Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
_________Milli Kitabxana_________ 90 bar Məhəmmədzadənin məslək dostu olan Abdulla Şaiqlə mək- tublaşması və Mirzə Cabbarın qırxa yaxın məktubunun onun arxi- vində əziz bir yadigar olaraq qorunub saxlanılması faktı qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin çoxcəhətliliyindən xəbər verir [174]. Qədim tarixə malik olan və Ermənistan adlandırılan Qərbi Azərbaycan əhalisinin zəngin mübarizə tarixi, maddi mədəniyyət abidələri, incəsənəti, bədii yaradıcılığı, qayaüstü yazı və rəsmləri, etnoqrafiyası istənilən səviyyədə öyrənilməmiş, öz doğma xalqı- nın gələcəyi uğrunda mübarizə aparan fədailərin ictimai fəaliyyəti unudulmuşdur. Öz dədə-baba torpaqlarında insanlıq formalaşan- dan aborigen əhali kimi firavan yaşayan azərbaycanlılar erməni millətçiləri tərəfindən soyqırımlara, ağır itkilərə, talanlara, məc- buri olaraq yurd-yuvalarından qovulmalara məruz qalsalar da, bir müddətdən sonra yenidən tarixi torpaqlarına qayıtmışlar. Soyqırımı siyasətini ardıcıl olaraq həyata keçirən erməni millətçiləri 1905-ci ili, 1918-1920-ci illəri, 1948-ci ili, 1988-ci ili azərbaycanlıların taleyində ən faciəli illərə çevirmişlər. Dünyada sülh və əmin-amanlıq siyasətinin tərənnümçüsü olan Sovet impe- riyasının, erməni lobbisinin muzdlu nökəri M.S.Qorbaçovun kö- məyinə arxalanan erməni millətçiləri “türksüz Ermənistan” siya- sətini 1988-ci ildə həyata keçirdilər. Əvvəllər erməniləşdirdikləri ərazilərlə kifayətlənməyərək, Dağlıq Qarabağ problemini ortaya atmaqla, Sovet qoşunlarının bilavasitə iştirakı ilə Azərbaycanın daha 20 faiz ərazisini işğal etdilər [183-5,7] [60-273]. Faciələrlə dolu bu məşəqqətli illərdə, həmçinin 1948-1953- cü illərdə azərbaycanlıların başına gətirilən müsibətlərlə bağlı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 1998-ci il 26 mart tarixli Fərmanının xatırladılması olduqca zəruridir və yerinə düşür. Fərmanda göstərildiyi kimi, “son iki əsrdə Qafqazda azərbaycanlılara qarşı məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilmiş etnik təmizləmə və soyqırımı siyasəti nəticəsində xalqımız ağır məhrumiyyətlərə, milli faciə və məşəqqətlərə məruz qalmışdır. Mərhələ-mərhələ gerçəkləşdirilən belə qeyri-insani siyasət nəticə- sində azərbaycanlılar indi Ermənistan adlandırılan ərazidən – _________Milli Kitabxana_________ 91 minillər boyu yaşadıqları öz doğma tarixi torpaqlarından didərgin salınaraq kütləvi qətl və qırğınlara məruz qalmış, xalqımıza məx- sus minlərlə tarixi mədəni abidə və yaşayış məskəni ermənilər tərəfindən dağıdılıb viran edilmişdir. SSRI Nazirlər Sovetinin 1947-ci il 23 dekabr tarixli 4083 nöm- rəli və 1948-ci il 10 mart tarixli 754 nömrəli qərarları Azərbaycan xalqına qarşı növbəti tarixi cinayət aktı olmuşdur. Bu qərarlar əsa- sında göstərilən illərdə yüz əlli mindən çox azərbaycanlı Ermənistan ərazisindəki dədə-baba yurdlarından kütləvi surətdə və zorakılıqla sürgün olunmuşdur. Adi hüquq normalarına zidd olan bu qərarların icrası zamanı avtoritar-totalitar rejimin mövcud repressiya qaydaları geniş tətbiq edilmiş, minlərlə insan, o cümlədən qocalar və körpələr ağır köçürmə şəraitinə, kəskin iqlim dəyişikliyinə, fiziki sarsıntılara və mənəvi genosidə dözməyərək həlak olmuşlar. Bu işdə erməni şovinist dairələrinin və SSRİ rəhbərliyinin cinayətkar siyasəti ilə yanaşı, o dövrün Azərbaycan rəhbərliyinin öz xalqının taleyinə zidd mövqeyi