Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 

24 

-  Görkəmli  türk  şairi  Mehmet  Akif  Ersoy  hər  zaman  millətinin 

qayğısına  qalan,  dövlətin,  eləcə  də  cəmiyyətin  problemlərini  öz  bədii 

yaradıcılığında  əks  etdirməyə  çalışan  və  bütün  bunlardan  qurtuluş  yolu 

axtaran dahi bir şəxsiyyətdir.  

-  Qüvvətli  bir  mühafizəkar  olan  Mehmet  Akif  Ersoyun  mühafi-

zəkarlığı  bir  çox  sahələrdə  –  milli-mənəvi  dəyərlərdə,  əxlaqda,  dində, 

siyasətdə və s. sahələrdə özünü büruzə verir. 

-  Görkəmli şairimiz Səməd Vurğun folklor ənənələrini yaşadan insan-

lar  sırasında  olmuşdur.  Şair  Azərbaycan  foklorundan  bəhrələnməklə  bir-

birindən dəyərli nümunələr qələmə almışdır. 

- Səməd Vurğun lirik yaradıcılığında olduğu kimi, epik yaradıcılığında 

da qüdrətli bir novatordur, milli-mənəvi dəyərlər carçısıdır. 

-  Şimallı-cənublu  Azərbaycanımız  ilə  hər  zaman  fəxr  edən  Səməd 

Vurğun  vətənpərvər  bir  insan  olaraq,  cənublu  soydaşlarımızın  aqibətini, 

taleyini  düşünmüş,  eləcə  də  Cənubi  Azərbaycanda  yaşayan  həmvə-

tənlərimizin bir sıra problemlərini qabartmağa çalışmışdır. 

-  Böyük  sənətkarlar  –  Səməd  Vurğun  və  Mehmet  Akif  Ersoyun  

yaşadığı  mühit  və  yaradıcılıq  mühiti  fərqli  olmasına  baxmayaraq,  onları 

düşündürən problem, ideal eyni olmuşdur.  

-  Milli-mənəvi  dəyərlərin  qorunması,  yadelli  işğalçılarla  mübarizə, 

millətin  qeydinə  qalmaq,  əsgərləri  cəbhəyə  ruhlandıran  şeirlər  qələmə 

almaq,  qadının  cəmiyyətdəki  nüfuzunun  yüksəldilməsinə  çalışmaq,  öz 

doğma  dilində  danışmaq,  əcnəbi  dəyərlərə  üstünlük  verməmək,  bir  sözlə, 

milliliyi  və  özünəməxsusluğu  yaşadıb  gələcək  nəsillərə  ötürmək  hər  iki 

sənətkarın başlıca yaradıcılıq konsepsiyası olmuşdur. 

-  Hər  zaman  milliliyə  üstünlük  verən  Mehmet  Akif  Ersoy  və  Səməd 

Vurğun mənəviyyatımıza xələl gətirəcək amillərlə mübarizə aparmışlar. 

 

Dissertasiyanın  əsas  elmi-nəzəri  müddəaları  aşağıdakı  kitab,  

məqalələr və tezislərdə  öz əksini tapmışdır: 

 

1.

 

Milli istiqlal şairi Mehmet Akif Ersoy.  Elmi redaktor və ön sözün 

müəllifi: professor Elman Quliyev. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 164 s. 

2.

 

Mehmet  Akif  Ersoy  yaradıсılığında  zülm  və  istibdadın  tənqidi 

məsələləri / Abbas Zamanovun 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Müasir 

Azərbaycan  filologiyası:  axtarışlar,  problemlər,  perspektivlər”  respublika 

elmi  konfransının  materialları.  Bakı,  14-15  noyabr  2011.  Bakı  Dövlət 

Universiteti. Bakı: 2011, s.331-336 

---

 

25 

3.

 

Vətənpərvər  şair  Mehmet  Akif  Ersoyun  iсtimai-siyasi  fəaliyyəti  /  

Mübariz Əlizadənin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş “Şərq filologiyasının 

aktual problemləri” respublika elmi konfransının materialları. Bakı Dövlət 

Universiteti.  Bakı: 2011, s.300-303 

4.

