Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
21
Kameraya sığınıram, kameramız kiçik, dar, Qıy vursam qəzəbimdən yer də, göy də dağılar. Addımlarım altında taxta, qırmızı taxta, Bəlkə donub, bərkiyib qızıl qan laxta-laxta. Şair əsərdə al qanları küçə və meydanlara axıdılmış igid oğul və qızlarımızı ağuşuna alan Şəhidlər xiyabanının poetik mənzərəsini yaratmağa çalışmış, sanki hər bir şəhidin obraz-xatirəsini canlandırmaq istəmişdir. Nəfəs genişliyi - poetik cümlənin sanballı, əhatə dairesinin vüsəti X.Rza yaradıcılığı üçün səciyyəvidir. Şairliyin atributlarından olan özünü ötüb keçmək və bunu daimi, gündəlik mübarizə aktına çevirmək həmişə Xəlil Rza istedadının, onun lirik qəhrəmanının başlıca əlaməti olmuşdur.
*** X.Rzanın əsərləri təkcə onların əks etdirdikləri fikir və ideyalar, məqsəd və arzularla deyil, sənətkarlıq baxımından da çox zəngin və qiymətlidir. Şair Azərbaycan folklorunu yaxşı bilmiş, “Kitabi-Dədə Qorqud”dan “Qaçaq Nəbi”yə qədər dastanlarımızı, Xaqanidən, Nizamidən, Nəsimidən başlamış S.Vurğuna, M.Müşfiqə və R.Rzayadək klassik şerimizə dərindən bələd olmuşdur. Onun bədii yaradıcılığı zəngin milli və bəşəri qaynaqlara malikdir. “Yox, mən qaça bilməzdim” şerində sevgilisi şəhid olmuş gəlinin ərinin xatirəsinə müraciətlə dediyi sözlər “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında Dəli Domrulun halalının ona dediklərini xatırladır:
22
Minərsəm tabutum olsun! Sonuncu sükutum olsun! X.Rza klassik irsə yaradıcı münasibəti ilə fərqlənən sənətkarlardandır. M.Füzulinin “Məni candan usandırdı, cəfadan yar usanmazmı?” mətləli qəzəli ilə onun “Apardı sellər Saranı” şeri arasındakı səsləşmə bu baxımından çox maraqlıdır. Çar Rusiyası ilə İran monarxiyası arasında bağlanmış bədnam “Gülüstan müqaviləsi” (1828) nəticəsində Azərbaycan xalqının başına gəlmiş ağır tarixi faciənin şiddətini ifadə etmək məqsədilə X.Rza heca vəznində yazdığı şerə Füzuli eruzunun ahənginə uyuğun olaraq, səkkiz hecalı dördlüklər peyvənd etmişdir: “Şəbi-hicran yanar canım, Tökər qan çeşmi-giryanım, Oyadar xəlqi əfqanım” O sahildə, bu sahildə. ...Nə həsrət, nə hicran olsun, Vahid Azərbaycan olsun! Qoy birləşsin, bir can olsun O sahil də, bu sahil də! Bu baxımdan digər bir nümunə S.Vurğunun “Azərbaycan” şerilə ilgilidir:
X.Rza real bədii təsvirə, obrazlı düşüncəyə, ifadə vasitələrinin təravətinə həmişə üstünlük verirdi. Sözün qüdrətilə mənzərə yaratmaq, bədii surətin portretini çəkmək onun şerləri üçün səciyyəvidir.
“Aşıq Talıb” şerində X.Rza 100 yaşlı Aşıq Talıbın 23
(Aşıq Ələsgərin oğlunun) canlı portretini yaratmışdır: Qırış-qırış sifəti Doğma torpağa bənzər. Dağ başına dırmaşıb Çiynindəki nəvələr Əlləri- kotan ağzı, Boyu çinardan uca Götürəndə sazını Cavanlaşır bu qoca. X.Rza irsinin başlıca poetik keyfiyyətlərindən biri bədii forma əlvanlığına malik olmasıdır. Məlumdur ki, heca vəzninin onbirlik bölgüsü Azərbaycan şerinin geniş imkanlı ölçülərindəndir. Lakin şair bununla bərabər, heca vəzninin başqa bölgülərindən və əruzdan da ustalıqla faydalanmışdır. Onun poeziyasında vəzn baxımından maraqlı hadisələr müşahidə olunur. Şair sərbəst vəznə də biganə deyil. Lakin yeri gələndə, buna xüsusi bədii ehtiyac olduqda, eyni mətn daxilində bunların üçündən də istifadə etməyi bacarır. “Hara gedir bu dünya?...” poemasının “İki qardaşın söhbəti” bölməsində Milli Hökumətin yaradılması münasibətilə çağırılmış qurultayın təsvirini verən hissədə belə bir parça var:
Burada sərbəstdən (ilk altı misra) əruza (onların ardınca
24
gələn üç misra) və əruzdan hecaya (son iki misra uğurlu) vəzn keçidləri vardır. X.Rzanın dördlükləri arasında istər mövzusu, qaldırdığı problem, istərsə də problemin poetik həlli baxımından klassik rübailərimiz səviyyəsində duran nümunələr var:
Sənətkar təkcə şerlərində deyil, bəzi poemalarında da ədəbi təcrübədə nisbətən az işlənən beş misralıq bəndlərdən istifadə etmişdir. “Türkel balam” poeması başdan-başa beşlik formasında yazılmışdır. 52 bənddən ibarət bu əsərin qafiyə quruluşu aaabb şəklindədir: Səsin, ünün qayaları tərpədir. Kim deyir ki, mənim balam körpədir? O, Sabahkı qasırğadan ləpədir, Qasırğamsan, tufanımsan Türkelim, Ehkamları yıxanımsan, Türkelim! Onun şerlərindo a b v b b şəklində qafiyələnən beşliyin - Vurğun bəndlərinin də maraqlı nümunələri vardır:
Hecanın on beşliyi ilə əruzun uyarlı bəhrinin hüdudlarına gəlib çıxan belə şerləri də az deyil:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|