soydaşlarımıza qarşı törədilən cinayətlərin təşkilində və həyata keçirilməsində az rol oynamamışdır”. Bu məqsədlə elmi araşdırmaların aparılması, həmin deporta- siyanın hərtərəfli tədqiq edilməsi, xalqımıza qarşı dövlət səviy- yəsində həyata keçirilən bu tarixi cinayətə hüquqi-siyasi qiymət verilməsi və onun beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması üçün bö- yük tərkibdə Dövlət Komissiyası yaradılmışdır. Prezidentin özü- nün sədrlik etdiyi bu komissiyaya alimlər, yazıçılar, hüquqşünas- lar və bir sıra səlahiyyətli işçilər daxil edilmişdir. Qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik olan Azərbaycan xalqının taleyi belə gətirmişdir ki, son iki yüz il ərzində bu xalqın yaşadığı ərazi üç yerə parçalanmışdır. XIX əsrin əvvəllərində Rus imperiyasının qəsbkarlıq siyasəti nəticəsində Azərbaycan ərazisi- nin bir hissəsi – Şimali Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil edil- miş, əhalinin böyük əksəriyyətinin yaşadığı ərazi – Cənubi Azər- baycan İran dövlətinin tərkibində qalmış, uzun əsrlərdən bəri Oğuz-Azəri tayfalarının yaşayış məskəni olan Qərbi Azərbaycan – İrəvan xanlığı və ətraf mahallar sonralar “Erməni vilayəti” adlan- _________Milli Kitabxana_________ 92 dırılmış, 1921-ci ildə isə bolşevik siyasəti nəticəsində yaradılmış Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasının tabeliyinə verilmişdir. Sovet hakimiyyəti illərində tədricən deformasiyaya uğrayan “Lenin milli siyasətinin” xalqlar dostluğu zorakı, çürük mahiyyə- tinə görə tədricən millətlər arasında münaqişəyə çevrildi. Nəticə etibarı ilə Ermənistan Respublikası ərazisində yaşayan azərbay- canlılar zaman-zaman öz ata-baba yurdlarından deportasiya edi- lib, məcburi köçkünə, qaçqına çevrildilər. Bu, əvvəllər Rus çariz- minin, sonra isə bolşevizmin Azərbaycan xalqına vurduğu ən bö- yük zərbələrdən biridir. Hələ XIX əsrin 30-cu illərindən başlaya- raq, XX əsrin 50-ci illərinə qədər yerli əhali olan azərbaycanlılar didərgin salınmış, onların əzəli torpaqlarına isə Yaxın və Orta Şərq ölkələrindən köçürülən ermənilər yerləşdirilmişdir (Bax: Cədvəl-№1). Azərbaycanlılar Türkiyədən gəlmiş bu “yazıq”, di- dərgin ermənilərə “qaxdağan”, İrandan gələnlərə isə “persoy” de- yərdilər. Əsasən daşyonan, pinəçi, yamaqçı işləyən “qaxdağan” və “persoy”lar sonralar erməni millətçilərinin və xarici havadarla- rının yaxından köməyi ilə yerli əhalini – azərbaycanlıların özləri- ni Türkiyəyə, İrana, Azərbaycana, Şimali Qafqaza və Orta Asiya- ya sıxışdırıb, didərgin etdilər. Vaxtı ilə əhalisinin böyük əksəriy- yətini azərbaycanlılar təşkil edən Qərbi Azərbaycanda hazırda bir nəfər belə azərbaycanlının qalmaması tarixi faktdır. Bir cəhəti də qeyd edək ki, vaxt keçdikcə Qərbi Azərbaycan- da – sonralar Ermənistan adlanan ərazidə yaşayan azərbaycanlıla- rın sayı, maarifi, məktəbi, mədəni abidələri haqqında məlumat, nəinki yerli, hətta mərkəzi nəşrlərdə unuduldu. Məsələn, 1980-ci illərdə Moskvada “Sovetskaya ensiklopediya” nəşriyyatında çap edilmiş iri həcmli “Sovetskiy ensiklopediçeskiy slovar”da, 1993- cü ildə yenə də Moskvada “Bolşaya Rossiyskaya ensiklopediya” nəşriyyatında çap edilmiş “Rossiyskaya Pedaqoqiçeskaya Ensik- lopediya”da (I cild) Ermənistan ərazisində 1922-1923-cü tədris ilində yalnız 36 azərbaycanlı məktəbinin (1500 şagirdi) olması qeyd olunur. Sonrakı illərə aid heç bir məlumat verilmir... Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|