 

Mehmet  Akif  Ersoyun  “İstiqlal  marşı”  şeirində  vətən  təəssübünün 

bədii  inikası  /  Azərbaycan  Dövlət  Pedaqoji  Universitetinin  professor-

müəllim heyətinin X respublika elmi konfransının materialları. Azərbaycan 

Dövlət Pedaqoji Universiteti. Bakı: 2012, s. 231-233 

5.

 

İslam dini Mehmet Akif Ersoy yaradıсılığının başlıca idealı kimi /  

Vasim  Məmmədəliyevin  70  illik  yubileyinə  həsr  olunmuş  “Şərqşünaslığın 

aktual  problemləri”  respublika  elmi  konfransının  materialları.  Bakı,  14-15 

noyabr 2012. Bakı Dövlət Universiteti. Bakı: 2012, s.396-397 

6.

 

Борьбa  зa  рoдину  как  национальнo-эстетический  идеал 

творчества Самеда Вургуна и Мехмет Акиф Эрсоя // Ученые записки. 

Филология. Социальные коммуникации. Таврического Национального 

Университета им. В.И.Вернадского.Украина, Симферополь: 2012. том 

25 (64). №2 ч.2., с. 143-148 

7.

 

Səməd  Vurğun  poeziyasında  Azərbayсançılıq  milli  vüqar 

hisslərinin bədii tərənnümü kontekstində // Pedaqoji Universitet Xəbərləri. 

Təbiət, humanitar və pedaqoji-psixoloji elmlər seriyası. Bakı: 2012, №4, s. 

212-216 

8.

 

Səməd  Vurğunun  lirikasında  milli  qəhrəmanların  mübarizliyinin 

bədii tərənnümü / Gənc alimlərin respublika elmi konfransının materialları. 

Masallı, 5-7 mart 2013. Bakı: 2013, s. 81-84 

9.

 

Səməd  Vurğun  poeziyasında  görkəmli  azərbaycanlı  şəxsiyyətlərin 

vəsfinin bədii çalarları //  “Gənc Alimlərin Əsərləri” jurnalı. Bakı: 2013, s. 

331-337 

10.

 

The  notable  patriotic  poets  of  the  Turkish  world  :  Samad  Vurgun 

and  Mehmet  Akif  Ersoy  /  Abstracts  collection  on  new  challenges  in  the 

Europian area: International Baku Forum of Young Scientists dedicated: to 

the 90-th anniversary of national leader Haydar Aliyev. Baku: 2013 p. 494-

496 

11.

 

Milli təəsübkeşlik Mehmet Akif Ersoy poeziyasının əsas istiqaməti 

kimi  /  “VII  Beynəlxalq  Türk  Mədəniyyəti,  incəsənəti  və  Mədəni  İrsin 

Mühafizəsi Simpoziumu” Beynəlxalq elmi konfransının  materialları. Bakı,  

26-29 may 2013, Bakı: 2013, s.663-669 

12.

 

Mehmet  Akif  və  Səməd  Vurğunun  epik  poeziyasında  ailə 

dəyərlərinin türk təfəkkür kontekstində bədii dərki / Doktorantların və gənc 

---

 

26 

tədqiqatçıların XVII respublika elmi konfransının materialları. Bakı: 2013, 

I cild, s. 303-304 

13.

 

Aşıq  sənəti  Səməd  Vurğun  poeziyasının  milli  koloriti  kimi  /  Aşıq 

Şəmşirin anadan olmasının 120 illiyinə həsr olunmuş “Aşıq sənətinin tarixi 

inkişaf  yolları  və  aşıq  Şəmşir  mərhələsi”  Beynəlxalq  elmi  konfransının  

materialları. Bakı, 5-6 dekabr 2013, Bakı: 2013, s. 232-248 

14.

 

Вопросы  нравственности  и  морали  в  поэме  Самеда  Вургуна 

«Айгюнь» // Гилея науковый вестник. Национальный Педагогический 

Ууниверситет  имени  М.П.Драгоманова  Украинская  Академия  Наук. 

