Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 436,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzunun işlənmə dərəcəsi.
5 davamçısı kimi Əziz Dövlətabadi “Süxənvərani-Azərbaycan” (Azərbaycan şairləri) əsəri ilə ədəbiyyatşünaslıq elmini bir qədər də zənginləşdirmişdir. Özündən sonra zəngin irs qoyub gedən alim “Süxənvərani- Azərbaycan” (“Azərbaycan şairləri”) və “Sərayəndeqani-şeri-farsi dər Ğəfğaz” (“Qafqazda yaşayan farsdilli şairlər”) adlı təzkirələrdən əlavə “Müasir fars nəsrinin formalaşması”, “Azərbaycan kitabxanaları”, “Fars mətnlərində türk və monqol sözlərinin lüğəti”, “Kamal Xocəndinin divanının təshihi” kimi əsərlərin müəllifidir. XVI əsrdə Sam Mirzənin “Töhfeyi-Sami” təzkirəsi ilə başlayan Azərbaycan təzkirəçiliyi Məhəmmədəli Tərbiyətin “Danişməndani- Azərbaycan” əsəri ilə davam edərək təzkirəçilik ənənəsinə bir sıra yeniliklər gətirmiş və ədəbiyyat tarixçiliyində yeni bir mərhələ açmışdır. Məhz elə bu dövrdə Əziz Dövlətabadi kimi vətənpərvər və maarifçi şəxslər elm aləminə qədəm qoymuş, bu istiqamətdə elmi zəmin üzərində yaratdıqları təzkirə və digər əsərləri ilə vətən və millət qarşısında öz mənəvi borclarını ödəməyə çalışmışlar. XX əsr təzkirələri arasında özünəməxsus yer tutan Əziz Dövlət- abadinin “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsi özündən əvvəlki təzkirə- lərdən bir sıra fərqli səciyyəvi cəhətlərinə görə əhəmiyyət kəsb edir. Adı çəkilən təzkirədə söz ustadlarının, şairlərin yaradıcılığı ətraflı şəkildə işıqlandırılmaqla yanaşı, həm də ədəbiyyat tarixinin gedişatı prosesinin inkişaf mərhələləri də canlandırılmışdır. Əgər Məhəmmədəli Tərbiyətin “Danişməndani-Azərbaycan” əsərində “Azərbaycan ədəbiyyatı tədqiqatının axıradək düşünülmüş, sistemli bir plan əsasında getmədiyini və pərakəndə səciyyə daşıdığını görürük” sə, 1 Əziz Dövlətabadinin “Süxənvərani- Azərbaycan” əsərində bir ardıcıllıq və sistemlilik nəzərə çarpır. Sələfinin səhvləri üzərində öz gördüyü işin sahmanını düzənləyən ədəbiyyatşünas, hətta bəzi təzkirələrdəki səhvləri də islah edib düzəltməyə müvəffəq olmuşdur. Belə ki, müəllif əsəri yazarkən ona qədərki təzkirələri və müasir tədqiqat işlərini müqayisəli şəkildə öyrənmiş və bu barədə kitabın birinci cildində ayrıca ətraflı olaraq məlumat vermişdir. Məhz elə bu cəhət mövzunun aktuallığını səciyyələndirən amillərdən hesab oluna bilər. “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsi Azərbaycan ədəbiyyatının zənginliyini sübut etməklə yanaşı, Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələri haqqında məlumat toplamaq baxımından da əhəmiyyətlidir. Bundan əlavə, bu təzkirə az tanınan söz ustalarını da ədəbiyyat dünyasına
1 Nəhmətova K. Məhəmmədəli Tərbiyət və “Danişməndani-Azərbaycan” əsəri, Bakı, Elm və Təhsil, 2012, s.6 6 tanıtdırmışdır. Bununla da, bir çox söz ustalarının tarix səhifələrindən silinməməsini və nəsillərdən-nəsillərə ötürülməsini təmin etmişdir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, bu təzkirəni ədəbiyyat tarixçiliyi sahəsində mövcud olan boşluqları doldurmaq baxımından da maraqlı qaynaq hesab etmək olar. Sadaladığımız bu xüsusiyyətlər Əziz Dövlətabadinin “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsinin öyrənilməsinin ədəbi-bədii irsimizin tədqiqi sahəsindəki aktuallığını şərtləndirir. Təzkirənin digər mühüm cəhəti ondadır ki, müəllif onu hazırlayıb çap etdikdən sonra, onun üzərində yenidən işləyərək düzəliş və əlavələrə bir daha nəşr etdirmişdir. Əziz Dövlətabadi Arazın o tayında yaşayan, Azərbaycanın ən qabaqcıl və ən mütərəqqi fikirli ziyalılarını, söz sahiblərini bir araya gətirən Məhəmmədəli Tərbiyətdən sonra ikinci vətənpərvər alim olmuşdur. O, on ilə yaxın bu təzkirənin üzərində çalışaraq 900-dən çox söz ustası və şair haqqında biblioqrafik bilgi verməklə məhsuldar bir alim olduğunu sübut etmişdir. “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsini tədqiqat obyekti olaraq seçməyin əhəmiyyətindən biri də burada XI əsrdən dövrümüzə qədər yaşayıb yaratmış söz ustalarının həyat və yaradıcılığının işıqlandırılmasıdır. Söylənilənlər indiyədək Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsi üçün dəyərli bir mənbə olan “Süxənvərani-Azərbaycan” təzkirəsinin hərtərəfli araşdırlmasının aktuallığını göstərir.
tədqiqində təzkirələrin danılmaz rolu müasir ədəbiyyatşünaslıqda onların tədqiqinə rəvac vermişdir. Təzkirələr Şərqdə, o cümlədən, Azərbaycanda daha geniş vüsət almış elmi qaynaq olmaqla yanaşı, həm də ədəbiyyat tarixinin öyrənilməsində ən mötəbər mənbə hesab olunur. Müasir dövrümüzdə məhz təzkirələrin elmi cəhətdən araşdırılması və onalrın tədqiqata cəlb olunması ədəbiyyatın ayrılmaz hissəsi olan bu janrın tədqiqat tarixinə nəzər salmağımıza imkan verir. Ədəbiyyat tarixində təzkirələrin müasir tədqiqatçılarından biri Nəsrəddin Qarayev olmuşdur. Alimin “Poetik məclislər” 1 və “XIX əsr Azərbaycan ədəbi məclisləri” 2 kitabları onun yaradıcılığında mühüm rol oynasa da, təzkirələr üzərində apardığı araşdırma və tədqiqatlar da diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Belə ki, N.Qarayev M.Nəvvabın “Təzkireyi-Nəvvab” əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə edərək onu çapa
1 Qarayev N. Poetik məclislər, Bakı, Yazıçı, 1987, s.525 2 Qarayev N.”Təzkireyi-Ziyai” və “Təzkireyi-Nəvvab” haqqında bəzi qeydlər, Əlyazmalar xəzinəsində, 1987, s.87-88
Yüklə 436,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|