatı yaratmaqla Azərbaycan ədəbiyyatını çoxəsrlik Şərq ədəbiy- yatı dairəsindən çıxararaq, modern Avropa və dünya ədəbiyyatı səviy- yəsinə çıxarmışdır. Bundan başqa, Vaqif aşıq şeiri Azərbaycan şifahi xalq poeziyası ilə yazılı ədəbiyyatdakı şeir arasındakı baryeri aradan qaldırmış, aşıq şeiri üslubunu yeni dövr lirikasının ifadə tərzinə çe- virmişdir. Molla Pənah Vaqifin simasında xalq-aşıq şeiri üslubu bü- tövlükdə Azərbaycan realist lirikasının üslubu səviyyəsinə yüksəl- mişdir. Qoşma janrında yazılmış bir çox şeirlərinin əgər Vaqifin qələ- mindən çıxdığını bilməsə idik, heç tərəddüd etmədən həmin nümu- nələri şifahi xalq yaradıcılığına aid edə bilərdik. O, Azərbaycan şeiri- nin vəznini və janrını dəyişdirmək timsalında sözün əsl mənasında inqilabi xarakter daşıyan böyük islahatlar aparmağa nail olmuşdur. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan ədəbiyyatında möhkəm qəlibləri olan əruz vəznindən heca vəznində yazılan şeirə qəti keçidə nail olmuşdur. Azərbaycan şeirinin heca epoxası Molla Pənah Vaqiflə başlayır. Eyni zamanda Vaqif Azərbaycan poeziyasında qəzəl-qəsidə şeirindən qoş- maya keçidin möhkəm əsaslarını yaratmışdır. Xalq həyatının təsviri Vaqifin şeiri üçün əsas idi. Təsadüfi deyildir ki, Vaqifi xalq nəğməkarı adlandırırlar. Molla Pənah Vaqif sadə, təbii el gözəllərini onların «ənniyi-kirşanı» və mühiti ilə birlikdə tərənnüm edir. Şairin gözəllərə və gözəlliyə realist münasibəti vardır. Molla Pənah Vaqifin şeir dili canlı, koloritli xalq dili idi. Ərəb-fars sözləri və tərkibləri ilə «bəzənmiş» klassik lirikadan fərqli olaraq, Molla Pənah Vaqifin şeirlərində doğma ana dili kəskin surətdə üstün- lük qazanmışdır. Xalq şairi Səməd Vurğun haqlı olaraq şairin bədii dilinin özünəməxsusluğunu «Vaqifin şirin dili» adlandırmışdır. Molla Pənah Vaqifin şeir dili – Azərbaycan dilinin sadəliyini, xəlqiliyini, in- cəliyini, gözəlliyini və zənginliyini dolğun şəkildə əks etdirir. Vaqifin şeirlərində Azərbaycan dilinin geniş poetik imkanları canlı şəkildə yaşayır. Onun şeir dilində sadə xalq dilinin aparıcı olması ilə müəyyən dərəcədə əyan-əşrəf dilinin mükəmməl bir sintezi vardır. Xanlıqlar dövründə siyasi hakimiyyətdə xalqın öz nümayəndələrinin də olması dildə xəlqiləşmə baxımından əhəmiyyətli addıma çevrilmişdi. Bundan başqa, Vaqifin şeir dili həm də xalq-aşıq şeirinin yaşatdığı dil ənənə- lərini də əks etdirir. Bütün bunların vəhdəti Azərbaycan ədəbiyyatında 6 yeni tipli bir şeir dili yaratmışdır. Bu, qəlb şairi Məhəmməd Füzulinin dilindən və üslubundan çox fərqli idi. Bu, hətta ən yaxın sələfi Saib Təbrizinin «hind səpkisi»nə də bənzəmirdi. Bu, özünəqədərki aşıq şeirinin də eynisi deyildi. Molla Pənah Vaqifin şeiri xalq-aşıq şeirindəki, klassik Azərbaycan poeziyasındakı ana dili layının yaradıcı şəkildə aktivləşdirilməsi ilə və daha sadə xalq dilinin zəngin imkan- larına əsaslanmaqla formalaşdırmışdır. Dövrün xalqa yaxın olan zadə- gan dilinin imkanlarını da özünün şeir dilində yerli-yerində işlətməklə Molla Pənah Vaqif Azərbaycan şeiri tarixində ana dilli poeziyanın kamil örnəklərini yaratmışdı. Klassik lirikanın dili – poeziyanın dili üstündə köklənmiş, Vaqifin dili isə xalq danışıq dili əsasında yaran- mışdır. Bu, geniş mənada ədəbiyyatın dilində islahatlar aparmaq de- mək idi. Çünki klassik Azərbaycan ədəbiyyatında möhkəm yer tutan əruz vəzninin qəlibləri xalqın canlı danışıq dilindən istifadənin geniş- ləndirilməsinə imkan vermirdi. Molla Pənah Vaqifin islahatları sayə- sində əruz vəznində yaradılmış qəzəl-qəsidə ədəbiyyatının yerində sa- də, canlı və aydın dildə, heca vəznində yazılmış qoşmalar aparıcı is- tiqamətə çevrilmişdir. Yeni tipli bu ədəbiyyatda, ümumiyyətlə, dövran və məhəbbət deyil, konkret olaraq zaman, məkan, insan və sevgi öz əksini tapmışdır. Molla Pənah Vaqif şeirlərində geniş mənada xalq həyatından böyük ilhamla və xalqın özünün danışdığı dildə söz açır. Bütün bunlara görə Vaqif Azərbaycan ədəbi dilinin yaradıcısıdır. Molla Pənah Vaqif – Azərbaycan yazılı ədəbiyyatında heca vəznli şeirin yaradıcısıdır. Vaqif – xalq həyatının böyük nəğməkarıdır. Vaqif – Azərbaycan mövzusunu şeirin əsas mövzusuna çevir- mişdir. Vaqif – Azərbaycan ədəbi dilinin banisidir. Vaqif – erkən yeni dövr Azərbaycan realist ədəbiyyatının əsasını qoymuşdur [1]. Böyük mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundzadə «Nəzm və nəsr» adlı məqaləsində Molla Pənah Vaqifi «nadir vücuda gələn», «xəyalatında (təsvirlərində – İ.H.) təsir olan», şeirdə yeni yol açan (rəhnüma) şair kimi yüksək qiymətləndirmişdir. O, ədəbiyyatda realist şeirin meyda- na gətirilməsində Molla Pənah Vaqifin «müqəddəm» (irəlidə gedən – İ.H.) şair olduğunu da xüsusi olaraq nəzərə çarpdırmışdır: «…Mən əyyami-səyahətimdə səfheyi-Qarabağda Molla Pənah Vaqifin bir para xəyalatını gördüm ki, zikr etdiyim sərt (istər-istəməz ziyadə ləzzətə (dada, tama) və fərəhdə ziyadə təsirə bais olmaq – İ.H.) bir növ onda göründü. Mənim əqidəmə görə türk arasında şairi-münhəsirdir (şairliyə Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|