Украина, Киев: 2013. Выпуск 78 (№ 11). с.233-236 

15.

 

Mehmet  Akif  Ersoyun  “Asım”  poemasında  milli  ideologiya 

problemi // “Gənc Alimlərin Əsərləri” jurnalı. Bakı: 2013, s.221-228 

16.

 

Millilik  Səməd  Vurğun  yaradıcılığının  əsas  göstəricisi  kimi  /  

Doktorantların və gənc tədqiqatçıların XVIII respublika elmi konfransının 

materialları. Bakı: 2013, II cild, s. 66-69 

17.

 

Səməd  Vurğunun  poemalarında  tarixilik  və  milliliyin  təzahür 

formaları  //  Axtarışlar.  AMEA  Naxçıvan  bölməsi,  İncəsənət,  dil  və 

ədəbiyyat institutu, Naxçıvan: 2014, cild 4, №1, s. 85-91 

18.

 

Milli  özünəməxsusluğun  bədii  inikası  //  “Azərbaycan”  jurnalı. 

Bakı: 2014, №6, s.186-190 

19.

 

Səməd  Vurğunun  epik  yaradıcılığında  mənəvi  dəyərlərin  milli 

müstəvidə bədii əksi // Axtarışlar. AMEA Naxçıvan bölməsi, İncəsənət, dil 

və ədəbiyyat institutu, Naxçıvan: 2014, cild 4, №4, s. 107-112 

20.

 

Samad  Vurgun’s  south  Azerbaijan  langour  //  Baku  Forum  of 

Young Scientists. Collection abstracts. Baku: 2014, s. 56-57 

21.

 

Gaspiralı  İsmayıl  beyin  “dilde,  fikirde,  işde  birlik”  ideolojisinin 

Mehmet Akif Ersoy eserlerine etkisi / Uluslararası Gaspiralı İsmayil beyin 

ölümünün  100.  yılında  dilde,  fikirde,  işte  neredeyiz?  Sempozyumunun 

bildiri  özetleri.  Türkiye-İstanbul,  15-17  ekim  2014  ekim  2014.  İstanbul: 

2014, s. 47-48 

22.

 

Mehmet  Akif  Ersoyun  yaradıcılığında  sosial  problemlərin  bədii 

əksi / “I Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu” bildiriler 

kitabı. Türkiye-Niğde, 18-21 mart 2014. Niğde: 2014, s. 1601-1612 

23.

 

Mehmet Akif Ersoyun millet sevgisi ve vatan namına mücadelesi /  

“II Uluslararası Türk sanatları, tarihi ve folkloru kongresi sanat etkinlikleri 

sempozyumu” bildiriler kitabı. Bosniya: 2015, s. 473-478 

24.

 

Mehmet  Akif  Ersoy  poeziyasında  milli  mühafizəkarlığın  bədii 

təcəssümü  //  Filologiya  məsələləri.  AMEA  M.Füzuli  adına  Əlyazmalar 

İnstitutu, Bakı: 2015, №4, s. 387-394 

---

 

27 

25.

 

Tekirdağın  Çanakkale  savaşlarında  önemi  ve  bu  zaferin  Mehmet 

Akif  Ersoy  eserlerinde  yansıması  /  “100-cü  yıl  anısına  Çanakkale 

savaşlarında  Tekirdağ  sempozyumu”  bildiriler  kitabı.  Türkiye-Tekirdağ, 

23-24 nisan 2015. Tekirdağ: 2015, s. 75-86 

26.

 

Mehmet  Akif  Ersoy  eserlerinin  çocuk  ve  genç  kahramanlarının 

manevi  dünyası  /  “II  Uluslararası  Çocuk  ve  Gençlik  edebiyatı 

Sempozyumu”  bildiriler  kitabı.  Türkiye-İstanbul,  23-24  ekim  2015. 

İstanbul: 2015. s. 415-423 

27.

 

Mehmet  Akif  Ersoyun  vətənpərvərliyi  milli  ideal  kontekstində  /  

“VIII Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti, incəsənəti və Mədəni İrsin Mühafizəsi 

Simpoziumu”. Türkiye-Konya, 15-17 may 2014. Konya: 2016, s.821-827  

28.

