Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 499,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
12
S.Vurğunun lirikasındakı vətənpərvərlik mövqeyi tədqiq edilməklə yanaşı, 1920-50-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatında vətənpərvərlik mövzusunda yazılan şeirlər təhlilə cəlb edilmişdir. XX əsrdə yaşayıb-yaratmış sənətkarlar sırasında özünəməxsus mövqeyi olan Səməd Vurğun öz qüdrətli vətənpərvərliyi ilə seçilən şair, həm də qüdrətli bir novatordur. Səməd Vurğunun poeziyası canlı xalq danışıq dilinə söykənən bir poeziyadır. Təsadüfi deyildir ki, görkəmli şairimiz Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq “xalq şairi” adına layiq görülmüşdür. Özündə Nizaminin epik-lirik üslubunu, Füzulinin lirik- romantik bədii düşüncəsini və Vaqifin lirik-realist ənənəsini ehtiva edən Səməd Vurğun poeziyası milli kökdən qidalanan, ənənə və müasirliyi bədii vəhdətdə inikas etdirən dəyərli bir milli bədii külliyyatdır. Səməd Vurğunun yaşadığı ictimai-siyasi mühitə nəzər salsaq, şairin sovet dönəminin tam bərqərar olduğu illərdə yazıb-yaratdığını görmək mümkündür. Səməd Vurğuna qədərki dönəmdə öz keçmişi ilə öyünənlərin, “düşünən beyinlər”in acı aqibəti Azərbaycan xalqına bəllidir. Səməd Vurğunun yaşadığı dövrdə müxləlif ədəbi təmayüllər mövcud olsa da, sosialist realizmi əsas və aparıcı cərəyanlar sırasında idi. Həmin dövrdə görkəmli ədiblərimizin bəzilərinin “pantürkist” damğası ilə damğalanaraq repressiya edilməsi, sürgün edilməsi, sözsüz ki, ədəbiyyat tariximizdən izsiz ötüşə bilməzdi. Əhməd Cavad, Seyid Hüseyn, Hüseyn Cavid, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Salman Mümtaz, Bəkir Çobanzadə, Tağı Şahbazi Simürq, Hənəfi Zeynallı kimi ədiblərimiz qanlı repressiya illərinin qurbanına çevrilmişdi. Milli varlığı ilə öyünən ədiblərimizin bir qismi repressiyaya, bir qismi də mühacirətə məruz qalmışdı. Belə olduğu halda Səməd Vurğunun o dövrdə Azərbaycançılıq sevgisinə, milli ideologiyaya sadiqliyi heç də asan məsələ deyildi. Bununla yanaşı, şair nəinki bu ideologiyanı özünə rəhbər tutur, hətta keçən əsrin 30-cu illərində otuz poemadan ibarət “Azərbaycan epopeyası” yaratmaq istəmişdir. Milli fəxarət hisslərimizin böyük ustalıqla nəzmə çəkildiyi Səməd Vurğun poeziyasını başdan-başa “Azərbaycançılıq salnaməsi” adlandırsaq, heç də yanılmarıq. Sovet dövrünün bərqərar olduğu bir dönəmdə milli ədəbiyyatı yaratmaq hər sənətkara nəsib olmamışdır. Lakin Səməd Vurğun kimi əbədiyaşar sənətkarımız bu çətin missiyanın öhdəsindən ləyaqətlə gəlməyi bacarmışdır. Otuz illik yaradıcılıq dönəmində xalqımızın milli ədəbiyyatının formalaşmasına və zənginləşməsinə xidmət göstərmiş, əmək sərf etmiş Səməd Vurğun bu yolda bütün çətinlik və maneələri dəf etməyə müvəffəq olmuşdur. Şairin yaradıcılığı onun sənətkarlıq qüdrəti ilə birlikdə 13
zirvədə bərqərar olması ilə yanaşı milliliyindən, xalqına bağlılığından, mənəviyyatından, ülviyyətindən xəbər verir. Şairin Azərbaycana olan sevgisində qaynaqlanan “Azərbaycan” şeiri 1935-ci ildə yazılmışdır. Bu dövrdə sovet poeziyasında “SSRİ mənim vətənimdir” ideologiyasının hökm sürdüyü bir vaxtda S.Vurğun “Azərbaycan mənim tarixi vətənimdir” müddəasını irəli sürürdü. S.Vurğunun “Azərbaycan” şeiri vətən haqqında yazılan ən dəyərli şeirlər sırasındadır. Doğrudur, Səməd Vurğundan öncə yazılmış Abbas Səhhətin “Könlümün sevgili məhbubu mənim” misraları ilə başlayan vətən haqqında şeiri dillər əzbəri olsa da, məhz Səməd Vurğunun yazmış olduğu “Azərbaycan” şeiri də bir o qədər sevildi, dillər əzbəri oldu və zirvədə qərarlaşdı. “Azərbaycan” şeiri həm Səməd Vurğun yaradıcılığının, həm də Azərbaycan poeziyasının manifest nümunəsinə çevrildi. Şeirin bəyənilib sevilməsi səbəbsiz deyildi. Bütövlükdə Azərbaycan adlı bir “qəhrəman”ın canlandırıldığı bu dəyərli şeirdə şairin vətən haqqında olan ən qiymətli düşüncələri bir küll halında öz bədii əksini tapmışdır. “Azərbaycan” şeiri onun vətənə məhəbbətindən qaynaqlanır, Azərbaycançılıq sevgisindən ilhamlanırdı. Bu şeirdə görkəmli şairimiz Səməd Vurğun vətənpərvərlik duyğularını təzahür etdirməklə yanaşı, Azərbaycanın malik olduğu təbii gözəllikləri incə bir lirizmlə vəsf etmişdir. Qədim Qarabağın lətif bir patriotizmlə tərənnüm olunduğu bəndlərin birində şairin vətən sevgisi aşağıdakı misralarda qabarıq şəkildə nəzərə çarpır: Könlüm keçir Qarabağdan, Gah o dağdan, gah bu dağdan, Axşamüstü qoy uzaqdan, Havalansın Xanın səsi, Qarabağın şikəstəsi 1 Göründüyü kimi şair nəinki Qarabağın gözəlliklərindən bəhs edir, hətta xalq arasında “Xan Şuşinski” təxəllüsü ilə tanınan, görkəmli xanəndə İsfəndiyar Cavanşirovun da adını vurğulamağı unutmur. Böyük şairimizin qələmə aldığı bədii örnəklərin aşıq yaradıcılığının mühüm tərkib hissəsini təşkil etməsi danılmazdır. Şair aşıq şeiri şəkillərindən daha çox qoşma və gəraylı janrında müraciət etmişdir. Xüsusilə “dağlar” məfhumuna xitab şairin bu janrda yazdığı şeirlərin əsas mündəricəsini təşkil edir. Bu baxımdan Səməd Vurğunun “Dağlar”, “Bizim dağların” qoşmaları, eləcə də “Dağlar” gəraylısı poetik qələminin ən dəyərli nümunələri sırasındadır. Şair üçün dağlar əzəmət və vüqar rəmzi
1 Vurğun S. Seçilmiş əsərləri. 5 cilddə. c.1, Bakı: Şərq-Qərb, 2005, s.178 Yüklə 499,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|