7
aiddir –
İ.H.). …Molla Pənah müqəddəm (əvvəl, irəlidə gedən) ərsəyə
gəlib bu fənndə, rəhnümadır (yol açandır, bələdçidir –
İ.H.) [2, s. 205].
Beləliklə, Vaqif ədəbiyyatda yeni yol açdığına, şeirə yenilik gə-
tirdiyinə, insana təsir edə bilən əsərlər yazdığına görə Molla Pənah
olmuşdur. Şairin təxəllüs kimi qəbul etdiyi Vaqif sözünün lüğəti mə-
nası da «xəbərdar olan», «baş çıxaran» mətləblərini ifadə edir. Böyük
şair özündən əvvəlki zəngin ədəbi ənənələrdən dərindən xəbərdar
olmuş, lakin yeni tarixi şəraitdə ədəbiyyatı inkişaf etdirməkdən baş
çıxara bilmiş, şeirdə təzə yol açmağı bacarmışdır. Şeirin təzə yolu isə
– gerçəkliyi əks etdirən, xəyalatında həyatın dadı, tamı, reallıqları
ifadə olunan poetik nümunələr yaratmaqdan ibarət idi. Molla Pənah
ədəbiyyatın yeni inkişafına yol açan vəzifələrin həyata keçirilməsinə
nail ola bilmiş, Vaqif mərtəbəsinə yüksəlmişdir. O, Azərbaycan ədə-
biyyatı tarixinə realist şeirin banisi kimi daxil olmuşdur.
Molla Pənah Vaqifin xalq ruhunda yazılmış şeirləri sözün obraz-
lı mənasında həyatın bənzərsiz «tamaşası» təəssüratı yaradır. Görkəm-
li ədəbiyyatşünas Firidun bəy Köçərlinin yazdığı kimi, «Molla Pənah
milli şair olduğuna binaən hər nə onun qələmindən zühura gəlibsə,
…tamamisi ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir. Onlarda
öz müasirlərinin ayini-adatı, adabü-əxlaqı və dolanmaları artıq məha-
rət ilə rişteyi-nəzmə çəkilibdir» [3, s. 137]. Doğrudan da, Vaqifin şeir-
lərində yaşadığı dövrün təkcə real mənzərəsi yox, nəbzi, ruhu əks
etdirilmişdir. Onun tərənnüm etdiyi gözəllər şair xəyalının obrazları
olmayıb, həyatda mövcud olan «ellər yaraşığı, ölkə gözəli»nin həqiqi
və təbii obrazlı ifadəsindən ibarətdir. Vaqifin şeirləri təsvir etdiyi
gözəllər kimi, bədii ifadə vasitələri ilə də yenidir. Şairin
Yanağı laleyi-
baharı kimi, Ləbləri yaqutun kənarı kimi, Bir dənə nasüftə mirvari
kimi,
Zülfü ya bənəfşə, ya səmən kimi ilhamla vəsf etdiyi Azərbaycan
gözəli həm də ağıllı-kamallı, “işarə anlayıb, hal biləndir”:
Tavus kimi cilvələnə hər səhər,
Bəzək verə camalına sərbəsər.
Dindirməmiş verə könüldən xəbər,
İşarə anlayıb, hal bilən gərək [4, s. 109].
Molla Pənah Vaqifin şeirlərində tərənnüm edilən «gərdəni mina-
dan», «ağ əlləri əlvan hənadan», şəkər gülüşlü, «sinə meydan, zülf
pərişan, bel nazik», ənniksiz-kirşansız, «ellər yaraşığı – ölkə gözəli»
olan Azərbaycan gözəli ədəbiyyatımızda yeni bədii obraz idi. Vaqifin
Azərbaycan gözəllərinə aid etdiyi «yaşılbaş sona» obrazı ədəbiyyatda