 

Səməd  Vurğun  və  Mehmet  Akif  Ersoyun  yaradıcılığında  milli 

dəyərlərin yaşadılması məsələləri / “XXI əsr pəncərəsindən mədəniyyət və 

kimlik” Beynəlxalq konfransının materialları. Bakı, 26-28 may 2015. Bakı: 

2016.  s. 223-230 

29.

 

Səməd 

Vurğun  poeziyasında  İslam  dini  ideologiyası  ilə  bağlı 

sətiraltı  məqamlar  /  Integration  Processes  Of  The  World  In  The  21  st 

Century.  International  Youth  Forum.    Book  of  abstracts.  Ganja,  10-14 

october 2016. Bakı: 2016. s. 364-365 

30.

 

Mehmet  Akif  Ersoyun  yaradıcılığında  Şərq  və  Qərb 

qarşıdurmasının təzahür formaları / Türkoloji elmi-mədəni hərəkatda ortaq 

dəyərlər  və  yeni  çağırışlar  mövzusunda  beynəlxalq  konfrans.  Bakı,  14-15 

noyabr 2016. II hissə. Bakı: 2016 s.358-359 

31.

 

Ideology  issues  in  Samad  Vurgun’s  poems  //  Криворожский 

Государственный  Педагогический  Университет.  Литература  мира: 

поэтика,  ментальность  и  духовност.  Украина,  Кривой  рог:  2017. 

Выпуск 8, с.140-146

 

 

32.

 

 Səməd  Vurğun  və  Mehmet  Akif  Ersoy  poeziyasının  mövzu 

rəngarəngliyi / AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu və Səməd 

Vurğun ev-muzeyinin birgə keçirdikləri “Səməd Vurğun və Türk dünyası” 

adlı elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı, 27 aprel 2017. Bakı: 2017, 

s.80-89 

33.

 

Mehmet  Akif  Ersoy  istiqlal  şairi  kimi  /  Ümummilli  lider  Heydər 

Əliyevin  anadan  olmasının  94-cü  ildönümünə  həsr  olunmuş  

Gənc  Tədqiqatçıların  I  Beynəlxalq  Elmi  Konfransının  materialları.  Bakı, 

05-06 may 2017. Bakı: 2016, s. 873-874 

      

---

 

28 

Лейла Фаик кызы Керимова 

Национальные и духовные идеалы в поэзии М.А.Эрсоя и 

С.Вургуна 

 

Резюме 

Среди  выдающихся  личностей  патриотической  поэзии  

отличаются выдающиеся поэты тюркского мира Мехмет Акиф Эрсоя 

и  Самед  Вургуна.  В  своем  творчестве  оба  поэта  художественно-

поэтическим  путем  отражают  приверженность  турецкой  нации  и 

думают  о  народе,  а  национальные  интересы  выше  всего  остального. 

Мехмет  Акиф  Eрсой  и  Самед  Вургун  в  своих  работах  все  время 

возрождали  во  имя  народа  и  неустанно  боролись  за  благо  своего 

народа.  Оба  автора  критиковали  войну  в  своих  произведениях  и 

отражали вопросы мира в которых люди должны жить.  

 

Диссертация  состоит  из  введения,  трех  глав,  трех  под  глав,  

результата  и списока использованной литературы. 

 

Первая  глава  диссертации  называется  «Влияние  и  место 

Мехмет  Акиф  Эрсоя  в  турецкой  литературе».  Здесь  был  рассмотрен 

жизненный  путь  Мехмет  Акиф  Эрсоя  и  вовлечены  в  анализ  работы 

национально-патриотической  позиции  поэта.  Кроме  того,  были 

изучены  национально-нравственные  идеологии  в  стихотворных 

рассказах  и  образы    и  в  этих  рассказах  произведений  поэта 

называемой «Сафахат».  

