Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
22 səlmiş, poeziya forma və məzmun baxımından zənginləşmiş, Füzuli ənənələri ümumtürk kontekstindən uzaqlaşaraq xeyli sadələşib və yığ- camlaşıb lokal səciyyə almışdır. Vaqif və Vidadinin yaradıcılığında Fü- zuli təsiri duyulsa da, füzuliyanəlik görünməz həddə çatmışdır. Onla- rın ikisi də müasirlərinin çoxu kimi yaşadıqları zəmanədən və mühit- dən yazır, həyatın gerçək gözəlliklərini və təzadlarını, insanların sevinc və kədərini, arzu və istəklərini, mənəvi yaşantılarını əks etdirirdilər. Ə.Səfərli Vaqif və Vidadinin yaradıcılığına ənənəvi yanaşıb el- mi sələflərinin əksəriyyəti kimi Vidadi lirikasını bədbin, Vaqif şeirini nikbin pafoslu hesab etsə də, sonda bu konsepsiya tərəfdarlarına əks mövqedə dayanır. Onun qənaətinə görə, Vidadi həmişə ağlamadığı kimi, Vaqif də həmişə gülmür. Xüsusilə “Mən cahan mülkündə müt- ləq doğru halət görmədim, Hər nə gördüm, əyri gördüm, özgə babət görmədim”, – deyə yaşadığı zəmanədən ictimai mühitdən şikayətlənən insanlarda etibarsızlıqdan, sədaqətsizlikdən, riyakarlıqdan, böhtançı- lıqdan başqa heç nə görmədiyi üçün kədərlənən, xiffət çəkən və cahan mülkündə gördüklərindən usanaraq ömrünün müdrik çağlarında “Gör- mədim” kimi şedevr bir əsər yazan Molla Pənahın hər zaman və hər yerdə həyatın bütün əzablarını toy-bayram kimi qarşıladığını düşün- mək səhvdir. Əlyar Səfərli doğru deyir ki, nikbin Vaqifin bədbin- ləşdiyi, kədərdən üzüldüyü, hətta yaşamaqdan bezdiyi vaxtlar da ol- muş və onun “Yoxdur”, “Görmədim”, “Bax” rədifli şeirləri belə mə- nəvi sıxıntıların bədbin əhvali-ruhiyyənin poetik ifadəsi kimi meydana gəlmişdir. “Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” dərsliyi sonralar təkmilləşdirilərək yenidən çap edilmişdir (1998). İlk nəşr “Müəllif- lərdən” və “Ədəbiyyat” hissələrindən başqa 6 fəslə ayrılmışdı və hər fəslin adı vardı: “Ən qədim dövrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı”, “Erkən orta əsrlər ədəbiyyatı” və s. Kitabın birinci nəşrindəki “Müəlliflərdən” hissəsi ixtisar olunmuş, onun əvəzinə elmi bir “Giriş” artırılmış, bu hissədə divan ədəbiyyatının özgün xüsusiyyətləri aydınlaşdırılmışdır. İlk nəşrdə üçüncü fəsil “XI-XII əsrlər ədəbiyyatı” adlanırdı. İkinci nəşrdə bu fəsil parçalanaraq iki müstəqil fəslə ayrılmışdır: “XI əsr Azərbaycan ədəbiyyatı”, “XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı”. “Xətib Təbrizi” və “Qətran Təbrizi” oçerkləri üçüncü fəsildə, “Məhsəti Gən- cəvi”, “Xaqani Şirvani” və “Nizami Gəncəvi” oçerkləri dördüncü fə- sildə verilmişdir. Qətran və Xətib haqqında oçerklərin yeri dəyişilmiş, ilk nəşrdəki düzgün sıralanma pozulmuşdur. İkinci nəşrdə müəlliflər dərsliyə orta əsrlərdə yaşamış Seyid Zülfüqar Şirvani, Hümam Təb- rizi, Mahmud Şəbüstəri, Bədr Şirvani, Hamidi, Həqiri Təbrizi, Mirzə 23 Cahan şah Həqiqi və Möhsün Nəsirinin həyat və yaradıcılığını işıq- landıran oçerklər artırmaqla həm dərsliyi məzmunca zənginləşdirmiş, həm də Azərbaycan ədəbiyyatının orta sərlər dövrünə dair daha dol- ğun elmi təsəvvür yaratmağa nail olmuşlar. Elə həmin ildə (1998) bu kitab Tehranda, ondan beş il əvvəl (1993) isə Ankarada yayımlanmışdır. “Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” dərsliyi müəyyən əlavələr və təkmilləşdirmələrlə XXI əsrdə Bakıda yenidən nəşr olun- muşdur (2008). Bu dəfə müəlliflər kitabı Tehran nəşrində olduğu kimi “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlandırmışlar. XV əsr şairi Xəlili, XV əsrin ikinci yarısı və XVI əsrin əvvəllərində yaşamış Süruri, Bəsiri haqqında yığcam məlumat verilmiş, digər sənətkarların həyat və ya- radıcılığına dair bəzi faktlar dəqiqləşdirilmişdir. Ali məktəblərin filo- logiya fakültələrinin tələbələri üçün nəzərdə tutulmuş “Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabı yığcamlaşdırılaraq orta ümum- təhsil məktəblərinin ədəbiyyat proqramına uyğunlaşdırılmış və müəl- liflər həmin proqram əsasında orta ümumtəhsil məktəbinin IX sinfi üçün “Ədəbiyyat” dərsliyi yazmış, bu dərslik bir neçə dəfə nəşr edil- mişdir (1994, 1995, 1996, 2000, 2001, 2002). Ümumiyyətlə, Əlyar Səfərlinin yaradıcılığında XVII-XVIII əsr- lər Azərbaycan ədəbiyyatının, özəlliklə bu dövrün epik şeirinin tədqiqi mühüm yer tutur. Onun “Məsihi” və “XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan epik şeiri” monoqrafiyaları Azərbaycan orta əsrlərinin son dövründə yaranmış epik şeirin tədqiqinə həsr edilmişdir. Bu baxımdan Ə.Səfərli akademik Həmid Araslının birbaşa davamçısıdır. Məlum olduğu kimi Həmid Araslı hələ 1930-cu illərdən başlayaraq XVII-XVIII yüzillər Azərbaycan ədəbiyyatının elmi tədqiqatdan kənarda qalan məsələ- lərinə, bu əsrlərdə yaşamış sənətkarların həyat və yaradıcılığına dair bir sıra elmi məqalə, oçerk, icmal, nəhayət, doktorluq dissertasiyası yazmış, bu əsərin mətni əsasında “XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı sanballı bir dərslik hazırlayaraq nəşr etdirmiş (1956), həmin dövrdə yaşamış Məhəmməd Əmani, Fədai, Məsihi, Saib və Qövsi Təbrizilər, Məhcur Şirvani, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi kimi şairlərin bioqrafiyası, yaradıcılıq yolu, “Bəxtiyar- namə”, “Vərqa və Gülşa”, “Qisseyi-Şirzad” və s. epik məsnəvilər, “Şəhriyar” dastanı, habelə XVIII əsrdə yazılmış tarixi mənzumələr haqqında ilk elmi məlumat vermişdir. Bu məlumat XVII-XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının sonrakı tədqiqatçıları, o cümlədən Ə.Səfərli üçün yaşıl mayak – yolgöstərici olmuş, onlar elmin zirvələrinə bu yolla getmişlər. Ə.Səfərlinin ilk sanballı tədqiqat əsəri “Məsihi” (1992) monoq- Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|