Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
67 mərhum atasının da hamı libasları nəcis və haram imiş və ona mür- təkib olanları da məlamət olmalı imiş”. Məqalə müəllifinin belə məna- sız fikrinə qarşı çıxan Molla Ruhulla ona cavab verərək göstərmişdir ki, İranın dirisinin də, ölüsünün də geyimi, libası əlli ilə yaxındır ki, ingilis və rus parçalarından toxunmuşdur. Qənd, çay, ətriyyat, sabun, kibrit və sair gündəlik işlədilən ləvazimatlar, hətta Qurani-Kərim və ibadət kitabının kağızları da xaricilərin əli ilə onların fabrikalarında hazırlanmışdır. Ona görə də Molla Ruhulla göstərmişdir ki, əgər mə- qalə müəllifinin dediklərinə əməl olunsa, bizim ətrafımızdakı hər bir əşya haramdır və murdardır. Daha sonra o, məqalə müəllifi kimi “mü- səlmançılığ”ın “təəssübündə” duranlara cavab vermişdir ki, hər kimin qeyrəti varsa, əvvəl lazım olan şeyləri gərək özü tərtib etsin və sonra da rəzil və nəzis kimi zəbandirazlıq etsin”. Hacı Molla Ruhulla məqalə müəllifinə anladır ki, onun qəzet səhifələrini belə boşboğaz nalayiq sözlərlə doldurmaqla əcnəbiləri özümüzə qarşı qaldırmağa səbəb oluruq. Məqalə müəllifi öz yazısında islam dünyasının geridə qalma- sında mollaları, ümumiyyətlə, alim təbəqəsini müqəssir hesab etmiş- dir. Hacı Molla Ruhulla onun bu fikrinə qarşı çıxaraq göstərmişdir ki, “qeyri-təbəqələr bunlardan dəxi neçə dəfə bədtərdirlər. Və bu barədə o qədər nəqllər danışılıb və eşidilib ki, onların təkrarı insanın qanını qaraldır.” Hacı Molla Ruhullanın “Halımıza dair” adlı genişhəcmli məqa- ləsində dövri mətbuatdakı mövcud vəziyyət açıqlanmış, jurnalistlər qarşısında bəzi mühüm vəzifələr qoyulmuşdur [4]. O, qələm sahiblə- rinə elm və maarifə dair faydalı məqalələr yazmağı, əsrin münəvvər fikirli şəxslərini təbliğ etməyi, keçmiş və gələcək haqqındakı dəyərli əsərlərdən lazımi və zəruri mətləbləri seçib nəzərə çatdırmağı tövsiyə edir, qələmbazlıq, məddahlıqla məşğul olanları tənqid edirdi. Hacı Molla Ruhulla bəzi qəzetlərdə elmdən, ədəbdən, siyasətdən, iqtisa- diyyatdan bir kəlmə belə yazılmadığını qeyd etməklə, onların səbəb- lərini də göstərmiş, başqa millətlərin ittifaqları haqqında geniş yazılar dərc olunduğu halda, millətə yaraşmayan sifətlərin təbliğ olunmasına görə narahatlığını da bildirmişdir. O, qəzet müxbirlərini öz yazıları ilə Bakıda fəaliyyət göstərən “Nəşri-maarif”, “Səadət” və s. bu kimi mədəni-maarif cəmiyyətlərinin dağılmasına səbəb olmamağa, millət arasında, xalq arasında ikitirəlik, məzhəb ayrılığı salmamağa çağırırdı: “Bəsdir heyvanat mübarizəsi! Bəsdir sünni-şiələr dəvası! İndi gəlin islamiyyət, insaniyyət dəvası edin! Bir baxın, nəşriyyat aləmində mü- səlmanlıq adına nə təranələr çalınır, nə nağıllar oxunur” [4]. 68 Hacı Molla Ruhulla insanın xarici görünüşünün deyil, daxilinin, qəlbinin təmizliyini, başqalaşmasını tələb edirdi. O, “Yeni həqiqət” qəzetində dərc etdirdiyi “Bizdə məarifə təbii pərdələr” [5] başlıqlı irihəcmli məqaləsində ananın, atanın hər birinin ayrılıqda uşaqların tərbiyəsindəki rolunu və vəzifələrini açıqlamışdır. Molla Ruhulla bəşərin ən böyük şərəf, üns, ülviyyət üzrə yarandığını, insanda elmə, ədəbə, hünər və maarifə təbii bir həvəs və şövq oldu- ğunu qeyd etməklə bərabər, həm də millətinin qafil, cahil, ruhsuz, ci- simsiz qalmağıma təəccüb etmişdir. O yazırdı: “Səfa ruhumuz yox, əfkarımız tutğun, daireyi-əqliyəmiz tutğun, daireyi-əqliyəmiz tənğ, zehn və zəkamız pozğun, mənfur sifətlərə, mərəzlərə tutuluruq. Dəni, qeyrətsiz, namussuz, insan oğluna yaraşmayan xəyanət, cəvanlıq, vəh- şilik kimi çirkin hallar ilə yaşayıyoruz” [5]. Molla Ruhulla xalq həya- tına biganə olmamağa, sosial-ictimai nöqsanlara kənardan baxmamağa çağırır, bu sahədə canlanma yaratmaq üçün tərbiyə məsələlərinə diq- qəti gücləndirməyi zəruri hesab edirdi. O, “mövhumi mərəzlərə düçar, başları xürəfat, mövhumat ilə dolu, məişətləri pis, murdar, hər tərəfi üfunət bir halda yaşayan” biçarə anaların yüksək tərbiyəli uşaqlar böyüyəcəyinə şübhə ilə yanaşır və vurğulayırdı ki, insan həyatın mənasını məhz uşaq yaşlarından, balacalığından öyrənib anlamalıdır. “Lakin təəssüf ki, onlar bu sözləri nəyinki analardan, heç atalarından da eşitməyiblər” [5]. Hacı Molla Ruhulla analara uşaqların tərbiyəsi üçün onlara daha çox insanlar arasında olan bərabərliyi, dostluğu, ülfət ilə yaşamalarını məsləhət bilmiş və ayrı-ayrı padşahların ölkələr, torpaqlar zəbt etmək məqsədilə apardıqları müharibələr haqqında danışmağın əleyhinə olmuşdur. O, bu fikrini böyük yunan alimi Sokratın fikrilə əsaslan- dırmışdır. Sokratın fikrincə, insanların ən xətalı adətləri balalarına padşahlar təlimini, onlar arasında qan tökmək əhvalını oxutmaq, öy- rətməkdir. Sokratın bu fikrinə əsasən, Hacı Molla Ruhulla belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, uşaq vəhşilik haqqında məlumatlar eşitdikcə, onun təbiətində yırtıcılıq əmələ gəlir və böyüyəndə də belə insanlarda məhəbbət hissləri olmur. Hacı Molla Ruhulla insanlarda ədəbliyi ön cərgəyə çəkmiş və ədəbliyin insan həyatında nə kimi əhəmiyyətə malik olduğunu bariz şəkildə sübut etmək üçün başqa bir antik yunan alimi Əflatunun fikrini misal gətirir: “Ədəb mənim yanımda Harunun xəzinəsindən, Şəddatın dövlətindən artıqdır. Çünki onlar fani, ədəb xəzinəsi isə həmişə baqi- dir.” Hacı Molla Ruhulla insanlarda ədəb-ərkanı yaxın adamlarından, hətta valideynlərdən üstün tutmuşdur. O, fikrini Rəsul-Əkrəmin aşağı- Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|