Вторая 

глава 

диссертации 

называется 

«Понимание 

национально-исторического контекста в национально-патриотической 

позиции    поэзии  Самеда  Вургуна».  В  этой  главе  были 

проанализированы  как  лирические  так  и  эпические  произведения 

С.Вургуна.  Здесь  рассмотрены  вопросы  национально-культурного  

идеала  почти  в  30  поэм  Самеда  Вургуна,  были  исследованы 

непокрытые важные моменты лирики поэта, а самое главное раскрыты 

суть идеологии «Азербайджанство». 

 

Третья  глава  диссертации  называется  «Национальные  и 

нравственные  идеалы  в  социально-политическом  контексте  поэзии 

Самеда  Вургуна  и  Мехмет  Акиф  Эрсоя».  Эта  глава  в  сравнительной 

форме.  Здесь  сравнительно  исследуются  социальные  и  политические 

проблемы и изучают способы поэтического выражения национальной 

идентичности в поэзии обеих поэтов. 

 

В  конце  диссертации  представлены  результаты  и  список 

использованной литературы. 

---

 

29 

 

 

 

 

 

 

Leyla Faik gizi Karimova 

National and moral ideals in poetry of M.A.Ersoy and 

S.Vurgun 

 

                                        Summary 

 

Prominent  poets  of Turkic world, Mehmet  Akif  Ersoy  and  Samed 

Vurgun  are  distinguished  by  their  patriotic  poetry  among  great  people. 

During  their  creativity,  both  poets  thought  about  their  nation  and  people, 

held national interest of the people above everything else and reflected their 

commitment  to  Turkish  nation  in  artistic  and  poetic  way.  Mehmet  Akif 

Ersoy  and  Samed  Vurgun  revived  people’s  concerns  in  their  works  and 

fought tirelessly for their people. Both poets have written books criticizing 

the  wars,  reflecting  the  desires  of  people  to  live  in  peace.  Dissertation 

consists of introduction, three chapters, three subchapters and a list of used 

literature. 

The  first  chapter  of  dissertation  is  called  “Role  and  influence  of 

Mehmet Akif Ersoy in Turkish literature”.  In this chapters, the way of life 

of Mehmet Akif Ersoy is looked over and the works describing his national 

patriotism  are  analyzed.  Also,  verse  stories  that  serve  the  national-moral 

ideology  and  characters  of  these  stories  in  the  artistic  collection  called 

“Safahat” have been investigated. 

The  second  chapter  of  dissertation  is  called  “Understanding  of 

patriotic  stance  in  the  national-historic  context  in  the  poetry  of  Samed 

Vurgun”. In this chapter, both lyrical and epic creativity of Samed Vurgun 

have  been  analyzed.  Nearly  30  poems  of  Samed  Vurgun  and  issues  of 

national-cultural  ideal  in  those  poems  have  been  investigated  and  most 

importantly the ideology of “Azerbaijanism” has been explained. 

The  third  chapter  of  dissertation  is  called  “The  poetry  of  Samed 

Vurgun and Mehmet Akif Ersoy in the context of social-political, national-

moral ideals”. This chapter is comparative. Social-political problems were 

investigated,  ways  of  poetic  expression  of  national  identity  issues  were 

researched in poetry of both Poets. 

The  end  of  dissertation  contains  the  result  and  a  list  of  used 

literature. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

30 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kağız formatı: 60/84 16/1 

Sayı: 100 nüsxə 

 

AMEA-nın mətbəəsində çap olunmuşdur.

---

 

31 

НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА 

ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ им. НИЗАМИ 

 

 

 

 

 

На правах рукописи 

 

 

 

ЛЕЙЛА ФАИК кызы КЕРИМОВА 

 

 

 

 

НАЦИОНАЛНЫЕ И ДУХОВНЫЕ ИДЕАЛЫ В ПОЭЗИИ 

М.А.ЭРСОЯ И С.ВУРГУНА 

 

 

 

 

5716.01 – Азербайджанская литература 

  5717.01 – Литература тюркских народов 

 

  

 

 

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т 

 

 

 

 

Диссертации на соискание научной степени 

доктора философии по филологии 

 

 

 

 

 

 

 

Б А К У – 2 0 1 7